-кесте. Жұмыс істеу, тіршілік әрекеті мен денсаулық

21 
қызметтері.
S
Ағза 
қҧрылымы 
S1. 
Жҥйке 
жҥйесінің 
қҧрылымы. 
S2. Кӛз, қҧлақ және оларға 
қатысты қҧрылымдар. 
S3. Дауыс тҥзу және сӛйлеуге 
қатысатын қҧрылымдар. 
S4. Жҥрек-қан тамырлары, 
иммундық және тыныс алу 
жҥйелерінің қҧрылымдары. 
S5. Ас қорыту жҥйесі, зат 
алмасу 
және 
эндокриндік 
жҥйеге қатысты қҧрылымдар. 
S6. 
Зәр-жыныс 
және 
репродуктивті 
жҥйелерге 
қатысты қҧрылымдар. 
S7. 
Қимыл-қозғалыспен 
байланысты қҧрылымдар. 
S8. Тері және оған жататын 
қҧрылымдар. 
Қатысу – ЖХЖ-ның негізгі қҧрылымдық бӛлігі, ол баланың ӛмірлік 
жағдайға тартылуын сипаттайды және «қатыстылық пен тартылу сезімі» 
(бала әрекет пен қоғам ӛміріне қаншалықты енгізілгенін) ретінде 
анықталады. Егер белсенділік баланың жеке сипаттамасы болса, онда қатысу 
– бӛлінген мінездеме (бала және оның қатысуы, қоршаған адамдар және 
оларды қабылдау және қатысу мҥмкіндігін беру) болып табылады. Қатысу 
мҥмкіндігінің шектелуі әр тҥрлі ӛмірлік жағдайларға тартылған кезде бала 
бастан кешуі мҥмкін мәселелер кешені. 
Белсенділік пен қатысу ӛмірлік эпизодтар мен кҥнделікті ӛмір 
жағдайларында байқалады. Ӛмірлік жағдай дегеніміз – бала уақытын 
ӛткізетін табиғи ортада болатын эпизод. Кҥнделікті ӛмірлік жағдайлар ҥнемі
болады, мысалы, тамақтану, дәретханаға бару; аздау болатын жаңа жылдық 
мереке және ӛтпелі кезеңдерді білдіретін ӛмірлік жағдайлар, мысалы, 
балабақшаға немесе мектепке бару. 

22 
Белсенділік және қатысу ҧғымдары жеке және әлеуметтік тҧрғыдан
аспектілерді білдіретін домендердің толық шеңберін қамтиды: оқыту, қарым-
қатынас, мобильділік, ӛзіне-ӛзі қызмет ету, тҧрмыстық ӛмір, тҧлғааралық 
қатынастар және т.б. БЖ-ЖХЖ-да белсенділік және қатысудың екі 
анықтағышы ҧсынылған: 
- іске асыру (ӛмірде жҥзеге асыру, іске қосу) 
- әлеуетті қабілеті (капаситет). 
«Іске асыру» ҧғымы бала қоршаған ортаның нақты жағдайында не 
жасайтынын білдіреді. Нақты қоршаған орта әлеуметтік ортаны 
қамтитындықтан, «іске асыру» ӛмірлік жағдайға тартылу дегенді білдіреді. 
«Әлеуетті қабілет» анықтауышы баланың қандай да бір міндетті 
орындау қабілетін немесе қажетті жағдайлар жасау кезіндегі әрекетті 
білдіреді. Бҧл параметр бала осы салада және қазіргі уақытта қол жеткізе 
алатын ең жоғары немесе шекті қызмет ету деңгейін кӛрсетуге арналған. 
Әлеуетті қабілет пен іске асыру арасындағы айырмашылық қоршаған орта 
факторларының әсерінің айырмашылықтарын кӛрсетеді және сол арқылы 
баланың мҥмкіндіктерін неғҧрлым толық іске асыру ҥшін осы қоршаған орта 
ӛзгерістерінің бағытын кӛрсетеді. Екі анықтауыш та одан әрі кӛмекші 
қҧралдар мен бӛгде кӛмекті ескере отырып, сондай-ақ онсыз да 
пайдаланылуы мҥмкін. Кӛмекші қҧралдар мен бӛгде кӛмек бҧзылыстарды 
жоймаса да, олар жҧмыс істеу, белсенділік пен қатысу шектеулерін еңсеруге 
ықпал етуі мҥмкін. 
ЖХЖ-ның екінші бӛлігі контекстік факторларды қамтиды. Қоршаған 
орта факторлары бала ӛмір сҥретін және ӛз уақытын ӛткізетін физикалық 
және әлеуметтік жағдайын жасайды. Олар оның мҥмкіндіктерін іске асыруға, 
баланың әлеуетті қабілетіне немесе оның ағзасының қызметтері мен 
қҧрылымына оң немесе теріс әсер етуі мҥмкін. Орта факторлары әртҥрлі 
деңгейлерде жіктеуде ҧсынылған: 

23 
- баланың тікелей ортасымен байланысты жеке деңгейде: отбасы, ҥй 
жағдайы, балабақша немесе мектеп; таныстары және қҧрдастарымен 
байланыс; қоршаған орта (азық-тҥлік, технологиялар және экология т. б.); 
- қоғам деңгейінде – бҧл тҧлғаға әсер ететін тҥрлі әлеуметтік 
қҧрылымдар, қоғамдағы жалпы ҧстанымдар мен талаптар. Бҧл деңгей тҥрлі 
мемлекеттік мекемелер, кӛлік және коммуникациялық қызметтерді және т. б. 
қамтиды. 
Кедергілері бар және жеңілдететін факторларсыз қоршаған орта 
тҧлғаның қоғам ӛміріне қатысуы мен белсенділігін шектеуі және әртҥрлі 
кедергілер жасау тҥрінде баланың мҥмкіндіктерін іске асыруды тежеуі 
мҥмкін, мысалға: пандустардың болмауы немесе қосалқы техникалық 
қҧралдардың қолжетімсіздігі, ерте жастан кірігу немесе кәсіпқойларды 
қолдау қызметтерінің болмауы [1]. 
Жеке факторлар ӛмір тіршілігінің шектелуіне кез келген деңгейде әсер 
ете алатын екінші қҧрамдас фактор болып табылады. Тҧлғалық факторлар 
дегеніміз – бҧл жеке тҧлғаның жеке сипаттамалары: жынысы, жасы, әдеттері, 
тәрбиесі, білімі, тҧлға типі мен мінез-қҧлқы, бейімділігі және т. б. 
Жеке факторлар денсаулықтың немесе денсаулық кӛрсеткіштерінің 
ӛзгеруінің бір бӛлігі болып табылмайды. 
Қоршаған ортаның факторлары ағзаның қызметтері мен қҧрылымы, 
белсенділігі мен қатысуы сияқты қҧрамдастар бӛліктермен ӛзара 
әрекеттеседі. БЖ-ЖХЖ қҧрамдастарының ӛзара әрекеті 1-суретте 
кӛрсетілген.
ХҚЖ-да жеке факторлар жіктелмесе де, олар әртҥрлі араласулардың 
соңғы нәтижесіне ҥлес пен әсерін белгілеу ҥшін 1-сурет сызбасына 
енгізілген. 

жүктеу/скачать 0,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: