Жалпы жиілікті-əліпбилі сөздік сөзтізбесіндегі сөздердің

48
17
10 рет
15155-15741
587
5870
10
1,61864
0,09778
18
9 рет
15742-16403
662
5958
9
1,82545
0,09926
19
8 рет
16404-17148
745
5960
8
2,05432
0,09928
20
7 рет 
17149-18068
920
6440
7
2,53688
0,10729
21
6 рет 
18069-19111
1043
6258
6
2,87605
0,10425
22
5 рет 
19112-20395
1284
6420
5
3,54060
0,10695
23
4 рет
20396-22063
1668
6672
4
4,59947
0,11114
24
3 рет
22063-24315
2252
6756
3
6,20984
0,11255
25
2 рет
24316-28183
3868
7736
2
10,66593
0,12887
26
1 рет
28184-36265
8082
8082
1
22,28595
0,13464
Бұл кесте жоғарыда сөз болған инфометриядағы басты заң – Ципф заңының 
немесе Паретто принципінің, яғни «сөз жиілігі оның разрядына кері пропорци-
онал» деген тұжырымның ақиқат екенін растап тұр. Мұны төмендегі «Жиілік 
сөздіктегі сөз разряды мен орташа жиіліктің арақатынасы» атты сызбадан айқын 
көруге болады. Тағы бір қызығы, сөздікте небары 1 рет қолданылған сөз саны 
8082 жалпы сөзтізбедегі сөз санының (36265) 4/1 бөлігін құрайды. Ал 1-10 реттік 
жиілікпен кездескен сөздердің барлық саны 21 111, бұл жалпы сөзтізбенің жарты-
сынан астамы. Демек, тілде белсенді лексикалық қордың бірліктері оның негізгі 
қорының жартысынан да аз болады.
Жоғарыда берілген статистикалық мəліметтерді бір топ сөздің мəтінді қамту 
пайызының көрсеткіші де толықтырып тұрғанын берілген кестеден байқауға бо-
лады. Қарапайым сөзбен айтқанда, 9-кестедегі мəліметтер осы жиілік сөздіктегі 
бірінші сөзден бастап 1822-сөзіне дейін білген тіл тұтынушысы қазақ мəтінінің 
шамамен 80 пайызын түсінеді дегенге саяды. 

49
9-кесте.
Жалпы жиілікті-əліпбилі сөздік сөзтізбесіндегі бір топ сөздің
мəтінді қамту пайызы
№
Жиілікті-əліпбилі сөздік реестріндегі 
сөздер
Мəтінді қамту пайызы %
1
1 – 13
10%
2
1 – 41 
20%
3
1 – 92 
30%
4
1 – 183 
40%
5
1 – 333 
50%
6
1 – 576 
60%
7
1 – 994 
70%
8
1 – 1822 
80%
9
1 – 3854 
90%
10
1 – 36265 
100%
Сөз таптарына қатысты статистика. 10-кестеден əрбір сөз табы бойын-
ша сөздіктің осы түріндегі жиілік сөздіктеріндегі сөзтізбедегі сөз санын, жалпы 
абсолютті жиілікті көруге болады.
10-кесте.
Сөз таптарының əліпбилі-жиілік сөздігі бойынша
(сөзтізбедегі сөз санының кему ретімен берілді)
Р/с
Сөз табы
Сөзтізбедегі сөздер
саны
Жалпы абсолюттік 
жиілік
1
Зат есім 
17 339
2 537 662
2
Сын есім
9409
649 671
3
Етістік
7259
1 584 807
4
Үстеу 1258
216 
251
5
Еліктеуіш сөздер
402
5 911
6
Сан есім
85
80 048
7
Есімдік
176
415 372
8
Одағай 175
7 
437
9
Шылау 107
417 
780
10
Модаль сөздер 
47
78 655
11
Көмекші есімдер 
9
9 234
Сөз таптарының ішінде сөзтізбедегі сөз саны жағынан ең көбі зат есім, со-
нымен бірге осы сөз табының абсолютті жиілігі де басқаларынан бірнеше есе 
артық. Бұл зат есімдердің мəтіндегі алатын үлес салмағының аса жоғары екенін 
аңғартады, демек, мектеп оқулықтары мəтіндерінде олардың басым болуына назар 
аудару керек. Сонымен бірге етістіктердің де сөз саны небары 7 259 болғанымен, 
олардың жиілігі мəтінде аса жоғары 1 584 807, абсолютті жиілік мəнінің жоғары 
болуы етістіктердің құрамында көмекшілік қызмет атқаратын грамматикалық 

50
тұлғалардың көптігінен ақпар береді, демек жалпы білім беруге арналған тіл 
оқулықтарында етістіктің грамматикалық формаларына ерекше ден қою керектігі 
сөздік мəліметтерінен де дəйектеліп тұр.
Сөзтізбедегі сөз санының тым аздығына қарамастан, шылау, модаль сөз бен 
көмекші есімдердің абсолютті жиіліктерінің жоғары болуы жалпы тіл-тілдерге 
тəн əмбебап құбылыстың қазақ тіліндегі көрінісі: кез келген мəтінде көмекші, 
яғни грамматикалық мағынасы басым сөздер ерекше жоғары жиіліктен көрінеді. 
Мəселен, орыс тіліндегі барлық жиілік сөздіктерде алдыңғы орынға в предлогі ие 
болады.
11-кесте.
Сөз таптарының мəтінді қамту пайызы
Р/с
Сөз табы
Сөзтізбедегі 
сөздер саны
Сөз таптарының 
абсолютті жиілігі
Сөз таптарының 
мəтінді қамту 
пайызы
1
Зат есім
17339
2537662
42,27444131
2
Етістік
7259
1584807
26,40100633
3
Сын есім
9409
649671
10,82274888
4
Шылау
107
417780
6,959719652
5
Есімдік
176
415372
6,919605226
6
Үстеу
1258
216251
3,602485362
7
Сан есім
85
80048
1,333504808
8
Модаль сөздер
47
78655
1,310299079
9
Көмекші есімдер
9
9234
0,153827496
10
Одағай
175
7437
0,123891606
11
Еліктеуіш сөздер
402
5911
0,098470254
Бұл кестеде сөз таптары мəтінді қамту пайызының көрсеткіші бойынша 
кему ретімен орналасты. 10-кестедегі, яғни сөз санының кему ретінен ауытқу 
байқалады: сөзтізбеде сөз саны жағынан сын есім зат есімнен кейін екінші орын-
ды алады, бірақ оның мəтінді қамту пайызы етістіктен аз. Демек оқу мəтіндерінде 
етістіктердің мағынасын түсіну деңгейін қамтамасыз ету аса маңызды, себебі 
олар зат есімдермен қатар кез келген тілдегі ақпаратты түсіну үшін аса маңызды 
сөз табы болып табылады.
Бір қызығы, 7 миллион сөзқолданыстан тұратын мəтінде небəрі 107 шылау 
сөз қолданылған, алайда олар мəтінді қамту пайызы жағынан зат есім, етістік, 
сын есімнен кейінгі маңызды орында тұр. Мұндай мəлімет тіл үйренушілер 
мен тіл үйретушілер үшін маңызды болып табылады, себебі мəтіндегі сөздердің 
арасындағы грамматикалық, семантикалық күрделі қатынасты көрсететін бұл сөз 
табын игермейінше сол тілдегі ауызша, жазбаша сөзді түсіну толық жүзе аса ал-
майды.

жүктеу/скачать 308,09 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: