сақина. Алтын, к‰містен жасалып, сырт жа-  Вестник КазНУ

Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(135).2012 327 
ғына зергерлер т‰рлі асыл тас орнатқан сақи-
налар бұрын да, қазір де тек әйелдің ажарын 
ашатын сәндік бұйым ғана емес, адамның 
денсаулығына оң әсер ететін, сыртқы-ішкі 
кері әсерлерден қорғайтын, бақ-дәулет шақы-
ратын құрал саналады. 
Ертеңіне ішкі жағына «Ажарға» деп жазу 
жаздырған қызыл жаһұт көзді алтын ж‰зік 
Арыстанның төс қалатысының т‰кпіріне ба-
рып жабысты [4, 298 б.].
Өмір бойғы еңбектен буылтықтанып кет-
кен саусақтарының бірінде жалпақ к‰міс сақи-
насы жарқырайды [5, 42 б.].
Апаңды ұзатсаң да, қарындасыңды ұзатсаң 
да бұл сақинаны қолына салуға болады [4, 297 
б.].
Сенің алтын сақинаң бар емес пе еді-ай? – 
деп, Алтын он беске жаңа келген Ажар деген 
қызды жұлмалады [4, 274 б.].
Алтын ж‰зік к‰нге шағылысып, көзін қы-
сып жатты да қойды [4, 273 б.]. 
Қазақ әйелдерінің шашына, бойына, қолы-
на, сырт киімдеріне тағылған зергерлік бұйым-
дар өздерінің әсем ою-өрнектері мен таңға-
жайып ‰лгілерімен талайды тамсандырып 
қана қоймай, әйел сұлулығымен қоса оның та-
ным-талғамынан, халықтың салт-дәст‰рінен, 
д‰ниеге көзқарасынан хабар бере отырып, ру-
хани мәдениетіміздің қалыптасып, дамуына 
ықпал етеді әрі оның жаратылысы нәзік әйел-
дер ‰шін қорғану қызметін атқаратындығы 
анық [4, 62б.]. 
Жазушының рухани мәдениет ‰лгілері бо-
лып табылатын ұлттық ән-к‰й өнері мен ойын-
сауық т‰рлерінің де д‰ниенің тілдік бейнесін 
жасаудағы орны ерекше. 
Шығармада кездесетін «Сұлушаш», «Қыз 
Жібек», «Қозы Көрпеш-Баян сұлу», «Ер Тар-
ғын», «Қалқаман-Мамыр», «Шәһімадан», «Бә-
діғұл-Жамал», «Мұңлық-Зарлық», «Еңлік-Ке-
бек» мәдени деректердің көзі, мәдени ескер-
кіш іспеттес лингвокультуремалар тілдік және 
мәдени субъектінің когнитивтік санасындағы 
аялық білім құрылымына қатысты д‰ниелер. 
Төменде «Ұлпан» шығармасында «Сұлушаш» 
жырын Кенжетай домбыра болмағасын, қам-
шысын екі б‰ктеп шырқап айтқан кезі: 
Бәт құндыз қыз балаға жарасқандай, 
Тұман жоқ ер жігітке адасқандай. 
Саласын Сартоғайдың мекен еткен 
Бар екен Қантай атты бір асқан бай...
[2, 39 б.].
«Жамбы ату», «Алтыбақан», «Айгерек», 
«Бәйге», «Ат шабыс», «Көкпар», «Ақс‰йек» 
лингвокультуремалары көбіне қазақтың өмір-
салтында, тұрмысында кездесетін, өзге ұлттық 
мәдениетте қайталамасы жоқ бейэквавалентті 
мәдени бірліктерге жатады. Мысалы, Әсіресе, 
биылғы айт ұдайымен ‰ш к‰н болды. К‰ндіз 
ерсілі-қарсылы қыдырыс. Т‰н бойы «Алты-
бақан», «Ақ с‰йек», «Қара құлақ», «Жасы-
рынбақ»... Қыз-келіншектің жарым-жартысы 
«алтыбақанның» қасында қалса, жарым-жар-
тысы қайда ж‰реді десейші? .. [4, 269 б.].
Қазақтың ұлттық ойындары қазақ тұрмы-
сында ерекше, айрықша орын алады. Ұлттық 
ойындар мерекелер, тойлардың көңілді бөлім-
дерінің бірі деуге болады. Ғабит М‰сірепов 
шығармаларында ойын т‰рлерін жай атап кет-
пей, ойын шартына да тоқталып, бейнелеген. 
Мысалы «Ұлпан» романында «Жамбы ату» 
ойыны айрықша суреттелген: Қазақ-орыстар 
ойынынан кейін «Жамбы ату» басталды. Бұл 
ойындардың екеуі де Тілеуімбет бидің келуіне 
көрсетілген құрмет ретінде әдейі әзірленіп еді. 
Екі биік қарағай бағанға көлденең салынған 
арқалыққа салбыратып ілген бірнеше жамбы 
жарқырайды. Екеуі тай тұяғындай бақыр. Екеуі 
бір теңгелік к‰міс, екеуі бармақ тырнағындай 
ғана алтын жамбы. 
Майор бәсекелі атыстың шарттарын т‰сін-
дірді: тай тұяғындай бақыр жамбыны атып 
т‰сірген мергенге – т‰лкі терісі, к‰міс жамбыны 
т‰сіргенге – қасқыр терісі, алтын жамбыны т‰-
сіргенге құндыз терісі беріледі екен [2, 18 б.].
«Жамбы ату» - қазақтың көне ойындары-
ның бірі. Шауып келе жатқан аттың ‰стіндегі 
ойынға қатысушы садағымен нысанаға тігіл-
ген жамбыны атып т‰сірген. Жамбы ретінде 
к‰міс немесе алтыннан жасалған тайтұяқтар 
немесе теңгелер тігіліп отырған.Жамбыны атып 
т‰сірген жігіт сол жамбыны сый ретінде өзіне 
қалдырып отырған. Бұл ойынға жігіттің жігіті 
қатысқан екен. Кей ертегілерде хандар жам-
быны атып т‰сірген жігітке қызын берген 
делінеді. 
Кейінгі жылдары бұл ойын сәл өзгеріп 
шауып келе жатқан аттың ‰стіндегі жігіт бел-
гілі сызықтың тұсына келгенде қолындағы 
найзаны ілулі шығыршықтан өткізуге тыры-
сатын болды. 
Келесі мысалда, «Теңге алу» ойыны бей-
неленген, шығармада «К‰міс алу» деп ата-
лады: Б‰гін жігіттер ат ‰стінен к‰м алуға әзір-
ленді. Қыз-бозбала т‰с ауа қырдың басына 

жүктеу/скачать 4,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: