Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| 330 ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1(135).2012
муникативтік қызметі. Ерекше әлеуметтік топ құрылады, сонымен қатар ішкі ұқсастық бел- гілер мен тілдегі жаңа қолданыстар өзінің құр- дастарымен қарым-қатынас жасауға, комму- никативтік актіге т‰суге бағытталады. Еркін, тәуелсіз т‰рдегі жастар жаргоны ‰л- кендердің, ата-аналардың, мұғалімнің көңілсіз әлемінен шығуға талпынады. ‡лкендер: Жақ- сы!-десе, жастар: Клево! Прикол! Классно!- дейді. ‡лкендер: Ал, жетіс, жастар: Облом! ‡лкендер: Бұл өте к‰рделі!-десе, жастар: Ма- ған ж‰ктеме!-дейді. ‡лкендер таңқалса, жас- тар сөзбен ілмеседі, тартысады. Жастар жаргонының ең басты ерекшелігі- оның тез өзгеріп, жаңаланып тұруында. Жас буын 5-7 жылда алмасып тұрады, онымен бірге жаргон сөздер де өзгереді. ‡лкендер ақ- шаны «тиын», «сом» десе, жастар «бакс» дей- ді. Ал жас қыздарды «г‰л», «пчелка» деп ата- са, белгілі бір топтың бас қосуын «тусовка» деп атайды. Жастар жаргонының тағы бір белгісі-тақы- рыбының шектеулілігі. Атауларының сыртын- да көптеген синонимдері бар он шақты семан- тикалық класы ерекшеленеді. Бұл тұлға атау- лары (чувак, «ат екен», сабын), киімдер және аяқ киімдер (шуз), ақша (бакс, лимон, доллар), көңіл-к‰й жағдайлары (круто, клево, прикол), кейбір іс-әрекеттерге байланысты тіркестер (лақтырып кету, құлаққа лапша ілмеу, дем ал, қоянның суретін салып кету, құтылып кету, мазақ ету, тартысу, ұрып тұру) және т.б. Жастар жаргонының тағы бір ерекшелігі- құрамына кірген сөздердің мағынасының анық еместігі және сұйықтығы. Жастар жаргонын жастардың әр т‰рлі суб- мәдениетіндегі сөйлеу тілінің қызметі ғана емес, сонымен бірге олардың ойлау ж‰йесін бейнелейтін жеткілікті т‰рде әр т‰рлі лексика- лық топтар құрайды. Әр индивид әр т‰рлі тип- тегі бірнеше топтың құрамына кіреді. Мәсе- лен, музыка фанаттарының сөйлеу тілі, наша- қорлардың тілі, компьютерлік жаргон, қала- лық ауызекі сөйлеу тілі, ағылшын тілі және ұрылар аргосы және т.б. Осылардың әрқайсы- сының өз әлемі, өз жолы, сонымен бірге кең т‰рдегі өзара байланысы бар (мысалы, маған ж‰ктеме-компьютершілер жаргоны; шегеді- нашақорлар жаргоны). Жастар жаргоны креативті қызметті іске асырады, бұл лексикалық бірліктерді қарым- қатынас жағдаятында өз ойын білдіруге қа- жетті құрал ретінде пайдалануға м‰мкіндік бе- реді. Әдеби тілге тән нормалар мен табуларды бұзып, жаңа сөздерді ойлап шығарады, ол ар- қылы жастар дербестігі мен шығармашылық м‰мкіндіктерін аша т‰седі, тілдің лексикалық құрамын жаңартады. Жастар жаргонын пайдалану көптеген мақ- саттарды шешуге жол ашатындықтан, номи- нативті бірліктердің жасалуы мен таралуы т‰рлі бағытта болады. Бірінші кезекте жастар жаргонының лексикалық құрамының толығу ерекшелігін қарастыру керек, бұл көп жағ- дайда студенттердің д‰ниені тану тәсілін анық- тайды. Студенттік жаргондардың көбі – өзгертіл- ген ресми атаулар. Қазіргі студент сөздерін- дегі қолданылатын жаргондарды бірнеше та- қырыптық топтарға бөлуге болады: оқу, оқу пәндері, уақыт, студенттік өмірдің қолданы- сындағы заттар, студенттік тұрмыс, оқыту- шылар және олардың психологиялық қасиет- тері т.б. Әрт‰рлі жаргондық атауларды сту- денттер өз өмірлерінде маңызды орын алатын заттарға, адамдарға, уақыт кезеңдеріне қояды. Студенттік жаргондардың көпшілігі оқыту құралдарына және тәртіпке қатысты пайдала- нылады. Егер де оқытылатын пән атауы бір сөзден тұрса, студенттердің тілдік қарым-қа- тынасында философия, тарих, риторика, лек- сикология, фонетика, грамматика және т.б. тәрізді өзгертілмеген к‰йінде қалады. Егер ол бірнеше сөзден құралса, универбаттар қолда- нылады. Мысалы, антика (антикалық әде- биет), аббревиация: ҚҚТ (қазіргі қазақ тілі) және эллиптикалық сөз тіркестері (редукция- ланған): негіздер (журналистика негіздері), стиль (қазақ тілі стилистикасы) және т.б. Студент тілінде оқытушыларды номина- циялау жаргондалатыны және негізгілері бо- лып бөлінеді. Оқытушыларды преп, препод/ преподша деп атайды. Жас ерекшелігіне және қызметіне байланысты оқытушыларды сту- денттер ешкі (жас), асс (ассистент), псих (пси- холог), проф/профа/профи (профессор), зав- каф, гавгав (кафедра меңгерушісі), декан сту- денттің бар мәселесін шешетін болғандықтан, оны «тағдырды шешуші», «тәрбиеші», «сти- пендиядан айырушы» және т.б. деп атайды. Студент тілінде әр т‰рлі шек қою сатысы болады. Университетке алғаш келу өмірге ал- ғаш келумен бірдей. Студент болып қалып- таспаған жастарға: «абита, абитень, абитура, абитурь, абитуха, университеттің I курс сту- денттеріне (перваш, первокур) және IV курс |