Алеуметтану тероиясы indb
жүктеу/скачать 16,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қазіргі қолданылуы
Маркстің академиялық ғылым мен зерттеулерге тигізген әсері зор болды. Толық шолу осы тарауда қарастырылмайды, сондықтан тек кейбір маңызды тұстарын атап өтеміз. Кең теориялық тұрғыдан оның идеялары саяси теорияға (Lenin, 1972), мәдени теорияға (Lukacs, [1922] 1968; Gramsci, 1971; Adorno, [1966] 1973), эконо- микалық әлеуметтануға (Baran & Sweezy, 1966), кеңістіктік теорияға (Lefebvre, [1974] 1991) және жаһандану теориясына (Wallerstein, [1974], 2011) әсер етті. Сонымен қатар Антонио (2011) Маркс теорияларын: демократия мен азаматтық қоғамды, бұқаралық ақпарат құралдарын, транс ұлттық таптық жүйені, жаһандық саяси үрдістерді, зорлық-зомбылықты, қаржы лық пен экологиялық дағдарыстар- ды және басқаларды қарастыру арқылы зерт телген негізгі тақырыптардың тізімін ұсынады. Қазіргі уақытта Маркс тео риялары келесі өзекті әлеуметтік мәселелерді шешу үшін өте белсенді түрде қолданылады: ұлғайып келе жатқан теңсіздік, 2008 жылғы экономикалық дағ дарыс және экологиялық дағдарыс. Мысалы, 2013 жылы экономист Тома Пикетти Capital in the Twenty First Century («Жиырма бірінші ғасырдағы капитал») еңбегін жариялады. Бұл кітап New York Times-тың ең көп сатылатын кітаптар тізімінде бірінші орынды иелен- ді және The Economist сияқты танымал журналдардың оң пікіріне ілікті. Пикет- ти оған байланысын жоққа шығарғанына қарамастан (D. Harvey, 2014), кітап атын ескере отырып, Маркстің «Капиталымен» салыстырудан аулақ болу өте қиын. Пикеттидің марксист емес екені даусыз. Дэвид Харвидің (2014) айтуын- ша, Пикетти капитализмнің негізгі механизмдерін дұрыс түсінбейді. Мысалы, ол капиталды әлеуметтік процестен гөрі жай құбылыс ретінде қарастырады. Бұл Пикеттидің Маркстің капиталистік қоғамда байлықты бөлуге баса назар аударуын қолдайтынын көрсетеді. Маркстің басты теориялық ойын қай та- лайтын кітаптың негізгі дәлелі – капитализмнің құрылымдық қайшы лықтары (Марк сипаттаған қарама-қайшылықтармен бірдей болмаса да). Бұл қарама- қайшылық байлыққа қатысты теңсіздіктің өсуіне әкелетіні сөзсіз. Шынында, Пикетти «Капиталының» ең маңызды ерекшелігі ұзақ мерзімді эмпирикалық экономикалық деректерді ұсынады және, соған сәйкес, ХІХ ға сырдан бергі марксистердің дәлелдеріне мықты қолдау болып саналады: теңсіздік – капита- лизмнің ұлғайып келе жатқан және эндемиялық ерекшелігі. Пикеттиде марксистік теориялық негіз жоқ болса да, 2008 жылғы эконо- микалық дағдарыстың соңғы талдауы марксистік теорияның әлі де өзектілігін көрсетеді. Өздерінің Business as Usual: The Roots of the Global Financial Meltdown («Әдеттегі бизнес: Әлемдік қаржы дағдарысының тамырлары») деген редак- цияланған томында Калхун және Дерлугулян (2011a) Ұлы рецессияның шығу тегі туралы білу үшін Маркстің қолданған бірнеше эсселерін ұйымдастырды. Осы есептемелер бойынша, 2008 жылғы мәселелер капиталистік нарықтың өзін-өзі түзететін ерекшеліктері немесе жаңа мемлекеттік саясатты әзірлеу ар- қылы шешілмейді. Керісінше, дағдарыс – дағдарыс циклінде ең соңғы, олардың бәрі капитализмнің кереғар қарама-қайшылықтарына нұсқайды. Капитализм 81 2-тарау • Карл Маркс өзін қайта құру үшін, Харвидің (2011:90) айтуынша, «кем дегенде үш пайыздық өсімге жол табу» керек. Басқаша айтқанда, тіршілік ету үшін капитализм шек- сіз ұлғая беруі қажет. Алайда капитализм өсімнің ұлғайып жатқан шектеулері- не ұшырайды. Валлерстайн (2011b:80) шектеудің үш түрі бар деп мәлімдейді: персоналдың өсіп отырған шығындары, кіріс шығыны және салық салу шығы- ны. Уақыт өте келе капитализм бизнесті жүргізу үшін соншалықты қымбатқа түседі, бұл жүйе тұрақсыз болуы керек. Валлерстайн дағдарыстардың бұдан былай оларды жеңе алмайтын нүктеге жететінін айтады. Демек, ол капиталис- тік жүйенің болашақта аяқталуын болжайды. Сондай-ақ кейбіреулер Маркстің экологиялық мәселелерді талдауға әлеует- ті үлесін талқылады. Мысалы, Фостер (2015) Маркстің жазбаларында маңыз- ды, бірақ ұзақ уақыт еленбеген қоршаған ортаны қорғау теориясы бар деп бекі- теді. 1850 жылдары Маркс әлеуметтік метаболизм тұжырымдамасын әзірледі (Foster, 2015:2). Фостердің пікірінше, Маркстің кейінгі экономикалық тео- риясында адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынас орталық рөл атқарды: «Адам өзі және табиғат арасындағы зат алмасуды реттейді, бақылайды және жөнге салады» (Marx, Foster 2015:2). Идеалды түрде адамдар табиғатпен қа- рым-қатынасты теңестіре алады. Бірақ капитализм шексіз қорлануға деген ұм- тылысымен бұл тепе-теңдікті бұзады. Бұл адамдар мен табиғат арасында «ме- таболикалық ажырауды» қалыптасты рады. Аталған идеяларды осы уақытқа дейін кеңейте отырып, Фостердің ай туынша, ғасырлар бойы капиталистік қор- ланудан кейін біз «жаһандық эко логиялық күйреулерге» тап боламыз (Foster, 2015:9). Бүкіл ғаламшардың мета болизмі қауіп-қатерге ұшырайды. Бұл күй- реуді жеңудің жалғыз жолы – адамзатты шексіз қорлану құндылықтарынан экономикалық теңдік пен тұрақ тылық құндылықтарына көшіру. Марксистік диалектика тұжырымдамасына сүйене отырып, Фостер (2015:11) қауіптерге идеологиялық тұрғыда соқыр болып қалса да, бұл ауысым экологиялық про- летариаттың пайда болуымен «сөзсіз» дүниеге келмек. Экономикалық және экологиялық қиындықтарға тап болғандар капитализмге немесе әлеуметтік метаболизмді бұзатын кез келген болашақ экономикалық жүйелердің тоқтаты- луын талап ету үшін көте ріледі. Маркс капитализмдегі теңсіздіктің тарихи негізін және оны қалай өзгерту керектігі жайлы кешенді және әлі де өзекті талдауды ұсынады. Маркстің теориялары көптеген тү- сіндірме лерге ашық, бірақ бұл тарау оның теорияларының шынайы тарихи зерттеулерге сәйкес келетін түсініктемелерін ұсынды. Бұл тарау Маркстің Гегельден алған және Маркстің барлық жұмысын қалыптастыра- тын диалектикалық көзқарасын талқылаудан басталады. Маңыздысы, Маркстің пайым- дауынша, қоғам әлеуметтік өзгерістер арқылы шешілуі мүмкін қарама-қайшылықтар айна- ласында құрылған. Маркс қарастырған негізгі қарама-қайшылықтардың бірі капитализмде- гі адами әлеует (табиғат) пен еңбек жағдайлары арасында болды. Маркс үшін адам табиға- ты адамның әлеуетін білдіретін және өзгертетін еңбекпен тығыз байланысты. Капитализм жағдайында біздің еңбегіміз тауар ретінде сатылады және еңбегіміздің тауарлық айна лымы бізді өндірістік қызметімізден, өндіретін заттарымыздан, әріптестерімізден, тіпті өз-өзіміз- ден алыстатады. жүктеу/скачать 16,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|