Бекбаев А.Б., Мұңсызбай Т.М., Адилов Ж.М., Жунусова Г.Ж.  Судың энергиясын үнемді пайдалану жолдары

 

●

 Технические науки 

 

76                                                                                            

№1 2017 Вестник КазНИТУ

 

 

ӘОЖ 550.834  

 

1

А.Ж. Имашев, 

1

Н.Б. Бахтыбаев, 

2

А.Е. Куттыбаев,  

1

С.П. Оленюк, 

1

Б. Мұратұлы 

(

1

Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті, Қазақстан, Қарағанды. 

2

Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық зерттеу техникалық университеті, Алматы, Қазақстан, 

e-mail: aidarasp@mail.ru ) 

 

КЕНТІРЕКТЕРДІҢ ҚАЛЫҢДЫҒЫН АНЫҚТАУДА ИНЖЕНЕРЛІК СЕЙСМИКА 

ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУ 

 

Андатпа.  Орындалған  жұмыста  этажаралық  кентіректердің  қалыңдығы  сейсмоакустикалық  әдіспен 

анықталды. ЭЛЛИС-3 заманауи сейсмобарлау станциясы қолданылған. Сейсмобарлау датчиктарының кентірек-

терде орналасу схемалары келтірілген. Жерасты деңгейжиектерінде түсірілімдердің жүргізілу реті қарастырыл-

ды.  Түсірілім  нәтижелерінің  өңдеу  реті  көрсетілді.  Өңдеу  үшін  RadExPro  бағдарламасы  қолданылған.  Жұмыс 

нәтижесінде кентіректердің қуаттары анықталды. 

Кілт  сөздер:  «Үшқатын-3»  кеніші,  сейсмобарлау,  кентірек,  темір-марганец,  кен  денелері,  этажаралық, 

күртқұламалы. 

 

Кіріспе 

«Үшқатын-3» кенорны күртқұламалы кен денелерінен құралған. Бұл кенорында жерасты әдісі-

мен  темір-марганецты  кендер  қазылып  алынады. Кенорны  аралас  әдіспен  өндіріледі.  Яғни,  жерасты 

пайдалы қазбалары аршықтан штольня арқылы тасымалданады. Жер астында кен денелері күртқұла-

малы орналасқандықтан кенді  блоктап қоймалау арқылы қазу жүйесі және этажаралық опырылу ар-

қылы қазу жүйесі қабылданған [1]. 

Осы кенорнындағы күртқұламалы темір-марганецты 4 және 6 кен денелерін қарастырамыз. Ке-

норнында осы уақытқа дейін өтілген деңгейжиектердің арасындағы этажаралық кентіректерді толық 

қазып алу мәселесі туындап отыр. Нақтырақ айта кететін болсақ, қазылып өтіліп кеткен +288 м және 

+192 м деңгейжиектердегі этажаралық кентіректерді қазып алу қажет. 

Кентіректерді қазып алу мәселесі туындағаннан кейінгі басты мәселе осы кентіректерді қауіпсіз 

алу болып табылады. Осыған орай қазып алынған блоктардың арасындағы кентіректердің нақты өл-

шемін анықтау кентіректерді қайта қазып алу технологиясына әсер етеді. 

Кентіректердің нақты өлшемін анықтаудың бірнеше жолы бар. Бірінші жолы, бір деңгейжиек-

тен екіншісіне төтел бұрғылау арқылы өлшемін алуымызға болады. Бұл нұсқа кентіректердің қандай 

геомеханикалық жағдайда тұрғанын білмегендіктен қауіпті болып табылады. Екінші жолы, сейсмоа-

кустикалық  әдіспен  кентіректің  өлшемін  анықтау.  Бұл  әдіс  қауіпсіз  және  сілемге  механикалық  әсер 

тигізбей жоғары дәлдікті нәтиже беретін заманауи қондырғылардың көмегімен туындап отырған мә-

селені шешуге мүмкіндік береді. Сол себепті осы әдісті қабылдауымызға негіз бар. 

Сейсмоакустикалық  зерттеу  жұмыстары  біздің  оқу  орнымыздағы  сейсмоакустикалық  геото-

мограф және «Mining Research Group» компаниясының ЭЛЛИС-3 аппараттары [2] арқылы жасалған. 

Қарастырып отырған кен денеміздің өткізгіштігі жоғары болғандықтан геотомографты қолдану тиім-

сіз. Сол себепті ЭЛЛИС-3 сейсмобарлау қондырғысын қолданамыз. 

ЭЛЛИС-3  сейсмобарлау  қондырғысы  қалыңдығы  төмен  жыныстарды  барлауға  тиімді.  Осы 

қондырғыны қолдана отырып «Үшқатын-3» кенішінің +288 м және +192 м деңгейжиектер арасында-

ғы кентіректерде сейсмоакустикалық зерттеу жүргізілді.  

 

Зерттеу әдісі 

Сейсмикалық  түсірілімдер  +288  м  деңгейжиектің  1,  3,  5  блоктарында  4  және  6-кен  денелері 

бойынша  жүргізілді.  Осы  блоктардың  1,  5,  7,  9,  10  орттарында  түсірілім  жүргізілді.  +288  м  деңгей-

жиектің планы 1-суретте келтірілген. 

Бірінші  ортта  сейсмобарлау  түсірілімі  4  және  6  -  кен  денелерінің  бойында паралелді  (3-сурет) 

тәсілмен,  ал  кен  денелерінің  арасында  бойлық  (4-сурет)  бағытта  жүргізілді.  Датчиктар  қазбаның  қа-

бырғасынан 90 см арақашықтықта орналастырылды. 4-кен денесі бойынша датчиктардың бір-бірінен 

арақашықтығы 70 см, ал 6-кен денесі бойынша 100 см құрады. Кен денелерінің арасында датчиктар-

дың арақашықтығы 200 см құрады (1-сурет).  

 

 

●

 Техникалық ғылымдар 

 

ҚазҰТЗУ хабаршысы №1 2017                                          

77 

 

Блок 1

Блок 3

Б л о к 5

Портал 2

Штольня 2

1-түсірілім, 1-орт

2-түсірілім, 5-орт

3-түсірілім, 7-орт

4-түсірілім, 9-орт

5-түсірілім, 10-орт

 

1-сурет. +288 м деңгейжиектің пла ны (1,3,5 блоктар) 

 

Келесі  орттарда  (2,  3,  4)  үйінділер  және  сулардың  әсерінен  сейсмобарлау  жүргізуге  мүмкіндік 

болмады. 

Екінші  түсірілім  бесінші  ортта  жүргізілді.  Бұл  ортта  тек  4-кен  денесінің  бойында  параллелді 

және  кен  денелерінің  арасында  бойлық  бағытта  ғана  түсірілім  жүргізілді.  Датчиктардың  арақашық-

тығы 90 см құрады. 

Үшінші блокта түсірілім тек жетінші және тоғызыншы орттарда жүргізілді. Жетінші  ортта тү-

сірілім кен денелерінің бойында үйінді және шалшықтар болғандықтан кен денелерінің арасында ға-

на жүргізілді. 

Тоғызыншы ортта 4-кен денесі бойынша датчиктар 95 см, ал 6-кен денесі бойынша 75 см ара-

қашықтықта орналастырылды. Ал бойлық бағытта 150 см арақашықтықта орналастырылды.  

Бесінші  блокта  түсірілім  тек  10-ортта  ғана  жүргізілді.  Ал  қалған  орттарда  үйінділер  болды. 

Датчиктардың арақашықтығы 4-кен денесі бойынша 150 см, ал 6-кен денесі бойынша 75 см құрады. 

Кен денелерінің арасындағы датчиктардың арақашықтығы 150 см құрады. 

Жұмыстың жүргізілу реті 

Түсірілім жүргізу үшін бізге жалпы 8 датчикты орналастыру қажет. Әрбір датчик орналасатын 

жер  жақсылап  тазартылды.  Датчиктар  бір-бірінен  бірдей  арақашықтықта  және  бір  бағытқа  бағытта-

лып орналастырылды. Олар сілемге гипспен жақсылап бекітілді. Датчиктардың X, Y, Z координаттық 

нүктелі сымдары сәкесінше кабелдің сондай кординаттық нүктелеріне жалғанды. Кабел басты блок-

пен және компьютерге жалғанылған. 

 

 

2-сурет.  Түсірілім жүргізу реті 

 

Дыбыстарды  қабылдау  үшін  орналасқан  датчиктардың  арасынан  механикалық  соққы  (балға-

мен)  туындату  қажет.  Дыбыстарды  алу  мақсатында  әрбір  екі  датчиктың  арасынан  араға  2-5  секунд 

уақыт сала отырып балғамен сегіз соққыдан жасалынды [3]. 

Келесі схемаға ауысар кезде сол схеманың басты нүктелері болып қабылданатын алдыңғы схе-

маның соңғы датчиктары қалдырылды. +288 м деңгейжиектегі 4-кен денесі бойынша түсірілім схема-

сы 3-суретте көрсетілген. 

 

Датчикті  

гипспен бекіту 

 

●

 Технические науки 

 

78                                                                                            

№1 2017 Вестник КазНИТУ

 

 

 

3-сурет.  +288 м деңгейжиегінің 4-кен денесі бойынша түсірілім схемасы 

 

К

1

, К

2

.......К

n

 - балғамен соққы жасау орындары. 

Д

1

, Д

2

.......Д

n

 - датчиктарды орналастыру орны. 

3-суретте датчиктар дөңгелек белгілермен, ал балғамен соққы жасау орындары қиылысу сызы-

ғымен келтірілген.  

Келесі  түсірілім  4  және  6-кен  денелерінің  арасында  бойлық  бағытта  жүргізілді.  Бұл  схемада 

датчиктардың  арақашықтығы  200  см  құрады.  Жалпы  балғамен  соққылар  саны  -  11.  Балғамен  соққы 

жасау орнымен датчиктың арақашықтығы 100 см құрады. Алдыңғы схемалардағыдай соңғы датчик-

тар келесі схеманың негізгі нүктелері ретінде қалдырылып отырды. Кен денелері арасындағы түсірі-

лім схемасы 4-суретте көрсетілген.  

 

 

4-сурет. 4 және 6-кен денелері арасындағы түсірілім схемасы 

 

6-кен  денесі  бойынша  параллел  тәсілмен  түсірілім  жүргізілді.  Бұл  схемада  датчиктардың  ара-

қашықтығы 100 см құрады. Балғамен соққы жасау орнымен датчиктың арақашықтығы 50 см құрады. 

Балғамен  соққылар  саны  -  15.  +288  м  деңгейжиектегі  6-кен  денесі  бойынша  түсірілім  схемасы  5-

суретте көрсетілген. 

 

●

 Техникалық ғылымдар 

 

ҚазҰТЗУ хабаршысы №1 2017                                          

79 

 

 

 

5-сурет.  +288 м деңгейжиегінің 6-кен денесі бойынша түсірілім схемасы 

 

Зерттеу нәтижесі 

Сейсмобарлау жұмыстарының нәтижелері RadExPro бағдарламасында интерпретациялау арқы-

лы өңделді. Сейсмобарлау жұмыстарының нәтижесінде 4-кен денесінің  орташа қалыңдығы 6,5 м, ал 

6-кен  денесінің  қалыңдығы  6,4  м  құрады.  Кентіректердің  нақты  қалыңдықтарының  өлшемдері                    

1-кестеде көрсетілген. 

 

1-кесте. Түсірілім нәтижелері 

 

Түсірілім участігі 

Кентірек қалыңдығы 

Ескерту 

4-кен денесі 

6-кен денесі 

+288 деңг. орт 1 

7 және 10 

5 және 8 

Бір орыннан екі түрлі мән алынған 

+288 деңг. орт 5 

7 

5 

 

+288 деңг. орт 7 

5 

6 

Түсірілім кен денелерінің арасында ғана 

жүргізілген 

+288 деңг. орт 9 

5,5 

6 

 

+288 деңг. орт 10 

5 

6-7 

 

 

Қорытынды 

- Күрт құламалы кен орындарын өндіру кезінде этажаралық кентіректерді қайта қазып алу мә-

селесі туындаған жағдайда кентіректердің нақты өлшемін анықтауда сейсмобарлау әдісі дәлдігі жо-

ғары мәлімет алуға мүмкіндік береді. 

- Сейсмобарлау әдісімен анықталған нәтижелер этажаралық кентіректерді қазып алу техноло-

гиясының қауіпсіздік шараларын өңдеуге мүмкіндік береді. 

 

ӘДЕБИЕТТЕР  

[1] «Геотехнологические  исследования  горных  пород  рудника  «Ушкатын»  и  выдача  рекомендаций  по 

оптимальным  углам  бортов  и  уступов  в  свинцовой  части  карьера  «Ушкатын-3»  и  выдача  рекомендаций  по 

управлению  управляемым  обрушением  при  отработке  охранных  целиков»  отчет  о  НИР  (промежуточный)  IV 

этап // ТОО «Mining Research Group» - Караганда, 2015.-72 с.  

[2] http://geosignal.ru/product/elliss.html  

[3] Мұратұлы  Б.,  Бахтыбаев  Н.Б.,  Имашев  А.Ж.,  Оленюк  С.П.  Эллис-3  сейсмобарлау  қондырғысымен 

этажаралық  кентіректердің  қуатын  анықтау  //  Научные  труды  Международной  научно-практической 

конференции «Интеграция науки, образования и производства - основа реализации Плана нации» (Сагиновские 

чтения № 8). - Караганда, 2016. - С. 86-88.  

 

●

 Технические науки 

 

80                                                                                            

№1 2017 Вестник КазНИТУ

 

 

Имашев А.Ж., Бахтыбаев Н.Б., Куттыбаев А.Е., Оленюк С.П., Мұратұлы Б. 

Применение метода инженерной сейсмики при определении мощности целика  

Резюме.  В  проделанной  работе  сейсмоакустическим  методом  были  определены  мощности  междуэтаж-

ных  целиков.  Использована  современная  сейсморазведочная  станция  ЭЛЛИС-3.  Приведены  схемы  установки 

сейсморазведочных датчиков к рудным целикам. Рассмотрен порядок проведение съемок в подземных горизон-

тах. Показан порядок  обработки результатов  съемок. Для обработки данных применено  програмное  обеспече-

ние RadExPro. В результате работы определены мощности целиков. 

Ключевые  слова:  рудник  «Ушкатын-3»,  сейсморазведка,  целик,  железо-марганец,  рудные  тела, 

подэтаж, крутопадающий 

 

Imashev А.J., Bahtybaev N.B., Кuttybaev А.Е., Оlenuk S.P., Muratuly B. 

Application Engineering Seismic Method for Determining the Thickness of the Pillar Summary  

Summary. In this completed work capacities of interfloor pillars were determined by the seismoacoustic meth-

od. The modern seismoprospecting station ELLIS-3 is used. The schemes of seismoprospecting sensors installation to 

ore  pillars  are  provided.  The  sequence  of  the  shooting  in  the  underground  horizons  is  considered.  The  order  of  pro-

cessing of shooting results is shown. The software of RadExPro is applied for data processing. Capacities of pillars are 

determined as a result of operation. 

Key words: Mine «Ushkatyn-3», seismic, pillar, iron-manganese, ore body, substage, steeply dipping. 

 

 

 

УДК 614.841.34 

 

Д.М. Акубаева, А.Б. Исаханова, Б.Е. Жусупбаева  

 (Казахский национальный исследовательский технический университет имени К. И. Сатпаева 

Алматы, Республика Казахстан, a_dariya@mail.ru) 

 

АНАЛИЗ ПОЖАРОВ НА ТЕРРИТОРИИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 

 

Аннотация.  Дан  анализ  причины  пожаров  на  территории  Республики  Казахстан.  Количество  пожаров, 

произошедшие  по  причине  неосторожного  обращения  населения  с  огнем  или  нарушений  правил  монтажа  и 

технической эксплуатации электрооборудования, умышленных поджогов, а также нарушений правил пожарной 

безопасности при устройстве и эксплуатации печного отопления. 

Современные  представления  о характере  опасностей и  угроз, которые могут  быть  обусловлены пожарами в 

зданиях и сооружениях, определяют комплекс целей, достижение которых должно обеспечиваться системой пожар-

ной безопасности. Такая система включает в  себя максимальную возможность  предотвращения пожара, а именно: 

возможность наиболее быстрого обнаружения загорания и места расположения его очага; возможность ликвидации 

загораний  и  локализации  пожара  на  ранней  стадии  развития;  возможность  спасения  людей  до  наступления    пре-

дельно-допустимых значений опасных факторов пожара; защиту людей, находящихся в пожаробезопасных зонах и 

укрытиях от опасных факторов пожара в течение необходимого периода времени и т.д. 

Ключевые  слова:  пожар,  ликвидация  пожара,  расход  воды,  противопожарные  стены,  самовозгорание 

веществ и материалов.   

 

С  каждым  годом  вопросы  повышения  пожарной  безопасности  и  оснащения  современными 

системами  пожаротушения  торгово-развлекательных  комплексов,    супермаркетов  и  зданий  торговых 

центров,  характеризующиеся      большими  площадями  и  объемами,  сложной  планировкой  помещений  и 

большим  количеством  входов,  окон,  пожароопасных  конструкций,  становятся  более  актуальными. 

Возрастает количество горючей нагрузки и используемой техники на объектах, значительная часть которой 

находится в длительной эксплуатации. Это ведет к повышению вероятности возникновения пожара.  

Сложность и противоречивость складывающегося положения состоит в том, что многие дости-

жения  научно-технического  прогресса,  давая  средства  для  решения  социальных  проблем,  одновре-

менно приносят новые опасности. 

За 12 месяцев 2013 г. в республике зарегистрировано 13926 пожаров, материальный ущерб, от 

которых составили 4 млрд. 902 млн. 801 тыс. т, в огне погибло 455 чел и получили травмы различной 

степени тяжести 579 чел. 

Таким  образом,  количество  пожаров  в  сравнении  с  2012  годом  снизилось  на  18%,  материаль-

ный ущерб снизился на 13%, гибель людей при пожарах снизилась на 13% и травмированных на 3%. 

 

 

●

 Техникалық ғылымдар 

 

ҚазҰТЗУ хабаршысы №1 2017                                          

81 

 

 

Рис. 1. Основные данные по пожарам и последствиям от них 

 

 

Рис. 2. Распределение пожаров по регионам 

 

Как видно из диаграммы, в Жамбылской и Южно-Казахстанской области наблюдается рост ко-

личества пожаров на 49 % и 12 % соответственно. 

 

 

Рис. 3. Распределение материального ущерба от пожаров по республике, в разрезе регионов 

 

●

 Технические науки 

 

82                                                                                            

№1 2017 Вестник КазНИТУ

 

 

Исходя  из  анализа, наблюдается  рост  материального  ущерба  от  пожаров  в  Мангистауской  об-

ласти  в  15  раз,  Атырауской  области  на  71%,  Южно-Казахстанской  области  на  17%  и  Восточно-

Казахстанской области на 10%. 

  Относительные показатели, характеризующие оперативную обстановку с пожарами за 12 ме-

сяцев 2013 года по Республике Казахстан, при численности населения 17 млн. 145 тыс. 746 человека, 

по состоянию на 1 декабря 2013 года, составляют следующее: 

– среднее количество пожаров, приходящихся на одну тысячу человек населения, составляет – 

0,8 (2012г. – 1); 

–   среднее  количество  погибших  людей  на  одну  тысячу  человек  населения  –  0,026  (2012г.                   

- 0,03); 

–  среднее количество травмированных людей на одну тысячу человек населения –0,033 (2012г. 

- 0,035); 

– ущерб (в тыс. тенге) в расчете на одну тысячу человек составил - 286 тенге (2012г. - 332 тенге). 

 

 

 

Рис. 4. Распределение пожаров по республике, приходящихся на одну тысячу человек населения 

 

 

Выше  среднего  Республиканского  показателя  остается  относительный  показатель  числа  пожа-

ров  на  одну  тысячу  зарегистрированного  населения  в  городе  Астана,  Акмолинской,  Восточно-

Казахстанской,  Западно-Казахстанской,  Карагандинской,  Костанайской,  Павлодарской  и  Северо-

Казахстанской областях. 

В приведенной диаграмме видно, что наибольшее  количество пожаров произошло по причине 

неосторожного  обращения  населения  с  огнем  4895  случаев  или  35%  от  общего  количества  по 

республике,  нарушений  правил  монтажа  и  технической  эксплуатации  электрооборудования  3238 

случаев  (23%),  умышленных  поджогов  1996  случаев  (14%),  а  также  нарушений  правил  пожарной 

безопасности при устройстве и эксплуатации печного отопления 1555 случаев (11%). 

 

 

●

 Техникалық ғылымдар 

 

ҚазҰТЗУ хабаршысы №1 2017                                          

83 

 

Таблица 1. Распределение пожаров по месяцам 

 

Наименование области 

Числен-ность 

населения на 

начало 2014 

года 

Количество 

пожаров 

на одну 

тысячу чело-

век населения 

Ущерб (в 

тыс. тенге) в 

расчете на 

одну тысячу 

человек 

 

Количество 

погибших 

людей на од-

ну тысячу 

человек насе-

ления 

Количество 

травмирован-

ных людей на  

одну тысячу 

человек насе-

ления 

г. Астана  

811529 

0,9 

94 

0,027 

0,044 

г. Алматы 

1505246 

0,4 

115 

0,01 

0,045 

Акмолинская  

735523 

1,1 

479 

0,033 

0,009 

Актюбинская  

807896 

0,7 

365 

0,017 

0,024 

Алматинская  

1982562 

0,8 

468 

0,024 

0,047 

Атырауская  

566887 

0,7 

149 

0,019 

0,031 

Восточно-Казахстанская 

1394004 

1,1 

458 

0,043 

0,035 

Жамбылская  

1083936 

0,5 

128 

0,017 

0,025 

Западно-Казахстанская 

623481 

0,9 

599 

0,024 

0,038 

Карагандинская  

1369245 

1,5 

246 

0,033 

0,052 

Кызылординская  

739333 

0,6 

436 

0,012 

0,018 

Костанайская  

880930 

1,2 

72 

0,054 

0,018 

Мангистауская  

585653 

0,5 

158 

0,015 

0,015 

Павлодарская  

752629 

1,4 

340 

0,051 

0,047 

Северо-Казахстанская 

575974 

1,3 

559 

0,083 

0,1 

Южно-Казахстанская 

2730918 

0,3 

165 

0,009 

0,01 

По Республике: 

17145746 

0,8 

286 

0,026 

0,033 

 

 

жүктеу/скачать 28,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: