Алимхан Жунисбек verstka 19 06 18 indd indd


й[y] дауыссызының ақиқатына көз жеткізу үшін бір- біріне орайлас тіркестерді пайдалануға болады. Мысалы, май[may]



Pdf көрінісі
бет162/221
Дата13.02.2023
өлшемі10,2 Mb.
#67422
1   ...   158   159   160   161   162   163   164   165   ...   221
й[y] дауыссызының ақиқатына көз жеткізу үшін бір-
біріне орайлас тіркестерді пайдалануға болады. Мысалы,
май[may]
тіркесінің үш дыбыстан құралатынына ешкімнің шүбәсі жоқ, ал 
дәл сол үлгідегі 
мый/тій[mɪy/miy] тіркесінің дыбыс құрамын бір и 
дыбысына айналдырып жіберіп отырмыз. Сонда бізге жетпей тұрғаны 
- оқу-әдістемелік дайындық пен психологиялық шеберлік. Алғашқы 
май[may] тіркесінің дауысты сыңары ашық дауысты а[a] айқын естіледі 
де, екінші сыңары 
й[y] дауыссызынан оңай ажыратылады. Ал екінші 
ый/ій[ɪy/iy] тіркесінің дауысты сыңары қысаң ы/і [ɪ/i] мен үнді й[y] 
дауыссызының артикуляциясы өзара тығыз кірігіп кетеді. Cөйтіп орыс 
тілінің 
ы/и дауыстысы тәрізді естілім әсер қалдырады. Орыс тілінің
и дыбысы нығыз айтылады, ал қазақы тіркес босаң айтылады. Дегенмен 
тіркестің екі сыңарын ажырата алмай жатқанымыз мектептен бастап 
сөздің қазақы түйсінімнен айрылып қалғанымыздан (немесе айырыла 
жаздағанымыздан) болып отыр.
Қазақ сөздерінің айтылым (орфоэпиялық) үлгісін салыстырып 
көрейік.


245
Анық тіркестер:
Көмескі тіркестер:
т
ай
т
ый
т
ій
қ
ай
қ
ый
к
ій
ас
ай
ыс
ый
үс
ій
жас
ай
жас
ый
т
айыу
т
ыйұу
т
ійүу
қ
айыс
қ
ыйыс
Егер 
й дауыссыз дыбысының жазылым емле-ережесі дұрыс 
құрастырылса, онда сөздің үндесім әуезі, морфем және буын құрамы, 
тасымал реті мен сөйлем ырғағы бұзылмайтын болады. 
Қазақ жазуында 
и таңбасымен белгіленіп жүрген дыбыс тіркесінің 
дыбыс құрамын таратып жазу алдында осы тіркестің «әліпби» моделін 
құрастырып алайық.
ы 
і 
й 
«Әліпби» модель таңбаның дыбыс құрамын көрнекі және нақты 
бейнелеп беріп тұр. Оның үстіне 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   158   159   160   161   162   163   164   165   ...   221




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет