Алеуметтану тероиясы indb
Биліктің типтері және «Шынайы өмір»
жүктеу/скачать 16,19 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Рационалдандыру
| Биліктің типтері және «Шынайы өмір». Бұл бөлімде биліктің үш түрі
идеалды типтер ретінде талқыланады, бірақ Вебер шынайы өмірде биліктің кез келген нақты формасы барлық үш типтің біріктірілуін қамтитынын жақсы білді. Осылайша, Франклин Д. Рузвельттің АҚШ президенті ретінде барлық үш негізде мемлекетті басқарғаны туралы айтуға болады. Ол бірқатар рацио- налды-легитимді қағидаларға сәйкес президент болып сайланды. Алайда ол төртінші рет президенттікке сайланған кезде, осы басқарудың басым бөлігі дәс- түрлі элементтерге ие болды. Соңында көптеген шәкірттері мен ізбасарлары оны харизмалы көшбасшы ретінде таныды (McCann, 1997). Бақылаудың үш нысаны мұнда параллель құрылымдар ретінде ұсыныл ға- нымен, нақты әлемде тұрақты шиеленіс және кейде олардың арасында кон ф- ликт болады. Харизмалы көшбасшы биліктің басқа нысандарына үнемі қауіп төндіреді. Ол билікке келгеннен кейін өзіне екі бағыттан төнетін қауіптің алдын алып, жоюы керек. Тіпті харизмалы билік табысты жүзеге асырыла- тын болса да, оның динамизмін және алғашқы революциялық сапасын сақтау мәселесі туындайды. Олай болса, бұл жерде рационалды-құқықтық биліктің тұрақты дамуы және оның басқа нысандардың өмір сүруіне қауіп төндіретін конфликт бар. Егер Вебердің тұжырымы дұрыс болса, біз биліктің үш ныса- ны арасындағы шиеленіс жойылатын болашаққа, рационалды-құқықтық жү- йенің елеусіз гегемония әлеміне тап болуымыз мүмкін. Бұл – Веберді қатты алаңдатқан рационалды қоғамның «темір торы». Осындай қоғамда жалғыз үміт – қоғамның мәжбүрлі билігінен қандайда бір жолмен құтылып шыға- тын жеке харизматикалық тұлғалар. Бірақ оқшауланған адамдардың аз ғана тобы барған сайын күшейіп бара жатқан бюрократиялық машинаның алдын- да дәрменсіз. Рационалдандыру Соңғы жылдары Вебердің әлеуметтануының негізі рационалдандырудан тұ- ратынын түсініп келе жатырмыз (Bubaker, 1984; R. Collins, 1980; Eisen, 1978; Kalberg, 1980, 1990, 2011a, D. Levine, 1981a; Ritzer, Scaff, 1989, 2005; Schluchter, 1981; Sica, 1988). Калбергтің айтуынша, «Вебердің кең және ауқымды та қы- рып – Батыс мәдениетінің ерекше және өзіндік «рационализмі» және оның бірегей пайда болуы мен дамуына ден қоюы оның әлеуметтануының күре тамы- ры болып табылады» (1994:18). Дегенмен Вебердің жұмыстарынан рационал- дандырудың нақты анықтамасын табу өте қиын. Шындығында, Вебер термин- нің әртүрлі анықтамаларымен жұмыс істеді және ол қандай да бір тал қылауда қолданатын анықтамасын нақтылай алмады (Brubaker, 1984:1). Бұрын айтқаны- мыздай, Вебер рационалдықты анықтады. Шын мәнінде, ол оның екі түрін бөліп көрсетті: мақсатты және құндылықты рационалдық. Алайда бұл ұғымдар әрекет түрлеріне жатады. Олар оның маңызды бөлігі болғанымен, Вебердің кең ауқым- ды рационалдандыру түсінігіне бағдарланбаған. Веберді фрагменттелген әрекет бағыттары аз қызықтырды. Оның қарастырған басты мәселесі өркениеттер, инс- титуттар, ұйымдар, страталар, таптар мен топтардағы заңдылықтар және әрекет үлгілерімен тығыз байланысты. Дональд Левин (1981a) Вебердің «объективті» 147 4-тарау • Макс Вебер рационалдыққа, яғни сыртқы жүйелеудің кейбір үдерісіне сәйкес келетін әре- кетке мүдделі екенін айтады. Стивен Кал берг (1980) Вебер жұмысында төрт не- гізгі (объективті) рационалдықты анықтау арқылы пайдалы қызмет атқарады (Левин өте ұқсас дифференциацияны ұсынады). Рационалдықтың бұл түрлері «рационалдандыруды мәдени-әлеуметтік үр- діс ретінде зерттеуде қолданылатын (Вебер) негізгі эвристикалық құралдар» болды (Kalberg, 1980:1172; for an application, see Takayama, 1998). жүктеу/скачать 16,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|