Алматы 2011 Мұхитдин исаұлы мәҢгі мұҒжиза ислам мәдениеті мен білімін
жүктеу/скачать 1,61 Mb. Pdf көрінісі
|
«ЛӘЙІЛ» СүРЕСІ ِمي ِحَّرلا ِنم ْحَّرلا ِللا ِم ْسِب َرَكَّذلا َقَل َخ اَمَو }2{ ىَّل َجَت اَذِإ ِراَهَّنلاَو }1{ ىَشْغَي اَذِإ ِلْيَّللاَ }5{ ىَقَّتاَو ىَطْعَأ نَم اَّمَأَف }4{ ىَّت َشَل ْمُكَيْعَس َّنِإ }3{ىَثنُ ْلأاَو َل ِخَب نَم اَّمَأَو }7{ ىَر ْسُيْلِل ُهُرِّسَيُنَسَف }6{ىَن ْس ُحْلاِب َقَّد َصَو اَمَو }10{ ىَر ْسُعْلِل ُهُرِّسَيُنَسَف }9{ىَن ْس ُحْلاِب َبَّذَكَو }8{ىَنْغَت ْساَو َةَر ِخ ْلَل اَنَل َّنِإَو }12{ ىَدُهْلَل اَنْيَلَع َّنِإ }11{ ىَّدَرَت اَذِإ ُهُلاَم ُهْنَع يِنْغُي ىَق ْشَ ْلأا َّلاِإ اَه َلا ْصَي َلا }14{ ىَّظَلَت ًاراَن ْمُكُتْرَذنَأَف }13{ ىَلوُ ْلأاَو يِذَّلا }17{ ىَقْتَ ْلأا اَهُبَّن َجُي َسَو }16{ ىَّلَوَتَو َبَّذَك يِذَّلا }15{ َّلاِإ }19{ ىَز ْجُت ٍةَمْعِّن نِم ُهَدنِع ٍد َحَ ِلأ اَمَو }18{ ىَّكَزَتَي ُهَلاَم يِتْؤُي }21{ ى َضْرَي َفْوَسَلَو }20{ ىَلْعَ ْلأا ِهِّبَر ِه ْجَو ءاَغِتْبا
291 Құран бақтары Мағынасы: 1. Қараңғылық басқан сәтте түнге. 2. Жарқыраған сәтте күндізге. 3. Және еркек пен ұрғашыны жаратқанға серт. 4. Шын мәнінде іс-әрекеттерің әртүрлі. 5. Ал енді әлдекім (Аллаһ жолында) мал-мүлкін бер- се, тақуалық қылса. 6. Ең ізгі жақсылықты дұрыс деп білсе. 7. Сонда оның жолын жеңілдетеміз. 8. Ал енді кім сараңдық істесе, елемесе. 9. Ең ізгі жақсылықты жоққа шығарса. 10. Сонда оның ауырлыққа ұшырауын жеңілдетеміз. 11. (Тозаққа) жығылған сәтте, оның малы оған пайда бермейді. 12. Негізінде тура жол көрсету – Біздің міндетіміз. 13. Сөз жоқ, ақырет те, дүние де – Біздікі. 14. Сондықтан сендерге жалындаған отты ескерттім. 15. Оған ең азғын ғана кіреді. 16. Сондай өтірік деп жалтарғандар. 17. Тақуалық қылған одан алшақтатылады. 18. Әлгі малын сарп қылып тазарғандар. 19-20. «Ол жасаған жақсылығын біреуден бір нәрсе алу үшін емес, тек қана Ұлы Раббының разылығын алу мақсатымен жасайды». 21. «Әлбетте сөзсіз жақында разы болады». Меккеде түскен бұл сүре жиырма бір аяттан тұрады. Барша ғұламалардың көзқарастары осылай. Дегенмен де, Әли ибн Әби Талха бұл сүренің Мәдинада түскендігін айтады. Сондай-ақ, ғұламалардың кейбірі осы сүренің бір бөлігі – Меккеде, бір бөлігі – Мәдинада түскен деп есептейді.
292 Мәңгі мұғжиза Түсу себебі Судди бұл сүренің ансарлық Әбуд-Дәһдәһпен бай- ланысты екенін түсіндіреді 309
. Бір мұнафықтың үйінің алдында құрма ағашы өсіп тұратын. Ағаштың айнала- сында тұратын жетімдер осы құрманың нашарларын үйіне алып кететін. Сонда әлгі мұнафық артынан барып әлгі құрмаларды тартып алатын. Оны естіген Аллаһ ел- шісі (с.а.с.) оған: «Бұларды жетімдерге бер. Сауабына ақыретте саған жаннаттан бір құрма ағашы беріледі», – дейді. Бірақ, сөз ұқпас, сараң мұнафық оның сөзіне құлақ аспайды. Сол кезде мәдиналық Әбуд-Дәһдәһ оны түгелдей дуалымен сатып алып Пайғамбарымызға ке- леді де: «Мен жаннаттағы құрма ағашын алғым келеді. Ендеше мына құрма ағашын сол жетімдерге сыйлай- мын», – дейді. Хақ пайғамбар да келісімін береді. Ол құрма ағашты сыйлаған соң артынша осы сүре түседі. Кейбір ғұламалар бұл сүренің хазіреті Әбу Бәкір хақында түскенін айтады. Десек те сүре жалпы жомарт пен сараңдарға айтылған. 1.
ى َشْغَي اَذِإ ِلْيَّللاَو – «Қараңғылық шөккен кезде, түнге». Бұл сүренің басында айтылған серттер алғашқы сүредегі серттердің мазмұны болумен қатар, сол сүреден кейін тұруы да аса қатты назар аударарлық мәселе. Алдыңғы сүреде алдымен күн, яғни, нұр хақында, одан кейін сол нұрдан қараңғылыққа бату жайлы айтылған еді. Одан ары нұр мен қараңғылықты келтіре отырып, Хақ Тағала және адамның өзін әрі бойындағы нәпсісін яғни, жаратылысын танытатын жолдар көрсетіп, сол жолда жүрмей өз нәпсісінің тұңғиық қараңғы ұйығына 309 Алуси, а.а.е,. 15, 2/187. 293 Құран бақтары батқандардың ақыры Сәмүд халқындай болатынын мы- сал етіп айтқан. Ал бұл сүреде түн яғни, қараңғылық арқылы бастап күн мен нұрдың шығуы айтылады 310 .
ғаламзаттың Ұлы Жаратушысына иман келтіру арқылы «толық адам» шыңына шығып, ақырында Аллаһ Тағаланың разылығына ие болатынын айтқан. Алдыңғы сүре жарықпен бастап, ақыры Жаһаннам шыңырауында мәңгілік қалған адамдардың қорқынышты хал-аху- алдарын айтып, қорқытумен аяқталған болатын. Ал бұл сүре де алдымен қорқытумен басталып, соңын сүйіншілеумен аяқталады. Алдыңғы сүре: «(Аллаһ) оның ақырынан
бір қырын түсіндіріп өтеді. Яғни, «Негізінен іс- әрекеттерің әртүрлі» – деп әр адамның өмірі өзіне қатысты болатындығын айтады. Бір адамның, яки, бір қоғамның, тіпті, күллі ғаламзаттың жоғалып, жер- мен-жексен болуы, құрдымға кетуі Ұлы Жаратушы Жаппар Иеге ине жасуындай зиянын тигізбейді. Күллі ғалам бір сәтте күлге айналса да, Аллаһ Тағаланың пәктігіне мысқалдай нұқсан келмейді. Оның асқан ұлы құдіретінде тозаңдай кемістік болмайды. Оның дәлелі – Ол түнді күндізге, күндізді түнге айналдырады. Сол ал- ма-кезек алмасқан күн мен түннің ішінде ер мен әйелді жаратып, жаратылысқа сәнмен қоса мән-мағына береді. Сондықтан қараңғылықтан жарыққа, қорқыныштан қуанышқа қарай жылжып, алдымен түнге серт етуден бастаған. Аяттағы аталған түн – жалпы адам баласының ішкі және сыртқы қараңғылықтарының белгісі. Сол 310
Елмалылы М. Хамди Языр, Хақ дини Қуран дили, 9-том. 254-бет.
294 Мәңгі мұғжиза себепті түн арқылы айтылған серт «Қою қараңғылық шөккенде» деп берілген. Яғни, қара шәлідей қараңғылығымен күндізді қамти алатын күллі жара- тылыс пен көкжиектерді, тіпті қайғы-қасіретті жапқан сәтке
311 әрі «Әнғам» сүресінде «Сендерді түнде өлідей ұйықтататын Сол» 312
деп айтылғанындай өлім тәрізді ұйықтатып, бейғамдықпен көздері мен көңілдерін, са- насы мен нәпсілерін бүркеген сәтке; қысқасы, қазіргі мезгілде және болашақта адамды айырудан бірігуге; көпшіліктен жалғыздыққа; көрінген әлемнен жоқтыққа апару үшін төнген, не төнетін қою қараңғылыққа заманға серт. Бұл заман – түгелдей шөксе, түгелдей жоқтыққа көмілу іске асады. Бұл жердегі ى َشْغَي اَذِإ сөзі осы шақ етістікпен келген. Сондықтан сол түннің қазіргі кезде де, болашақта да болатындығына назар аударған. Осы мағынада алғанда аятта айтылған Сәмүд халқы секілді бір жердің, яки, бір қоғамның жермен-жексен болып құрдымға батқан және батып бара жатқан кездегі қайғы-қасіреті мен қою қараңғылық тәрізді ауыр азапқа түскендей жағдайларын еске салады. Және осы аят, бізге бейне бір терең ұйқыға батып өздерінің өмірлерінен бейхабар болған әсіресе, хазіреті Мұхаммедтің (с.а.с.) пайғамбар бо- лып жіберілетін кезеңдегі әлемді бүркеген «жаһилия», яғни, қараңғылық дәуірге ишарат етеді 313 . Исламнан бұрын күллі әлем қараңғылықта қалған еді. Әһлі кі- тап саналған еврей халқы Тәуратты өз қалауынша бұрмалап, тек дүниеге ғана құмар болып, ақыретті 311
Уәһбә Зухәйли, әт-Тәфсирул-мунир, 15-том, 655-бет. 312
«Әнғам» сүресі, 60. 313
Елмалылы М. Хамди Языр, Хақ дини Қуран дили, 9 том. 254- бет.
295 Құран бақтары ұмытып ғұмыр кешсе, христиандар әсіресе олардың дін басылары саясатпен айналасып өзара қырқысты. Халыққа өнеге болудың орнына олардың бұрынғыдан бетер адасуына жол ашқан ды. Араб түбегіндегі араб- тар мүлдем адамдықтың арын таптап, азғындап кеткен кезең ді. Міне, осындай қою қараңғылық басқан кез- де, көп ұзамай көкжиектен жарық қылаң беріп, айнала нұрға бөленген ді. Және осы аяттағы адамның бойына үрей тудыратын түпсіз қою қараңғылық қияметтің қорқыныштылығын көз алдымызға келтіреді. Қысқасы, бұл аят арқылы жалпы қараңғылықпен бірге қияметтен кейінгі жаратылыстың уақытша түгелдей жоқ болу қараңғылығына серт етіліп, күллі ғаламның, жалпы жаратылыстың фәнилігіне, Ұлы Жаратушының мәңгі ақиқат екендігіне назар аударған. ِماَرْكِ ْلاَو ِل َلا َجْلا وُذ َكِّبَر ُه ْجَوىَقْبَيَو ٍناَف اَهْيَلَع ْنَم ُّلُك Бұл: «Бүкіл жер бетіндегілердің бәрі пәни. Ұлы
314
. ُهَه ْجَو َّلاِإ ٌكِلاَه ٍء ْي َش ُّلُك – «Оның Өзінен басқасының барлығы
315
, – аяттарының оқылған кезі. Осыны оқығандар фәниліктен өтіп, мәңгілікке қарай бет ала- ды. Яғни, Хақ Тағалаға тағзым етіп, құлдығын мойын- дап иман келтіргендерге фәнилік шағында тәухид нұры арқылы мәңгілік бақыттылық әлемі көрінеді. Жара- тушы Жаппар Ие оларды құрдымға тастамай қайта жа- ратып, Өзінің жаннат сарайына кіргізіп, мәңгілік өмірді нәсіп етеді. 314 «Рахман» сүресі, 26-27. 315 «Қасас» сүресі, 88. 296 Мәңгі мұғжиза Ақырғы Пайғамбар келмей тұрғанда адамдар әбден адасып, қараңғыда қарманып қалған еді. Осы шақта Құдай Тағала пайғамбар арқылы оларды жүректеріне иман нұрын құйып, қараңғылықтан нұрға шығарды. Бақара сүресінде де: ِتاَمُلُّظلا َنِّم مُه ُجِر ْخُي ْاوُنَمآ َنيِذَّلا ُّيِلَو ُ ّللا ِرُوُّنلا ىَلِإ – «Аллаһ Тағала иман келтіргендердің досы.
316
, – дей- ді. Бұл аят жоғарыда айтылғандардың мағыналарын толықтыра түседі. Өйткені, аятта «қараңғылық» емес, «қараңғылықтар» дейді. Ал нұр мен жарық жалғыз. Яғни, бір-ақ тура жол бар. Одан басқасы қараңғылық. Дүниедегі күпір қараңғылықтарынан бастап, ақыреттегі жаһаннамның тұңғиық қараңғылықтары. Рақымды Аллаһ Тағала мұсылман құлдарын жалпы қараңғылықтардан нұрға бөлейді. Бұл дүниеде иман бергені тәрізді, уақытша қайта жоқ болған кезде де қайта тірілтіп, жарыққа шығармақ. Сондықтан, аяттың жалғасында: 2.
ىَّل َجَت اَذِإ ِراَهَّنلاَو – «Жарқыраған сәтте күндізге», деп осыны білдірген. Алдыңғы сүреде күндіздің күнді шығарған уақытқа серт еткен болатын. Бұл аятта күндіздің өзінің шыққанына серт етілген 317
. Ендеше, мұнда ақиқат күнінің тәухид нұрымен жарқыраған Исламның шығуына ишарат білдірген. Аталмыш осы екі аятқа терең көз салсақ түн мен күндізді айта оты- рып, сол екеуін жаратқан Аллаһ Тағалаға серт етіп жатқандығын байқаймыз. Түн мен күн арқылы Оның құдіреті мен ұлылығын таныту мақсатымен Жаратушыға серт етілген. Жоқтан бар қылатын, барды жоқ қылатын, 316 «Бақара» сүресі, 257. 317 әс-Сағди.Тәйсирул-Кәримир-Рахмән, 5-том, 409-бет. 297 Құран бақтары қараңғылық пен жарықты жарататын Ұлы Жаратушыға серт! «Әли Имран» сүресінде: ِتِّيَمْلا ْنِم َّي َحْلا ُجِر ْخُتَو ِلْيَّللا يِف َراَهَّنلا ُجِلوُتَو ِراَهَّنلا يِف َلْيَّللا ُجِلوُت ٍبا َس ِح ِرْيَغِب ُءاَشَت ْنَم ُقُزْرَتَو ِّي َحْلا ْنِم َتِّيَمْلا ُجِر ْخُتَو
318
, – дейді. Міне, Ол осындай құдіреті шексіз Аллаһ Тағала. Сол себепті келесі аятта айқын көрсетіп, еркек пен ұрғашыны жаратқанға яғни, Ұлы Жаратушыға серт деп айтылған. 3. ىَثنُ ْلأاَو َرَكَّذلا َقَل َخ اَمَو – «Және еркек, әйелді жаратқанға серт». Алдыңғы сүреде нәпсі жайлы айтылған болатын. Міне, бұл сүреде сол нәпсінің еркек пен әйел болып екіге бөлінгендігіне 319 және осы сүредегі ескертулердің екеуіне де қатысты екендігіне әрі жоқтан бар етіп, көпті біртұтас етіп бір жүйеге қойған Жаратушының жалғыздығына сонымен қатар адам бойындағы әртүрлі құндылық сипаттарды бірігіп іске асыру арқылы бір- лік жүйесінің маңыздылығына назар аударған 320
. Сондықтан, істе ұйымдасып, бір мақсатта және бірлік үшін амал етуге шақыра отырып, серттің жауабында: 4.
ىَّت َشَل ْمُكَيْعَس َّنِإ – «Негізінен іс-әрекеттерің әртүрлі», дейді. Яғни, іс-әрекеттерің жүйесіз. Алайда бақытты қоғам ретінде ғұмыр кешу үшін ауызбірлікті әрекет етіп, бір-бірлеріңе қол ұшын беріп көмектесулерің қажет. 318
«Әли Имран» сүресі, 27. 319
Тәфсирул-Бәғәуи, 8-том, 445-бет. 320
Уәһбә Зухәйли. әт-Тәфсирул-мунир, 15-том, 655-бет. 298 Мәңгі мұғжиза «Әли Имран» сүресінде: ْاوُقَّرَفَت َلاَو ًاعيِم َج ِّللا ِلْبَحِب ْاوُم ِصَت ْعاَو «Барлығың түгелдей Аллаһ Тағаланың жібінен (дінінен) мықтап ұстаныңдар, жік-жікке бөлінбеңдер» 321
, – дей- ді. Яғни, бұл жерде Аллаһ Тағала әуелі мұсылмандарды бірлікке шақырады. Аяттың біз ұққан осы мағынасы бейне бір осы заманда түскен жаңа аят тәрізді. Қазіргі кезеңде Ислам әлемінде тіпті жалпы жер бетіндегі мұсылмандарда ауызбірлік жоқ. Біреулер дінді саясатқа айналдырса, енді біреулер дінді өздерінің жеке мансап- тарына құрал етіп алған. Енді біреулері суннит болса да, ұлттары басқа болғандығын сылтауратып, бірі- ге алмауда. Алайда, Ислам тұтастай бірлікке алтын қазық болар дін емес пе?! Мысалы, барлық мұсылман жалғыз Жаратушы Аллаһ Тағалаға сенеді. Ендеше, Жа- ратушысы – бір. Барлығы да ақырғы Пайғамбарға се- неді. Бұл тұрғыдан да ешқандай айырмашылық жоқ. Сондай-ақ иман негіздерінде де сенім біреу. Және иісі мұсылманның құбыласы да, Қағбасы да, михрабы да, құлшылықтары да бір. Әсіресе, осы бірлік қажылықта, Арапатта білінеді. Жер бетінің түкпір-түкпірінен әртүрлі ұлттар арасындағы мұсылмандар келіп, сол жерде ешбірі бір-бірін алаламай Ислам байрағы астын- да қол жайып тұрып, Хақ Тағалаға жалбарынып, бір- бірлері үшін дұға етеді. Мұсылман топтары өзгелердің ұстанған бағыттарын дұрыс, ал өздерінің ұстанған бағыттарын өзгелерден абзалырақ деп қараса мәселе басқаша болар еді. Жоғарыда түн мен күндіз және ер мен әйелді айта отырып, Жаратушыға серт етілуінің осы аятпен тығыз қатысы бар. Яғни, Аллаһ Тағала мұсылмандарды қараңғылықтардан нұрға шығарды. 321
«Әли Имран» сүресі, 103. 299 Құран бақтары Олардың жүректеріне иман нұрын ұялатып, кәпірдің ұға алмаған нәрсесін нәсіп қылды. Ислам байрағы мен Құранды қолдарына ұстатты. Алайда, кейбір мұсылман қоғамдары, яки мұсылман елдің кейбір топтары осы ақиқаттың қадірін толық түсіне алмауда. Аяттағы ىَّت َش
«шәттә» сөзі – «шәтит» сөзінің көпше түрі. Бөлек-бөлек, ыдырау, бөліну, қор болу мағынасына саяды. Тәпсіршілер осы аяттың мағынасын бір-бірлері- нен мүлде алшақ, иман мен күпір деп түсіндірген. Яғни, біреулер иман, ізгі жақсылықтар арқылы тура жолда болса, енді бірі күпір, қарсы шығып, күнәкар, пасық бо- лып бұрыс жолда қалады. Өйткені, мақсаттары басқаша адамдардың іс-әрекеттерінің нәтижелері де басқаша бо- лады. Ізгілікке ұмтылған адам, әлбетте, бүлікке құмбыл тұрған адамға мүлде ұқсамайды. Осы мағына басқа аят- та: َنوُوَت ْسَي َّلا ًاق ِساَف َناَك نَمَك ًانِمْؤُم َناَك نَمَفَأ «Мүмін кісі пасық пендедей бола ма? Әлбетте, бір болмайды» 322
, – дейді. 5.
ىَقَّتاَو ىَطْعَأ نَم اَّمَأَف – «Ал енді әлдекім (Аллаһ жо- лында) берсе, тақуалық қылса». Яғни, мал-мүлкінің садақасы мен зекетін берсе. Бақара сүресінде де: اَّمِمَو َنوُقِفنُي ْمُهاَنْقَزَر – Біз берген несібеден ізгілік жолы - да жұмсайды» 323
деп айтылғандай қолындағы дүниесін ізгілікке бағыттап, мұсылмандардың күшеюі үшін атсалысып, Аллаһ үшін сарп етсе және тақуалық жо- лын ұстанып, Хақ Тағалаға терең мойынсұнып, бөліну мен харам нәрселерден бойын аулақ ұстап, сақтана 322
«Сәжде» сүресі, 32. 323
«Бақара» сүресі, 3. 300 Мәңгі мұғжиза біліп:
َمَمَّللا َّلاِإ َش ِحاَوَفْلاَو ِمْثِ ْلا َرِئاَبَك َنوُبِنَت ْجَي َنيِذَّلا – «Олар ұсақ-түйек қателіктерден басқа үлкен күнәлар мен арсыздықтардан сақтанады» 324
сипатына қол жет- кізіп, Хақ Тағаланың қорғанына кірсе. Бұл жерде дүниесін беру тақуалықтан бұрын айтылған. Яғни, пенде дүниесін Аллаһтың жолына жұмсау арқылы ғана тақуалыққа жете алады 325
. Сараң адам елге қанша насихат айтқанмен, құлшылық қылғанмен дүниесіне келгенде сараңдық танытса тақуалыққа жете алмайды. Яғни, сараңнан тақуа шықпайды. 6. ىَن ْس ُحْلاِب َقَّد َصَو – «Ең ізгі жақсылықты дұрыс деп білсе». Негізінде жақсылық және сол жақсылықтың ең жақсысы бар екендігіне сеніп, ізгілік пен жаманшылықты, парасаттылық пен жасандылықты айыра білсе. Жасаған жақсылықтары ешқашан жоғалмайтындығына бек сеніп, ізгі амалдарын арттырған сайын арттыра түссе. Өзге сүрелердегі кейбір аяттар да осыны қуаттайды. Мыса- лы: َكِئَل ْوُأ ٌةَّلِذ َلاَو ٌرَتَق ْمُهَهو ُجُو ُقَهْرَي َلاَو ٌةَداَيِزَو ىَن ْس ُحْلا اوُنَس ْحَأ َنيِذَّلِل َنو ُدِلا َخ اَهيِف ْمُه ِةَّن َجْلا ُبا َح ْصَأ – «Жақсы іс істегендерге асқан жақсылық әрі артығы да бар. Олардың беттерінде бір дақ, не қорлық әсері көрінбейді. Жаннат тұрғындары міне, осылар. Олар сол жерде мәңгі бақи қалады» 326
. اًن ْس ُح اَهيِف ُهَل ْدِزَن ًةَنَس َح ْفِرَتْقَي ْنَمَو – «Кім бейнеттеніп жақсы
327
. ىَن ْس ُحْلاِب اوُنَس ْحَأ َنيِذَّلا َيِز ْجَيَو – «Жақсылық істе- 324
«Нәжім» сүресі, 32. 325
әс-Сағди. Тәйсирул-Кәримир-Рахмән, 5-том, 410-бет. 326
«Юныс» сүресі, 26. 327
«Шура» сүресі, 23. 301 Құран бақтары гендерді де асқан жақсылыққа бөлейді» 328
. ُعي ِضُي َلا َ َّللا َّنِإ َنيِن ِس ْح ُمْلا َر ْجَأ – «Аллаһ игілік істеушілердің сауабын зая қылмайды» 329
. َنيِن ِس ْح ُمْلا ُديِزَن َسَو – «Игілік істеушілердің
330
. اوُناَك يِذَّلا َن َس ْحَأ ْمُهَّنَيِز ْجَنَلَو َنوُلَمْعَي – «Әлбетте өздерінің істегендерінен әлде қайда жақсы сыйлыққа бөлейміз» 331
. Міне, осы тәрізді аят- тарда жақсылық жасаған мұсылманның ешқашан жақсылықтары жоғалмайтындығы, қайта сауап ретін- де жақсылық берілетіндігін айтқан. Ендеше мұсылман осылардың бәрінің растығын мойындап, сенімін бойы- на сіңіріп, туралықты негізгі мінезі етіп алғаны абзал. Аяттағы ىَن ْس ُح – «хуснә» – сөзі қазақ тілінде ең ізгі, ең жоғары жақсылық, жақсылықтың ең абзалы, ең ізгі қасиет деген мағыналарға саяды. Яғни, бұл сөз сипат бола тұра есім түрінде берілген. Бірақ, бұл қандай ең ізгі жақсылық? Тәпсіршілер осыған әртүрлі мағына беріп түсіндірген. Ең әуелгісі – «Тәухид сөзі». Яғни, لا للا لاا هلا сөзі. Яки, «Құран». Немесе ең жақсы дін – Ислам діні, ең жоғары сауап яғни, жаннат 332 одан да жоғарысы Хақ Тағаланың әсем дидарын көру нәсібі. Одан да жоғарғысы Аллаһ Тағаланың ризалығына бөленуі. Не- гізі, бәрін де қамтыған аят десе болады. Осы растау аяты «Ал енді әлдекім (Аллаһ жолын- да) мал-мүлкін берсе, тақуалық қылса» аятынан кейін келген. Яғни, ең жоғары жақсылықты іс арқылы рас- 328 «Нәжім» сүресі, 31. 329 «Тәубе» сүресі, 120. 330 «Бақара» сүресі, 58. 331 «Анкабут» сүресі, 7. 332 Тәфсирул-Бәғәуи, 8 том, 445-бет. 302 Мәңгі мұғжиза тау, Аллаһ үшін дүниесін беру мен Аллаһтан қорқу арқылы болады. Жалаң сөзбен растап қоя салған адамға ешқандай жақсылық келмейді. Мысалы, бір дінсіз ғалым «Ислам діні жақсы. Құлшылықтар денсаулыққа пайдалы болса, шариғат заңдары қоғамға өте пайдалы» десе, оған ешқандай қайыр жоқ. Ол бұдан кейінгі аятта айтылған бақыттылардың қатарына жатпайды. Ендеше әр мұсылман Аллаһ үшін дүниесін сарп етіп, тақуа болып, ең ізгі жақсылықты растасасын. 7. ىَر ْسُيْلِل ُهُرِّسَيُنَسَف – «Сонда оның жолын жеңілдетеміз». Ең оңай жолмен яғни, өте жеңіл жолмен бақытты болуына жол ашамыз. Яғни, اًبا َس ِح ُبَسا َحُي َفْوَسَف اًروُر ْسَم ِهِلْهَأ ىَلِإ ُبِلَقنَيَو)8(اًريِسَي – «Жеңіл есеп арқылы есе -
333
– дегеніндей жеңіл есепке тартылып, Жаннатқа кіретіндей бақыттылық жолына дайындаймыз. Жеңілдіктен жеңілдіктерге жеткіземіз. «Бәләд» сүресінде де айтылғандай, өзгелер үшін асуы биік ауыр жол саналған қайыр жолы ол үшін ең жеңіл жол болып, күллі тосқауылдардан оп-оңай өте шығады. Әрқашан ізгі істерге өте оңай кенеліп, бақыттылыққа жетеді. Яғни, адам баласы әу баста дүниесін оп-оңай бере салғысы келмейді. Алғашқыда көзінің қарашығындай сақтап жүрген дүниесінің біра- зын өзгеге бергенде, адам өзінің бір мүшесін бірге бергендей сезініп, нәпсісі қара терге түсіп, жүрегі сыз- дайды. Алайда жүректер Ұлы Жаратушының құдіретті қолына шоғырланған. Ол жүректерді қалаған жағына бағдарлай алады. Міне, алғашқыда адамның нәпсісіне ауыр тигенмен, ол бірте-бірте жеңілдей бастайды. Яғни, 333 «Иншиқақ» сүресі, 8-9. 303 Құран бақтары Аллаһ Тағала оның сол жақсылыққа деген ниетіне қарай жеңілдетеді. Әсіресе Хақ Тағаланың дінін өркендету жолында жүріп, Пайғамбарымыз бен сахабалардың ізін басқан жандарда бұл мүлдем басқаша болады. Мұндай жандар бір бергеннен кейін алақаны ашылады. Ақырында жүрегіне терең сіңгендіктен дүниесін Хақ жолында жұмсамаса, өмір сүре алмайтындай дәрежеге жетеді. Аллаһ Тағала да осы кезде олардың көп бе- руге деген барлық құлшыныстарын ашып қояды. Әрі жолдары ашылған сайын ашыла түсіп, Хақ Тағалаға жақындық пен сүйіспеншілігі және ақыретке сезімі арта береді. Пайғамбарымызға бір сахаба келіп, өзінің ақыретке сезімінің өте төмен екендігін айтады. Сонда Аллаһ ел- шісі: «Адамның жаны қашанда да дүниесінің жанын- да. Ендеше, сен де дүниеңнің біразын ақыретке жібер» – дейді. Яғни, адамның мал-мүлкі қай жақта болса, ойы да сол жақта тұрады. Мысалы, малын түзге жайып жі- беріп, үйінде күрең шайдан ұрттай отырған адамның бар ойы далада, яғни, даладағы малында болады. Ішкен шайының ыстығын да сезбей, малын уайымдап отыра- ды. Олай болса, ақыретке малын жіберген мұсылман да соған ұқсас келеді. Ол қашанда да бір жағынан сол дүниесін рияшылдық жасап жоғалтып алмауды ойласа, бір жағынан сол дүниесін көбейтуге беріледі. Сөйтіп жүріп ақыретке деген сенімі де күшейіп, жолының жеңілдегенін, сахабалардың ізін басқан ізбасар екен- дігін байқамай да қалады. Аллаһ Тағала оның жолын жеңілдетіп, әлгі мұсылман бұл дүниенің бес күндік пайдасын емес, ақыреттік пайда көзін ойлай бастайды. Яғни, оған жолыққан таудай қиыншылық тобығынан келмейді, керісінше, одан ләззат алады. Бейне бір
304 Мәңгі мұғжиза таудың сеңгір шыңына өрмелеген альпинистер тәрізді. Олардың алдынан қиыншылық кездескен сайын шыңға жетуге деген құлшыныстары арта түседі. Десек те, Хақ Тағала жолында дүниесін жұмсап, тақуа болған мұсылмандардың рухани дүниесі олардан әлдеқайда терең. Олардың құлшыныстары да, іс-әрекеттері де мінез-құлықтары да, қысқасы, күллі ғұмыры өзгелерден мүлдем басқаша келеді. Бұларды түсінбеген адамдар сырттай қарап, «дүниесін өзгелер үшін неге шашады, неге өз пайдасына, баласына шашпайды?» деп тон пі- шеді. Олардың осы іс-әрекеттерін түсіне алмағандарды Хақ Тағала келесі аятта баяндайды: 8.
ىَنْغَت ْساَو َل ِخَب نَم اَّمَأَو – «Ал, енді кім сараңдық қылса, елемесе». Яғни, дүниеқоңызданып, қанша дүние жиғанмен сол дүниесін өзгеге бермек тұрмақ, қызғыштай қорғап, ат-тонын ала қашса. Аллаһ Тағаланың сауабына теріс қараса 334 . ىَنْغَت ْساَو,«истәғнә» сөзі – өзін әбден бай санап, дүниесінің өзгеден көп екендігіне көңілі тойып, ешқандай адамды місе тұтпай, паңданып, тәкаппарланып, өзін тірі жанға мұқтаж емеспін деп санап, тіпті дүние ләззатына тойғаны сон- ша бұдан кейін ол ақыреттік нәсіп маған қажет емес деп ойлаған сараң адам. Бұл аятта дәулетіне мастанып паңданған, мейірім-шапағаттан мүлдем жұрдай болған, көршілері аш жатса да міз бақпай сарайында дүниенің қызығын тамашалап, садақа мен қайыр жасаудан бойын ала қашқан, тіпті жарлыға жәрдем етуді қор санаған, нағыз ар-ожданы шіріген, сараң дінсіз адамды бейнеле- ген. Яғни, кеудесінде жаны бар демесеңіз, тірі өліктің нақ өзі. Басқа аятта: 334
Тәфсирул-Бәғәуи, 8-том, 446-бет. 305 Құран бақтары ْلَب ِماَعْنَ ْلأاَك َّلاِإ ْمُه ْنِإ َنوُلِقْعَي ْوَأ َنوُعَم ْسَي ْمُهَرَثْكَأ َّنَأ ُبَس ْحَت ْمَأ ًلايِب َس ُّل َضَأ ْمُه – «Немесе олардың басым көпшілігі құлақ салып тыңдайды яки ойланады деп ойлайсың ба? Олар мүлде хайуандар тәрізді. Тіпті одан бетер жолдан адасқан» 335
, – дейді. 9.
ىَن ْس ُحْلاِب َبَّذَكَو – «Ең ізгі жақсылықты жоққа шығарса». Ең ізгі жақсылыққа, яки, ақыретке иман келтіріп, ізгі амал жасағандардың ақыры жақсы болатындығына сенбей «жалған» деп жоққа шығарады. Күн өткен сайын ең ізгі жақсылықтарға иман, Ис- лам, ихсан, Құран ақиқаттарына дұшпандық жасап, парасатты адамдардың іс-әрекеттерін көрген сай- ын ойланудың орнына ашу-ызасы қазандай қайнап, бұрқылдап, өшпенділігі ішіне сыймай жарыла жаздай- ды. Аяттың басында айтылғандай тұла бойын күпірдің қою қараңғылығы бүркеп, жарыққа қарсы шығады. 10. ىَر ْسُعْلِل ُهُرِّسَيُنَسَف – «Сонда оның ауырлыққа ұшырауын жеңілдетеміз». Жаһаннамға кіру тәрізді ең қиын және ең ауыр қасіретке апаратын жолға дайындай- мыз. Олар бұдан кейін ауырлықты жеңе алмайды. Яғни, ешқашан бір сәт болсын ойлануға мұршалары болмай- ды. Санасында жарыққа дұшпандық жасау ойлары шы- бын-шіркейдей құжынап, мойын бұрғызбайды. Һәм Жәннатқа барар жол оған мүлде қиындап, Жаһаннамға баратын жолы ашыла береді. 11. ىَّدَرَت اَذِإ ُهُلاَم ُهْنَع يِنْغُي اَمَو – «(Жаһаннамға) жығылған сәтте, оның мал-мүлкі, байлығы оған пайда бермей- ді». Оның жиған дүниесі оның басына ең қиыншылық туған сәтте ешқандай пайда бермейді. Алайда адам 335 «Фұрқан» сүресі, 44. 306 Мәңгі мұғжиза дүниені не үшін жинайды? Өмірін құтқаруға септігі жоқ байлықтың қандай қажеті бар? Аллаһ Тағала жо- лына жұмсаған адамның дүниесі мақшарда азаптан құтылуына көмек болып жатқанда сараңның мал-мүлкі жаһаннамның тұңғиық қараңғылығына батыратын қара тасқа айналмақ. Яғни, бұл адам осы өмірде малын қызғанып, тәкәппарлану арқылы өзін мәңгілік азапқа дайындаған. Міне, сол шақта өзінің өмірлік бейнетінің көрінісіне куә болады. 12. اَنْيَلَع َّنِإ ىَدُهْلَل – «Негізінде тура жол көрсету – Бізге тән». Бұл жерде насихаттау үшін жаңа бір сөз бастауда. Яғни, тура жол көрсету, жүрекке иман нұрын жарату Хақ Тағалаға тән нәрсе. Қараңғылықта қалып адасқан елді жарыққа шығару үшін пайғамбарлар жі- беру, кітаптар түсіру, ақиқатты таныту тек қана Ұлы Жаратушыға лайық іс. Аллаһ Тағаланың тура жолы болмаса, адамдар өздігінен ақиқатты тани алмай- ды. Адамдардың тура жолда жүріп, жақсылық жа- сауы, олардың Хақ Тағалаға дұға етіп, жалбарыну- ларына қатысты жағдай. Яғни, адам баласы жасаған жақсылықтарын өзім жасадым деп асып-таспауы қажет. Өйткені, жақсылық Аллаһ Тағаладан, жамандық болса адамның өзінен. Аллаһ Тағала нәсіп қылып, жүрегіне иман нұрын салмаса, жақсылыққа пейілін бұрғызбаса адам қайдан жақсылық жасасын? Тіпті, сол жақсылықты жарататын Аллаһ Тағаланың Өзі. Құранда: اَمَو ْمُكَقَل َخ َُّللاَو َنوُلَمْعَت – «Сендерді және іс-әрекеттеріңді де жаратқан
336
, – делінген. 336
«Саффат» сүресі, 96. 307 Құран бақтары 13.
ىَلوُ ْلأاَو َةَر ِخ ْلَل اَنَل َّنِإَو – «Сөз жоқ, ақырет те, дүние де – Біздікі». Алғашында да ақырында да дүние- мүліктің Иесі – Хақ Тағала. Оған қарсы шығатын жалғанда ешкім жоқ. Жаратылысты жаратқан жалғыз Ұлы Жаратушы сол ғана. Бұл жалғанда да, ақырет күнінде де Оның ғана жарлығы іске асады. Ендеше Оның тура жолына мұқтаж емеспіз деп, өзге жол із- деп адасудың ешбір жөні жоқ. Ол не десе сол болады. Оның жарлығы мен бұйрығына қарсы шыққандар тек өздеріне зиянын тигізеді. Пенденің өзі ғана қор болып, ауыр азапқа ұшырайды. 14. ى َّظَلَت ًاراَن ْمُكُتْرَذنَأَف – «Сондықтан сендерге жалындаған отты ескерттім». Яғни, өзіне түскенді күйдіріп, азаптайтын мәңгілік өшпейтін от. Сондықтан да, ى َّظَلَت – «Тәлазза» сөзі осы шақта айтылған. Бұған тек Елшілердің әкелген ақиқатын жоққа шығарып, Аллаһ Тағалаға иман келтіруден бас тартып, шариғаттарға қарсы шыққан кәпірлер ғана кіреді 337 .
ىَق ْشَ ْلأا لاِإ اَه َلا ْصَي لا – «Оған ең азғын ғана кіреді». Бұл жерде аяттағы ىَق ْشَ ْلأا – «әшқә», «ең азғын» кәпір адам екендігін айқындау үшін төмендегі аятпен түсіндірілген. 16.
ىَّلَوَتَو َبَّذَك يِذَّلا – «Өтірік деп жоққа шығарып, (ақиқаттан) бет бұрған». Яғни, тура жолды, ақиқатты жалған деп жоққа шығарып, діннен безген. Міне, бұл нағыз кәпірдің іс-әрекеті. Ой-санасы түзу, пейілінде жылу бар адам ақиқатты көре тұрып ешқашан жоққа шығармайды. Ынсапсыз, санасыз адам ғана мұндай көрсоқырлыққа барады. 337 Уәһбә Зухәйли. әт-Тәфсирул-мунир, 15-том, 661-бет. 308 Мәңгі мұғжиза 17.
اَهُبَّن َجُي َسَو ىَقْتَ ْلأا – «Тақуалық қылған одан алшақтатылады». Күпірліктен әрі күнәдан өзін сақтаған тақуалардың ол жерге кіруі былай тұрсын, маңайынан аулақ болып, үстінен тез өтіп жаннатқа кіреді.
18. ىَّكَزَتَي ُهَلاَم يِتْؤُي يِذَّلا – «Әлгі мал-мүлкін сарп
жұмсағандықтан соның екі дүниеде берекетін көріп, ақыретте мәңгілік бақыттылыққа қол жеткі- зеді. Хақ Тағала алдында тазарады, әрі Оған тағы да жақынырақ болу ниетімен мал-мүлкін қайыр-садақа етіп жұмсайды 338 .
ُهَدنِع ٍد َحَ ِلأ اَمَو ىَز ْجُت ٍةَمْعِّن ىَل ْعَ ْلأا ِهِّبَر ِه ْجَو ءاَغِتْبا َّلاِإ نِم
– «Ол жасаған жақсылығын біреуден бір нәрсе алу үшін емес, тек қана Ұлы Раббының разылығын алу мақсатымен жасаған». Біреуге жәрдемдесу арқылы сол адамды өзіне кіріптар ету, реті келгенде бір нәрсеге пайдалану ниетімен емес, тек Хақ Тағаланың ризалығын алу пейілімен береді. Мысалы, біреуге жақсылық ниетімен ақшалай жәрдем беріп, күндердің күнінде әлгі адам жағдайы жақсарып кетсе, бұл адам барып сол көмегін еске түсіріп міндетсінбейді. Қайта: «Мен себеп қанамын. Аллаһ Тағала мені сауапқа кенел- діру үшін, менің қолым арқылы саған ризық, несібе бер- ді», – дейді. 21.
ى َضْرَي َفْوَسَلَو – «Әлбетте сөзсіз жақында разы болады». Сол тақуа кісі ақыретте Аллаһ Тағаладан риза болады. Яғни, Раббысынан күткен ризалығын алып, 338 Қараңыз; Тәфсирул-Бәғәуи, 8-том, 447-бет. 309 Құран бақтары шексіз нығметке бөленеді 339 . Ғұлама Рази: «Бұл аяттағы разы болатын – Аллаһ Тағала», – дейді. Аллаһ Тағала құлынан разы болып, ризалық мәртебеге жеткізіп, разы еткен құлдарынан етеді. Яғни, пенденің жаратылыс мақсаты – Хақ Тағаланы танып, Оның барлық шексіз нығметтеріне шүкіршілік қылып, құлшылық жасап, ақырында Оның жаннаттан әлденеше артық ризалық мәртебесіне жету. «Тәубе» сүресінде де: ِ َّللا ْنِم ٌناَو ْضِرَو ُمي ِظَعْلا ُزْوَفْلا َوُه َكِلَذ ُرَبْكَأ – «Аллаһтың разылығы барлығынан да үлкен. Міне, нағыз зор табыс (бақыт) деген осы» 340
, – делінеді. жүктеу/скачать 1,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|