Студенттің білімін бағалау жҥйесі

40 

 

№ 

Бақылау түрі 

1

-ш

і р

ейт

ин

г 

ба

ға

сын

ы

ң  

өл

ш

ем

і 

(Р

1)

, %

 

Апта  

1

-ш

і р

ейт

ин

гт

ің

  

қо

рыт

ын

- 

дысы 

(Р

1)

 

2

-ш

і р

ейт

ин

г 

ба

ға

сын

ы

ң  

өл

ш

ем

і 

(Р

2)

, %

 

Апта  

2

-ш

і р

ейт

инг

ті

ң  

қо

рыт

ын

- 

дысы 

 (

Р2

) 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

 

9 

 

10 

11 

12 

13 

14 

1

5 

1.

 

 

Қатысуы 

100 

 

100 

100 

100 

100 

100 

100 

 

100 

100 

100 

100 

100 

100 

100 

100 

 

 

2.

 

 

Студентердің 

белсенділігі 

100 

100 

100 

100 

100 

100 

100 

100 

 

100 

100 

100 

100 

100 

100 

100 

100 

 

 

3.

 

 

СОӨЖ тапсыр-

масының 

орындалуы  

100 

100 

100 

100 

100 

100 

100 

100 

 

100 

100 

100 

100 

100 

100 

100 

100 

 

 

4.

 

 

СӨЖ 

тапсырмасыны

ң орындалуы  

(курстық 

жұмыс, 

рефарат, 

презентация 

және т.б.) 

100 

 

 

100 

 

 

 

100 

 

100 

 

 

 

100 

 

 

100 

 

 

5 

Ағымдағы 

бақылаудың 

барлығы  

100 

 

 

 

 

 

 

 

 

100 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6 

Аралық 

бақылаудағы 

тапсырманы 

орындау 

100 

 

 

 

 

 

 

100 

 

100 

 

 

 

 

 

 

100 

 

 

 

Барлығы  

100 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды 

бағадан үлесі 

 

 

 

 

 

 

 

 

3

0

%

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3

0

%

 

 

13.2 Қорытынды бағаны есептеу 

Пән бойынша қорытынды баға пайыздық мазмұнда келесі формула бойынша есептеледі: 

 

И% = Р1+Р2  х 0,6 + Э х 0,4 

                                                                       2

                         

мұндағы: 

       Р1 –1- рейтингті бағалаудың пайыздық мазмұны; 

           

Р2 – 2- рейтингті бағалаудың пайыздық мазмұны; 

       Э – емтихан бағасының пайыздық мазмұны (тест-емтихан).

         

13.3  Студенттің  оқу  жетістіктерінің  балдық-  рейтингтік  әріптік  жҥйе  бойынша 

бағалау және сәйкесінше бағалаудың дәстҥрлі шкаласына аудару  

 

Әріптік жүйе 

бойынша бағалау 

Баллдардың сандық 

баламасы 

Оқу пәнін 

меңгерудің %-қ 

мазмұны 

Дәстүрлі жүйе 

бойынша бағалау 

A 

4,0 

95-100 

үздік 

A

- 

3,67 

90-94 

 

B

+ 

3,33 

85-89 

жақсы 

41 

 

B

 

3,0 

80-84 

B

- 

2,67 

75-79 

C

+ 

2,33 

70-74 

қанағаттанарлық 

C 

2,0 

65-69 

C

- 

1,67 

60-64 

D

+ 

1,33 

55-59 

D 

1,0 

50-54 

F 

0 

0-49 

қанағаттанарлықсыз 

      

13.4 Академиялық тәртіп саясаты 

№ 

Тәртіпті бағалау критерийлері 

Баллдар саны  

1.  Сабақтан кешігу 

-1 

2.  Сабақ кезінде ұялы телефонмен сӛйлесу 

-1 

3.  Практика (семинар) сабақтарына белсене қатысу 

+1 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

42 

 

Алматы экономика және статистика академиясы

 

 

 «Экономика және менеджмент» кафедрасы 

 

 

 

 

 

 

 

ДӘРІСТЕР КЕШЕНІ   

 

«Экономикалық саясат» пәні бойынша 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы, 2010 ж.

 

 

 

43 

 

Дәріс конспектілері 

 

Тақырып 1. Экономикалық саясат пәні, объектісі, субъектісі. 

Нарықтық  экономика,  оны  біртұтас  жүйе  ретінде  алғанда,  тұрақты  да  тоқтаусыз 

ӛзгеріп дамиды және күрделене тұрады. Нарықтық экономика дамыған сайын, оның бір-

бірімен  байланысты,  экономикалық,  әлеуметтік,  демографиялық,  технологиялық, 

экологиялық,  тіпті,  саяси  және  халықаралық  т.б.  даму  факторлары  және  ішкі  ұйымдық 

экономикалық  құрылымдары  қалыптасып  ӛзгеріп,  бір  біріне  ықпал  жасап,  әр  түрлі 

қайшылықтарды  ӛмірге  әкеледі.Мезгілі  жеткен  кезде  олар  шешімі  күрделі  әлеуметтік, 

экономикалық,  саяси  қиыншылықтарға  соқтыруы  мүмкін,  бірақ  осының  жалпы  басым 

нәтижесі – нарық механизмі тиімділігінің артуы болады.  

 

1.Экономикалық саясат пәні. 

Экономикалық  саясат  элементтерінің  алғашқы  жасалған  кезеңінен  XIX  ғасырдың 

соңынан  бастаған  дұрыс.  Мысал  ретінде  бұл  жағынан  басқалардан  озған  Германияны 

алуға  болады.  О.  Бисмарктің  нұсқауымен  Германияда  әлеуметтік  қорғау  туралы  заңдар 

қабылданды, соның негізінде жаңа сфера ӛмірге келді. 

Алғашқы  экономикалық  саясаттың  ерекше  сипаттық  белгісі  –  оның  жеке  жеке 

қалыптасқан  жағдайларды  түзетуге  бағытталған  стратегиясы.  Мұндай  экономикалық 

саясат теориясыында «нүктелік» стратегия деп аталады.  

Арнайы  әдебиеттерде  экономикалық  саясаттың  кӛптеген  анықтамалары  кездеседі. 

Солардың  ішінде  ГФР  елінің  белгілі  ғалымы  Х.  Гирш  қысқа,  бірақ  мазмұны  терең 

анықтама  берген  еді.  Гирштің  пікірінше,  мемлекеттің  экономикалық  саясаты  – 

экономикалық процесстердің бағытын бір арнаға түсіру үшін жасалған, оларға ықпал ету 

немесе олардың ағымын алдын ала анықтап, тікелей реттеу шараларының жиынтығы. 

 

2. Экономикалық саясат субъектісі. 

Экономикалық  саясат  субъектілері  бірнешеу.  Оларға  мемлекеттің  ӛзі 

және мемлекеттік емес қоғамдық одақтар мен бірлестіктер жатады. Олардың 

іс әрекеттері әр түрлі. 

Мемлекет  экономикалық  саясат  субъектісі  ретінде.  Мемлекеттің  билігі  елдегі  әр 

түрлі  ӛндірушілер мен  тұрғындар топтарының мүдделерін келістіріп, олардың еңбек пен 

іскерлік  әрекеттерінің  белсенділігін  белгіленген  біржақты  мақсаттарға  қол  жеткізу  үшін 

пайдалануы керек.  

Экономикалық  саясаттың  мемлекеттік  емес  субъектісі.Оларға  белгілі  бір 

әлеуметтік  топтардың  мүдделерін  білдіретін  және  қорғайтын  әр  түрлі  бірлестіктер 

жатады. Бұл ең алдымен, кәсіподақтар және кәсіпкерлердің әр түрлі одақтары. 

 

3. Экономикалық саясаттың принциптері. 

Экономикалық саясат дегеніміз – белгіленген бір мақсаттарды анықтау және соларды 

іске асыру. Қоғамның дамуында кӛптеген міндеттер мен мәселелерді қатарластыра шешіп 

отыру  қажет  болады.  Осы  проблемаларды  шешудің  алғышарты  –  оларды  алдын  ала 

анықтап, бір жүйеге түсіру. 

 

 

 

 

Тақырып 2. Ӛтпелі экономиканың заңдылықтары мен мәні. 

 

44 

 

Ӛтпелі кезең деп - әміршіл-әкімшіл жүйенің түбірімен ӛзгеруі нәтижесінде рыноктық 

экономиканың негізі қаланатын тарихи ұзақ емес мерзімді айтамыз. Ӛтпелі кезеңдегі 

рынокты экономиканың құрылуының негізгі бағыттары: 

1.

 

Экономиканы ырықтандыру- бұл шектеулерді күрт тӛмендету және алып 

тастауға бағытталған шаруашылық ӛмірдің барлық салаларында мемлекеттік 

реттеуге қарсы шаралар жүйесі.  

2.

 

Экономиканы демонополизациялау және бәсекелік орта қҧру- ол келесі 

жағдайларға байланысты: 



 

Барлық экономикалық агенттердің іскерлік активтілігін арттыруға 

жағдай және мүмкіндіктер жасау; 



 

Шетелдік бәсекелестердің рынокқа енуін қамтамасыз ету; 



 

Кіші бизнеске жол ашу және салаға ену, кедергілерін тӛмендету; 



 

Бағалық және ӛнім ӛткізу саясаттарын реттеу; ірі фирмаларды 

бӛлшектеу; 



 

Жекелеген жағдайда ірі фирмаларды бӛлшектеу; 

            3.    Институционалдық тҥрлендірулер: 



 

Меншік қатынастарын ӛзгерту; 



 

Рыноктық инфрақұрылымды құру; 



 

Экономиканы мемлекеттік реттеудің жаңа жүйесін жасау; 



 

Рыноктық жағдайға сәйкес келетін шаруашылық заңдарын қабылдау 

            4.    Қҧрылымдық ӛзгерістер: 



 

Халық шаруашылығының әр түрлі саласы арасындағы диспропорцияны 

жою немесе жеңілдету; 



 

Сұраныс қабілеті бар ӛнімдер шығару 

           5.     Макроэкономикалық тҧрақтылық: 



 

Инфляцияны ырықтандыру; 



 

Ақша эмиссиясын шектеу; 



 

Мемлекеттік бюджет тапшылығын азайту; 



 

Оң пайыздық мӛлшерлемені қамтамасыз ету. 

           6.     Рыноктық шаруашылыққа сай келетін халықты әлеуметтік қорғау 

жҥйесін қҧру  

             Бұл шаралар жүйесі халықтың жағдайы тӛмен бӛлігін адрестік-әлеуметтік 

қорғаумен қамтамасыз ету. 

1. Нарықтық экономикада экономикалық жүйенің әкімшілік топтық трансформациясы. 

Әкімшілік әдістер жиынтығы құқықтық қызмет кӛрсету құрылымдарының әкімшілік 

құралдарын қамтиды. Қабылданатын іс-шаралардың мақсаты – жеке меншік секторына ең 

ыңғайлы  құқықтық  жағдай  жасау.  Олардың  қызметтері  –  іскерлік  кәсіпкерлік  ӛмірге 

тұрақты  заңдылық  жағдайды  қалыптастыру,  бәсекелі  ортаны  қорғау,  меншік  құқығына 

және шешім қабылдау еркіндігіне кепілдік беру.Әкімшілік әдістер, ӛз ішінде, тиым салу, 

рұқсат беру, мәжбүрлеу іс-шаралары болып бӛлінеді. 

2. ҚР-ғы әлеуметтік-экономикалық дамудың ұзақ мерзімді стратегиясы. 

Мемлекеттің  әлеуметтік  саясаты  –  қоғамның  әлеуметтік-экономикалық  ӛмір  сүру 

жағдайын  реттеудің  бір  бағыты.  Ол  елдегі  жалпы  экономикалық  жағдаймен  тығыз 

байланысты  және  екі  жақты  қызмет  атқарады.  Бір  жағынан,  әлеуметтік  саясатта  тікелей 

және  жанама  түрде  экономикалық  дамудың  мақсаттары  кӛрініс  алады,  ӛйткені 

экономикалық  ісәрекет  қоғамның  барлық  топтарына  жақсы  жағдай  жасау  мақсатында 

жасалады.  Екінші  жағынан,  әлеуметтік  саясат  экономикалық  ӛсудің  факторы  болып 

келеді. Егер экономикалық даму халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартпаса, онда еңбек 

ӛнімділігі тӛмендеп, жұмыс күшінің сапасы кемиді; қоғамда әлеуметтік тұрақсыздық пен 

қарама-қайшылық артады. 

45 

 

Тақырып 3.Экономикалық саясаттың қалыптасуындағы нарықтық механизммен 

мемлекет арасындағы қатынас. 

 

Мемлекеттік реттеудің ӛзіндік пирамидалық мақсаттары бар.Олар бір-бірімен белгілі 

дәреже сатысымен байланысты және де олар эволюциялық нәтижелерге байланысты. Белгілі 

бір тарихи кезеңде ӛзгеріп отырады. 

Негізгі «орталық» мақсаттары экономикалық даму және қоғамдық тұрақтылықты 

қалыптастыру болып табылады.Басқа мақсаттары жоғарыда айтылған екеуінен бӛлек және олар 

бір-бірімен ӛзара тәуелді. 

 

1.Экономикалық саясат мақсаттарының жиынтығы. 

Қазіргі кезде Батыста мемлекеттік реттеудің 4 негізгі мақсаттары қарастырылған,олар 

«магиялық тӛрт бұрыш» деп аталады.Магиялық тӛрт бұрыштың кейбір мақсаттары олардың 

басқаларына қайшы келеді.Сӛйтіп,халықты жұмыпен қамтуды ынталандыру мемлекеттегі 

бюджет шығындары есебінен алынып отырады. 

Жоғарыдағы мемлекеттік реттеудің мақсаттарынан екінші қатардағы мақсаттар бӛлініп 

шығады.Оларға мысалға табысты кӛбейту үшін және бәсекелестікті жоғарлату үшін барлық 

қолайлы және институционалды жағдайларды жасау,экономикалық ӛсуді 

ынталандыру,ғылыми-техникалық революцияның талаптарына сәйкес ӛндірістік аппараттың 

үзіліссіз аппараты,экономикалық циклді деңгейлестіру, харекетшіл халықты әлеуметтік 

қолайлы жұмыспен қамту деңгейі,табыстағы ӛте кӛп айырмашылықтарды алдын алу және 

невилизациялау.Әлемдік нарықта ұлттық ӛндірушілердің жоғары бәсеке қабілеттілігін 

қолдау,ішкі-экономикалық теңбе-теңдікті қолдау (яғни тапшы тӛлем балансын қамтамассыз ету 

немесе ең азы шыдамды дефицитті),қоршаған ортаның қанағатты жағдайы. 

Бірінші және екінші реттік мақсаттан үшінші реттік мақсат туындайды және т.б.Бұл мақсат 

саны белгісіз.Әрбір елде бұл мақсаттар пайда болады,ал басқалары пайда болған қол жетпестік 

пен мақсатқа жету нәтижесінде жоғалады.Кейбіреулері қосымша жоспарға ӛтіп,ал кейін қайта 

ӛзекті мәселеге айналады. 

Мемлекеттік экономиканың қаржысын қалыптастыру.Дамыған нарықтық экономикалық 

жағдайында,мемлекет жоғары белгіленген мақсаттарды жүзеге асыру үшін экономикалық және 

экономикалық емес мінездемелерді толықтай қолданады.Оларға келесі құралдар 

жатады(«құралдар» және «жабдықтар» термині экономикалық теорияда және практикада түрлі 

және синоним түрінде қолданады). 

 

2.Мемлекет және оның экономикалық функциялары. 

Әкімшілік-қҧқықтық қҧралдар.Бұл құралдар экономикалық құрылымның қалыптасуына 

мақсатталған.Сӛйтіп кӛптеген нарықты экономикалық дамыған мемлекеттер нәтижесінде 

жүзеге асырылатын,кӛпқырлы және толық шаруашылықты құқұықпен иемденеді.Салықтардан 

немесе мүліктік қарым-қатынастан қашу заңмен қудаланады.Экономикасы дамыған елдерде 

экономикалық заң бұзушылық кең таралған,бірақ олармен мемлекет мүлтіксіз қарсы саясат 

жүргізеді.Бұл мемлекеттерді кӛлеңкелі экономиканың ЖІӚ 4-13 % құрайды.Әрине басқа 

елдермен салыстырғанда бұл аз емес.Дамыған нарықтық экономикадағы елдерде шаруашылық 

құқықтың басты ролін парламент заңдары  және де ұсақ  шаруашылық мәселелерді 

қалыптастырады.Жалпы айтқанда,экономикасы дамыған елдерде заң шығарушы органдардың 

мүліктік пен банкроттық  және т.б.,нарықтық сатушылар мен сатып алушылардың құқығы мен 

қызметтері,бәсекелестік шарттарын,олигополия мен монополияға және салық қатынастарына 

қарсы тұру. 

Әкімшілік құралдар ӛте кӛп және әр түрлі болып келеді.Олар тек қана орталық 

(федеративтік) үкіметті ғана емес,сонымен қатар штаттар мен жерлерде(федеративті 

мемлекеттерде),аймақтарда (унитарлы мемлекеттерде),сонымен қатар жергілікті 

(муниципалдық) органдар сатылары бойынша қолданылады. 

46 

 

Ең басты бұл категорияға кӛптеген рұқсаттар (соның ішінде лицензияға байланысты 

формалар) және тыйым салушылар жатады.Бұған мысал ретінде-белгілі бір агломерациялар ірі 

қалалар мен аймақтарда,Батыс елдерде рұқсат беру және тыйым салулар мынадай 

құрылымдарда қолданылады:қала құрылысында,экологиялық және басқа да ажыратуларда 

қолданылады. 

Сонымен,әкімшілік құралдарға әр түрлі типтегі стандарттар мен нормалар және де олар 

экономикалық,техникалық, және экологиялық шиеленістерінде болады (мысалы,азық-түлік 

ӛнімдерде немесе зиянды қалдықтарды атмосфераға шектен тыс шығарылуы). 

Әкімшілік құқықтық  мемлекеттік реттеулермен қатар Батыста экономикалық 

құралдар:қаржы және ақша несие,сонымен қатар мемлекеттік меншік және ішкі экономикалық 

құрылыстпр жатады.Соңғылары алдыңғыларына қарағанда шаруашылық шарттарының 

шектеулеріне емес (экономикалық құрылыс),халық шаруашылығы ұдайы ӛндірістің 

процестеріне,қарқынына және пропорциясына әсерін тигізеді (салааралық,аймақтық және т.б.). 

 

3.Мемлекеттің нарықтық экономикаға бағытталған негізгі қызметтері. 

Мемлекеттік қаржылар.Барлық Батыс елдерінде мемлекеттік реттеудің құралы ретінде 

мемлекеттік қаржылар болып табылады,яғни мемлекеттік бюджет пен орталықтанған  қордың  

әлеуметтік сақтандыруын қалыптастыруы мен  қолдануына байланысты құралдар,осылар 

арқылы дамыған елдерде ЖІӚ 1/3-ден ½-ге дейін таратылады.Бұл жерде зейнетақы, 

медициналық сақтандыру және жұмыссыздыққа тап болатын кездегі сақтандыру жӛнінде сӛз 

болмақ..Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін  бүкіл мемлекеттік қаржы экономикалық дамудың 

қарқыны мен пропорциясына,циклдік толқындарды реттеуге бағытталған.Антициклдік 

салықтық реттеулер ӛзіне мынадай міндеттерді алады:кіріс пен табысқа салықтың 

кӛрсеткіштігімен  оңтайландыру (тұтынушы сұранысы мен инвестицияның кӛлнмінің 

ӛсуіне,ӛзгеруіне әсер етеді);жеделдетілген амортизацияны және салықтық жеңілдіктерді 

есептеп шығаруды кірістіру;салықтарды тӛлеудің уақыты мен ережесін ӛзгерту(мысалы, 

сұранысты шектеу үшін немесе керісінше,салықты тӛлеудің мерзімін кризис фазасы кезінде 

сұранысты ынталандыру үшін артқа қалдыру арқылы алдын-ала циклдік ӛрлеу фазасында 

салық тӛлеуді орнату). 

Мемлекеттік бюджеттегі шығыс бӛлімдері жеке бизнеске субсидиялар,қарыз жеңілдіктері 

және жеке несиені,кәсіпкерлік қызметті ынталандыру және соған сәйкес экономикалық дамуға 

кепілдік беру үшін қолданылады.Бұл сонымен қатар ӛндірістік және ауылшаруашылық 

ӛнімдерін сатып алу кезінде қолданылады. 

Сонымен қатар,олар саясаттың аймақтық құрылымында және салаларында, жұмыс күшін 

ғылыми зерттеумен және тәжірибелі құрастыру жұмыстарына сәйкес квалификациялау және 

ынталандыру жұмыстарына дайындау қызметтерін де атқарады. 

 

4.Экономикалық саясаттың құралдары. 

Мемлекеттік  реттеудегі  екінші  бір  маңызды  құрал  ақша-несие  болып  табылады.  Ақша  –

несие саясаты мынадай негізгі элементтерден тұрады: 

А)  орталық  эмиссиондық  банкті  есептік  мӛлшерлемені  оңтайландыру  ,  яғни  орталық 

банктің жекеменшік банктерден коммерциялық вексельдерді сатып алудағы пайыздың ӛзгеруін 

айтамыз.  Бұл  жалпы  несиелік  пайыз  сатысына  әсерін  тигізеді  немесе  жекеменшік  банктерге 

пайыздарды тӛлетеді; 

Б)  минималды резервтік нормалар ӛзгерісі, яғни ақша қорының пайыздық қатынасы, мұны 

коммерциялық  банктер  жүргізілетін  операциялардан  ауытқыту  және  ӛздерінің  ОБ  пайызсыз 

есепшоттарында  сақтау  қажет,бұл  банктердегі  ағымдық  және  ұзақ  мерзімді  салымдардың 

ӛсуіне;  

В) ашық нарықтағы операциялар, яғни мемлекеттік құнды қағаздарды сату-сатып алу актісі. 

Жеке банктер мен ОБ арасында жүргізіледі. 

47 

 

Бүкіл  Батыс  елдерінде,  олардың  жарлық  капиталы  тұтастай  немесе  кӛп  бӛлігі  мемлекет 

иелігінде  ,  үкімет  және  парламентке  тікелей  бағыныштылықта  болмайды  және  ӛздігінен 

тәуелсіз агенттіктер есебінде кӛрініс береді.Олар ұлттық валютаны тұрақтылығына жауапты. 

ОБ тәуелсіздігі бірнеше факторлармен анықталады: 



 

ОБ басшылығына жеке іс-әрекет етуге, тыс бұйрықтарға бағынбайды; 



 

Басшыларды  тағайындауға  және  ӛз  қызметінен  босатуға,ӛкілеттілік  мерзіміне 

қарамастан; 



 

ОБ  және  басқа  да  мемлекеттік  органдар  арасындағы  қайшылықтарды  реттеуге 

бағытталған; 



 

Мемлекеттік  бюджет  тапшылығын  жабу  мақсатында  үкіметтен  иесін  беруден  бас 

тартуға ОБ құқылы. 

 

жүктеу/скачать 1,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: