Алимхан Жунисбек verstka 19 06 18 indd indd
ЖАҚ ҚАТЫСЫ ез у(лік) ерін(дік) ез у(лік) ерін(дік) жалаң қысаң І
жүктеу/скачать 10,2 Mb. Pdf көрінісі
|
| ЖАҚ ҚАТЫСЫ
ез у(лік) ерін(дік) ез у(лік) ерін(дік) жалаң қысаң І Ү Ы Ұ ашық Ә А құранды Е Ө О 4.2-кесте. Дауысты дыбыстардың жасалым белгілерінің жүйесі ЖАСАЛУ ЖОЛЫ ЖАҚ ҚАТЫСЫ ЕРІН ҚАТЫСЫ ТІЛ ҚАТЫСЫ ҚҰРАМЫ дауыстылар ашық қысаң езу ерін тіл арты тіл ортасы жа- лаң құ- ранды А + - + - + - + - Ә + - + - - + + - Ы - + + - + - + - І - + + - - + + - Ұ - + - + + - + - Ү - + - + - + + - О - + - + + - - + Ө - + - + - + - + Е - + + - - + - + Егер «бар (+)» белгісі бір бағананың бойында орналасса, онда ол ортақ белгі болып табылады. Мысалы, А және Ә дауыстыларына 41 «ашық» белгісі ортақ. Ал егер «бар (+)» белгісі көрші бағанаға ауысып кетсе, онда ол айырым белгі болады. Мысалы, сол А және Ә дауыстыларының тіл арты/тіл ортасы белгілері айырым белгі болып табылады. Өйткені «бар (+)» белгісі екі бағанаға бөлініп кеткен. Жалаң дауыстылардың айырым/ортақ белгілерінің мүмкін болған реті (саны) әртүрлі болады. Екі жалаң дауыстының арасында (жалаң белгісі бәріне ортақ болғандықтан, оны ескермейміз): - бір ортақ (ортақ белгіні көлбеу таңбамен бөлектейміз), екі айырым белгі бар болуы мүмкін: А езулік ашық тіл арты І езулік қысаң тіл ортасы Ә езулік ашық тіл ортасы Ы езулік қысаң тіл арты А езулік ашық тіл арты Ұ еріндік қысаң тіл арты Ә езулік ашық тіл ортасы Ү еріндік қысаң тіл ортасы - екі ортақ, бір айырым белгісі бар болуы мүмкін: А езулік ашық тіл арты Ы езулік қысаң тіл арты Ә езулік ашық тіл ортасы І езулік қысаң тіл ортасы Ұ еріндік қысаң тіл арты Ү еріндік қысаң тіл ортасы Ы езулік қысаң тіл арты І езулік қысаң тіл ортасы - үш айырым белгісі бар, ортақ белгісі жоқ болуы мүмкін: А езулік ашық тіл арты Ү еріндік қысаң тіл ортасы Ә езулік ашық тіл ортасы Ұ еріндік қысаң тіл арты 42 Екі дауыстының арасында үш ортақ белгі болуы мүмкін емес, өйткені онда олар бір дыбыс болып кетеді. Қазақ тілі дыбыстарының таралым кестесінен (4.3-сызба), бір жағынан, кез келген дауыстының белгілерін ретімен тізіп шығуға болады (мысалы, А дауысты дыбысының белгілерін төменнен жоғары қарай тізіп кете береміз: езулік > ашық > тіл арты > жалаң > дауысты > дыбыс), екінші жағынан, дауыстылардың қай жерден барып ортақ белгіге түйісетінін көреміз (мысалы, А және Ы дауысты дыбыстары тіл арты белгісіне барғанда өзара түйіседі. Қазақ тілі дауысты дыбыстарын акустика-артикуляциялық ерекшеліктеріне қарай бес топқа бөліп жіктеуге болады. Атап айтқанда: жүктеу/скачать 10,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|