Алматы экономика және статистика академиясы

 

40 

5)  27,333

10



х

2

 : 

Жауабы:11011,0101

2 

  0,  333    



2 

  0  666  



2 

1 

332



2 

0 

664



2 

  1  338 

Сонымен27

10

= 11011

10

; 0,333

10

= 0,101

2

 . 

 

6) Сегіздік  жҥйеден оналтылық жҥйеге сандарды тҥрлендіру 

екілік  жҥйе  арқылы  сан  разрядтарын  ҥшке  (триада)  және 

тӛртке (тетрада) бӛліп қарастыру жолымен орындалады. 

175,24

8



х

16

 :     1 7 5 , 2 4 

8

= 001 111 101 , 010 100 = 1 111 101 , 

010 1

2

 = 0111 1101 , 0101

2

 = 7D,5

16 

 

 

 

 

          1     7     5   ,   2     4 

 

 

       7       D    ,    5  

7) 10101101,101

2 



х

10

 : 10101101,101

2 

= 1



 2

7

 + 0



 2

6

 + 1



 2

5

 + 0



 2

4

 

+ 1



 2

3

 + 1



 2

2

+ 0



 2

1

+ 1



 2

0

+ 1



 2

-1

 + 

                                                                      +  0



  2

-2 

+  1



  2

-3

  = 

173,625

10 

 

4  –  Дәріс.  Процессордың    функциясы  және  сипаттамалары.  Компьютердің  жадын 

ұйымдастыру, жадының түрлері.  

Процессор жұмысының негізгі режимдарына қолданылған құрылғылар беріледі. Яғни 

бұл жағдайда болған элементтер баспа платаларында орналасады, олар арнайы ажыратылған 

кеңейтілген орындарға қойылады. Ол орындар жүйелі  платада арнайы қарастырылған. Бұл 

қосымша  платаларды  негізгі  жүйелік  платаны  –  материндік,  ал  қосымша  платаларды  – 

дочерендік  деп  атайды.Дочериндік  платаларда  орындалатын  функциялардан  құралады,  жиі 

контроллерлер  немесе  адаптерлер  деп  атайды,  ол  дочериндік  платаның  ӛзін  кеңейтілген 

плата  дейміз.  Сол  себепті  тікелей  материндік  платада  орналасқан  компьютердің 

магистралының  бӛлек  модульдеріне  қосылатын,  функциялық  деңгейде  контроллердің 

кӛмегімен жүзеге асырылады, ол программалық жүйеге асырылуы драйверлердің кӛмегімен 

жасалады.  Контроллер  процессордан  келетін  сигналды  қабылдап,  оны  дешифрлейді,  яғни 

сәйкес  құрылығы  осы  сигналды  дұрыс  қабылдап,  дұрыс  жауап  қайтара  алуы  үшін. 

Процессор  оның  орындалуына  жауапты  емес,  оған  сәйкесінше  контроллер  жауап  береді, 

сондықтан  ауыстырылатын  сыртқы  құрылғыларды  және  олардың  модульдерының 

жиынтығын  таңдау  әркімнің  ӛз  еркінде.  Сыртқы  құрылғылардың  кӛп  бӛліктері  сырттан, 

жүйелік  блоктық  корпусында  ажырайтын  сәйкесінше  контроллердің  шығыс  порттары 

арқылы  оңай  іске  қосылады.Процессор  арифметикалық  және  логикалық  операцияларды, 

жадымен  байланысты  және  сыртқы  құрылғылар  жұмысын  келістіруді  және  басқаруды 

орындайды.Компьютердің  жеке  құрылымдардың  арасындағы  ақпарат  алмасу,  магистрал, 

құратын, үш кӛп разрядты шиналар кӛп проводты сымдар байланысы арқылы орындалады. 

Олар  деректер  шинасы,  адрестер  шинасы,  басқару  шинасы  модульдерімен  байланысады. 

Шинаның разряды деректер беру шинасының биттерінің санымен анықталады: олар:           



 

Жедел жадыдан деректерді жазу/оқу (жедел есте сақтау құрылғысы) – ОЗУ. (ЖСҚ); 



 

Сыртқы сақтау құрылғыларынан деректерді жазу/оқу. ВУЗ (СЕСҚ); 

      

a) 

Бҥ

тін 

бӛ

ліг

і:                   

 

 

 

 ә) 

Бӛ

л

ше

гі:

27 

2   

 

 

26  13    2   

 

1  12    6   2   

 

 1    6   3   2 

 

 

  0   2   1 

 

 

 

 1   

 

 

41 



 

Енгізу құрылғысынан деректерді оқу; 



 

Шығару құрылғысына деректерді аудару. 

Дерек  алмасу  кезіндегі  абонент  таңдауды  процессор  атқарады,  яғни  қарастырылған 

құрылғының  адрес  кодын  қалыптастырады,  ал  ЖСҚ  үшін  жады  ұяшығының  адрес  кодын 

қалыптастырады.  Адрес  коды,  адрестік  шина  арқылы  беріледі,  және  бұл  сигналдар 

процессордан  құрылғылармен  бір  бағытта.  Басқару  шиналары  арқылы  ақпарат  алмасу 

сипаттамасын  анықтайтын  сигналдар,  құрылғылардың  ӛз-ара  әсерін  синхролизациялайтын 

ақпарат алмасуға қатынасатын сигналдар беріледі. 

Компьютерлер процессоры.Негізгі сипаттамалары (адрестік аймағы, разрядтағы т.б.).  

Процессор  —бұл  компьютердің  негізгі  құрылғысы.  Ол  микросхемалар  корпусының 

арнайы қатынасына шығарылған адрес, деректер және басқару шиналар кӛмегімен сыртқы 

құрылғыларға  қатынасады  және  жедел  жадыда  орналасқан  программа  командаларын 

орындайды.  Процессордың  міндетті  компоненттеріне  арифметика-логикалық  құрылғы 

(АЛУ)  –  АЛҚ  және  басқару  құрылығылары  (УУ)  –  БҚ  –  жатады.  Процессормен 

орындалатын  командалар:  арифметикалық  әрекеттер,  логикалық  операциялар,  басқарудың 

берілуі  (шартты  және  шартсыз).  Деректердің  жадының  бір  орнынан  келесі  орынға 

ауыстырылуы  және  ЭЕМ-нің  әртүрлі  құрылғыларының  байланысын  координациялауды 

қарастырады. Процесстормен ӛңделетін командалардың тӛрт этапы бӛліп айтуға болады: 

таңдау, қайта кодтау, орындау және нәтижені жазу. Жағдайға байланысты бірінші команда 

орындалып жатқанда, екіншісі қайта кодталады, үшіншісі таңдалады т.с.с. 

Тӛртінші  деңгейдегі  орталық  процессорының  функцияларын  микропроцессор  (МП)  - 

ӛте  үлкен  литегралды  схема  (СБИС)  -  ӚӚНС  орындайды,  ол  0,1  см

2

-тан  кем,  ауданда 

біріккен  шарттыпроводниктік  кристалда  таратылған.  Компьютердің  жүйелік  платада 

орналасқан  МП  моделін  білу  үшін,  командалардың  құрал-жабдықтарының  қай  класқа 

жататындығын  білу  керек.  Микропроцессорлардың  келесі  сипаттамаларын  айта  кетуге 

болады: 

ақпаратты 

ӛңдеудің 

тактілік 

жиілігі,разрядтылығы,жүйелік 

шинаның 

интерфейстерімен;адрестік аймағымен. 

Процессор  разрядтылығы  –  процессорымен  бір  уақытта  ӛңделетін  биттерінің  саны, 

яғни,  МП  негізгі  ӛнімділік  факторлары  ішкі  биттер  разрядының  санымен  анықталады. 

Процессор  8,  16,  32  және  64  разрядты  болуы  мүмкін.  Компьютер  процессорыменен  бірлік 

уақыт  ішінде  ӛңделетін  ақпараттардың  кӛлемі,  жылдам  орындалуымен  бірге 

разрядтылығыменен сипатталады.  

Адрестік  аймағы  (жады  адресациясы).  Процессор  функцияларының  бірінің  құрамына 

мәліметтер  алмасу,  және  олардың  сыртқы  құрылғылар  мен  жедел  жадыдағы  алмасуды 

ұйымдастыруы  жатады.  Бұл  кезде  процессор  құрылғы  жадын  қалыптастырады,  ал  ЖСҚ 

(ОЗУ)  үшін  жады  ұяшығының  адресін  қалыптастырады.  Адрес  коды  адрестің  шинамен 

беріледі.  Микропроцессормен  жедел  жадыда  физикалық  адресациялайтын  кӛлем  оның 

адрестік  аймағы  деп  аталады.  Ол  сыртқы  шина  адресінің  разрядтылығымен  анықталады. 

Шынындада, N – адрестік шинаның разрядтығы болсын, онда оған берілетін әртүрлі екілік 

сандардың мӛлшері 2^ тең болады. Белгілі адрестік шина арқылы жедел жадыға процессор 

қатынас жасаған кезде берілетін сан ОЗУ(ЖСҚ) ұяшығының адресі болып табылады, яғни, 

2

м

  —  бұл  жедел  жады  ұяшықтарының  саны.  Оған  адрестік  шинаны  қолдану  арқылы 

процессор  қатынасуынан  болады,  демек  2

м

  —  процессордың  адрестік  аймағының  кӛлемі. 

Сонымен шина адресінің 16-, 20-, 24- немесе 32-разрядтылығына байланысты сәйкесінше 2

16

 

=  64  Кбайт,  2

20

  =  1  Мбайт,  2

24

  =  16  Мбайт,  2

32

  =  4  Гбайт.  Сондықтан  процессор 

разрядтылығын мысалы: келесі жазылулар арқылы анықтауға болады 180386 — 32/32 үшін 

микропроцессор деректер шинасының  32-разрядтылығы және 32-разрядты шиналар адресін 

қамтиды,  яғни  микропрцессор  бір  уақытта  32  бит  ақпаратты  ӛңдейді  және 

микропроцессордың адрестік аймағының кӛлемі 2

32

 == 4 Гбайтты құрайды. 

 

42 

Ақпараттарды  сақтау  принциптері.Компьютер  жадысы  негізгі  және  сыртқы  болып 

екіге  бӛлінеді.  Қазіргі  кездегі  компьютерлердің  сыртқы  жады  құрылғылары  компьютерді 

ӛшіргеннен  кейінгі  ақпаратты  сақтап  қалуға  мүмкіндік  береді.,  ӛйткені  оларда  магниттік 

немесе  оптикалық  ақпаратты  жазу-оқу  әдістері  қолданылады.  Бұл  жағдайларда  ақпаратты 

тасымалдаушы ретінде магниттік және оптикалық дискілер қолданылады. Негізгі жады кей 

кездері  ішкі  жады  –деп  те  атайды,  ол  жүйелік  блоктың  ішінде  орналасады.Ол  кез-келген 

компьютердің  міндетті  құрама  бӛлігіне  жатады.,  персоналды  компьютерлерде  материндік 

платада  орналасады  және  электрондық  микросхема  түрінде  таратылады.  Негізгі  жады 

тұрақты және жедел жадыдан тұрады. 

Тұрақты  жады  немесе  тұрақтыесте  сақтау  құрылғысы  —  ПЗУ  (Read  only  memory  - 

ROM),  —  тек  оқуға  арналған  жады.  Жоғарыда  айтылғандай  ол  электрондық  схема  түрінде 

таратылған  және  компьютердің  бастапқы  жүктемеленуі  кезіндегі  программаларды  сақтау 

мен  тораптарын  тестілеу  үшін  қызмет  етеді.  Бұл  жадының  типін  біз  тұрақты  деп  атаймыз, 

ӛйткені мұнда жазылған ақпарат компьютерді ӛшіргеннен кейін ӛзгермейді.  

Жедел жады  немесе жедел есте сақтау құрылғысы (ОЗУ), процессормен орындалатын 

ӛңдеу  операциялары  кезінде  ӛзгертілетін  ақпараттарды  ӛзгертуге  немесе  керек  кезінде 

қолдануға болады. Бұнда сақталатын барлық ақпарат компьютер қосылып тұрған кезде ғана 

жадыда  сақтауға  болады.  Құрылымдық  түрде  жедел  жадыны  сақтау  үшінразрядтарға 

бӛлінген және осы разрядтардың әрқайсысында бит ақпараттар сақтау үшін арналған жады 

ұяшықтарының жиынтығы ретінде қарауға болады. Сәйкесінше әрбір жады ұяшықтарына 

нӛл  мен  бірден  тұратын  жиынтықтар  жазылады  немесе  биттердің  реттелген  тізбектері 

компьютердің  ақпараттық  бӛлігін  бүтін  ретінде  қарайтын  тиянақты  –  машиналық  сӛз. 

Машиналық сӛз компьютердің типіне байланысты әртүрлі ұзындықта болуы мүмкін  ( 8 ден 

64  битке  дейін)  және  жады  ұяшығында  кідіретін  ең  үлкен  санды  анықтайды.  Байтпен 

ӛлшенетін архитектура кезінде ақпараттың ең кіші ӛлшеу бірлігі ретінде байт алынады, бұл 

кезде  машиналық  сӛз  2,  4-ке  немесе  8  байтқа  тең  болуы  мүмкін.Сәйкесінше  компьютер 

жадысының  кӛлемін  Килобайт,  Мегабайт,  Гигабайт,  байтпен  ӛлшеуге  болады.  Сондай-ақ 

жедел жадыда машиналық сӛз тізбектері түрінде деректер және программалар сақталады. 

Кез-келген  уақытта  ұяшықтың  кез-келген  жерінен  таңдау  жасауға  болады.  Сондықтан  бұл 

жадыны еркін таңдау жадысы деп те атайды — RAM(Random   Access Memory). 

Мәліметтердің электронды тасымалдаушылары. Компьютердің видео жүйесі 

XX    ғасырдың  аяғында  ақпараттар  ағымының  кӛбеюіне  байланысты  оларды  үлкен 

кӛлемде  және  ЭЕМ-нің  пайда  болуына  байланысты  ақпаратты  тасымалдағыш,  яғни  ең 

ықшам түрде ақпараттарды кӛп уақытқа сақтау қажеттілігі туды. Қазіргі  тӛртінші кезеңдегі 

компьютерлерде  қолданылатын  тасымалдағыштарға  жұмсақ  және  қатты  магниттік 

дискілер  және  СD-RОМ-дискілер  жатады.Олар  компьютердің  сыртқы  жадысының  құрамын 

құрайды.  Тасымалдағышқа  ақпаратты  жазу  сондай-ақ  оны  іздеу,  оқу  және  жедел  жадыға 

орналастыру  үшін  қолданылатын  құрылғыны  жинақтағыш  -  деп  атаймыз.  Жазбаның 

негізіне  ақпаратты  сақтау  және  оқу  үшін  екі  принцип  болады:  —  магнитті  және  

оптикалық. Оларкомпьютер ӛшкеннен кейін де, ақпаратты сақтауға мүмкіндік береді. 

Магниттік  дискілер  (МД),  олар  қатты  және  жұмсақ  болып  екіге  бӛлінеді. 

Жұмсақ(ЖМД)  дискіге  5,25  дюйм  (133  мм)  қазіргі  кезде1,2  Мбайта  ақпаратты  сақтауға 

мүмкіндігі бар.  

Қатты  магниттік  дискі  немесе  винчестер,  әдетте  дисководпен  бірге  жүйелік  блок 

корпусына  орналастырылады(сыртқа  орналастыруға  болады).  Кез-келген,  магниттік 

алғашқы  кезде  жұмысқа  дайын  емес.  Оны  жұмысқа  дайын  күйге  ӛткізу  үшін,  оны 

форматтау  керек,  яғни  диск  құрылымы  құрылуы  керек.  ЖМД-үшін  бұл  магниттік 

таңбалармен  белгіленген  секторларға  бӛлінген  магниттік  топталған  жолдар.  Ал  қатты  МД 

немесе  цилиндр-деп  қарауға  болады.  Дискінің  барлық  жұмыс  істеубеттерінде  бір-бірінің 

үстіне орналасқан.  

 

43 

CD-RОМ (Сотрасt Dіsc Rеаd Оп1у Метоry)  3 Гбайт кӛлемге дейін игереді. Ақпаратты 

сақтау сенімділігіменен ұзақ тӛзімділігіменен ерекшеленеді. (Сапалы түрде қолданғанда 30-

50  жылға  дейін  жұмысқа  жарамды  болуы  мүмкін).Диск    диаметрі    5,25,  және  3,5  дюйм 

болуы  мүмкін.  Оқу    және  жазу  принципі-  оптикалық.Компакт-дискіден  ақпараттарды  оқу 

лазерлік сәулелердің кӛмегімен орындалады.  

Магнитті-оптикалық  дискілер.  Мұнда  магнитті  және  оптикалық  жетістіктері 

ескерілген,  оларда  кемшіліктер  жоқ.    Магнитті-оптикалық  дискілерге  ақпараттарды  тез 

жазуға  және  оқуға  болады.  Олар  ЖМД-  қасиеттерінің  артықшылықтарының  барлығын 

сақтай отырып,(бӛлек сақтау мүмкіншілігі және компьютер жадысының кеңейтілуі сияқты). 

Магнитті  оптикалық  дискінің  конструктивті  құрамы  қалың  шыныдан  тӛселген,  үстінен 

мӛлдір  қорғайтын  пластикамен  сәуле  шашатын  алюминдік  пленка  және  ферромагниттік 

тасымалдаушы  жағылады,  дискіге  қапталады.  Ӛте  үлкен  кӛлемдегі  ақпараттарды  сақтай 

алады. 

Нег. әдеб.: 1, [29-59]. 

Қос. әдеб.: 24, [14-28]. 

Бақылау сұрақтары: 

1.  Компьютер жұмысы кезіндегі процессордың атқаратын функциясы? 

2.  Дерек алмасу үшін абонент таңдау қалай жасалады? 

3.  Басқару шинасының рольі қандай? 

4.  Компьютер құрамына қандай негізгі блоктар кіреді? 

5 . Компьютердің құрылуының модульдік принципі неге керек? 

5 – дәріс.  Программалық басқару принципі. 

Программалық  қамтама  —  Бұл  компьютерлермен  қолданылатын  барлық 

программалардың  біріккен  түрі,  сондай  –  ақ  әрекеттердің  оларды  құру  мен  қолдану 

бойынша барлық аймағы.   

Программалық  қамтама  сипаттамасы  -  программалық  қамтама  (ПҚ)  кез  –  келген 

ЭЕМ-нің  ӛте  ӛажетті  құрамдас  бӛлігі  болып  табылады.  Осындай  сәйкес  программалардың 

кӛмегінсіз  машинаға  пайдалы  қандай-да  бір  әрекет  жасату  мүмкін  емес.  Дербес 

компьютердің  ПҚ-ның  құрамына  бӛлек  проблемалық  аймақтарға  бағытталған  қолданбалы 

программалар  мен  қатар  универсалды  құрылғылар  да  кіреді.Қазіргі  уақытта  ДЭЕМ-нің  әр 

түрлеріне  арнап  оң  мыңдаған  программалар  құрылған,  олар  келесі  негізгі  класстарға 

бӛлінеді: 1. операциялық жүйелер;2. программалау жүйелері;3. қолданбалы программалар. 

Операциялық  жүйелер  (ОЖ).  Бұлар  кез-келген  дербес  компьютердің  аппараттық 

құрылғыларын  толықтырады  және  де  қолданбалы  программалардың  ішкі  құрылғыларын 

қарым-қатынасын,  адамның  сәйкес  командалар  кӛмегімен  машинаны  басқаруына 

мүмкіншілік  тудырады.ОЖ-  қолданушы  мен  программаның  қорғалуын  қамтамасыз  етеді, 

программаны  іске  қосады,  компьютерді  басқарады.  Әрбір  программа  ОЖ-нің  қызметін 

қолданады,  сондықтан  да  ол  осы  қызметті  кӛрсететін  ОЖ-мен  жұмыс  жасайды.  ОЖ-ні 

таңдау ӛте қажетті, себебі таңдалған ОЖ-ге дербес компьютердің жұмыс істеу қабілеттілігі 

мен деректер қорғалуының деңгейі тәуелді. 

ОЖ құрамы. ОЖ құрылымы келесі модульдерден тұрады: базалық модуль (ОЖ ядросы) 

—файлдық  жүйемен  программа  жұмысын  басқарады,  сыртқы  программа  мен  файл 

арасындағы  алмасу  және  оған  қатынас  жасауды  орындайды;  командалық  процессор  — 

бірінші  кезекте  пернетақтадан  түсетін  пайдаланушы  командаларын  орындайды  және 

талдайды; сыртқы құрылғы драйверлері — бұл құрылғылардың процессормен жұмыс істеуі 

үшін  программалық  қамамасыз  етіп  отырады.(әрбір  сыртқы  құрылғы  ақпаратты  әртүрлі 

және  ерекше  темпте  ӛңдейді);  қосымша  сервистік  программалар  (утилиттер)  — 

пайдаланушының компьютермен байланысу процесін жан – жақты және ыңғайлы етеді. 

ОЖ  жүктелуі.  ОЖ  құрамындағы  файлдар  дискіде  сақталады,  сондықтан  оларды  жиі 

дискілік  операциялық  (ДОС)  деп  атайды.  Белгілі,  программаның  орындалуы  үшін  ОЖ 

 

44 

файлдары  жедел  жадыда  (ЖСҚ)-да  орналасуы  керек.  Сондықтан  операциялық  жүйеден 

ЖСҚ-ға жазу үшін жүктемелеу программаларын орындау керек. Олар компьютер қосылған 

кезде ЖСҚ-да болмайды. Бұл жағдайдан шығу үшін жедел жадыға  ОЖ-ны жүктемелеудің 

келесі этаптарын тізбектей орындау керек.  

ОЖ-ны жүктемелеудің бірінші этапы. Копьютердің жүйелік блогында тұрақты есте 

сақтау  құрылғысы  (ТСҚ-  тұрақты  жады,  RОМ—Read  only  Memory—  оқу  үшін  арналған 

жады)  болады.  Онда  ОЖ-ны  жүктемелеудің  бірінші  этапы  және  компьютер  блоктарын 

тестілеу  программалары  орналасады.  Олар  компьютерді  қоса  сала  тоқтың  бірінші 

импульсімен  орындала  бастайды  (ӛйткені  (RОМ)  ТСҚ-да  ақпараттар  электрондық  схема 

түрінде сақталады да олар компьютерді ӛшірген кезде де сол қалпында қалады). Бұл этапта 

процессор дискіге қатынасады да анықталған орнында ӛте үлкен емес кӛлемде жүктемелеу 

программасын  тексереді.  Егер  бұл  программа  табылса,  онда  ол  ЖСҚ-ға  оқылады  да  оған 

басқару беріледі. 

ОЖ-ны жүктемелеудің екінші этапы. Жүктемелеу программасы ӛз кезегінде  дискіден 

ОЖ-ның базалық модулін іздейді де оны жадыға кӛшіреді және басқаруды соған береді.ОЖ-

ны  жүктемелеудің  үшінші  этапы.  Негізгі  жүктемелегіш  базалық  модуль  құрамына  кіреді, 

ол ОЖ-ның қалған модулдерін іздейді де оны ЖСҚ-ға оқиды. ОЖ жүктемеленуі біткеннен 

кейін  басқару  командалық  процессорға  беріледі  де,  экран  бетіне  жүйеден  түсетін 

пайдаланушы командасын енгізуге шақыру шығады.  

ОЖ-ның  бірнеше  ең  кӛп  тараған  түрлері  кездеседі  олардың  әрқайсысы  процессор 

разрядтылығына,  процессор  типі,  сондай-ақ  ЖСҚ  кӛлеміне  негізделген.  Компьютер 

мүмкіншіліктерінің  дамуы  барысында  пайдаланушы  бұл  ресурстарды  қолдана  алу  үшін 

қәзіргі  заманға  сай  және  күшті  программалық  құралдарды  керек  етеді.  Бұндай  сапалы 

Mіcrosoft  фирмасының  ОЖ-лары  қамтамасыздандыра  алады.  Мысалы,  MS_DOS-  Бұл  ОЖ-

ның  қәзіргі  персоналды  компьютерлердің  ақпараттық  мүмкіншілігіне  қатыса  алатын 

дамыған  құралдар.  Олар:каталогтардың  иерархиялық  құрылымына  негізделген  иілгіш 

файлдық  жүйелердің  жұмысы  және  құрылуы;компьютер  құрылымының  модулдік 

принциптік  қолдану  әртүрлі  сыртқы  құрылымының  кӛптеген  санына  әкеп  тіреледі 

(принтерлер, плоттерлер, модемдер және  т.б.);пайдаланушының ыңғайлы интерфейсі. 

Программалар  жүйесі.IBM  PC-  ге  арналған  он  мыңдаған  программалар  бола  тұра 

қолданушыға  бұл  программалар  орындамайтын  басқа  нәрсе  керек  болуы  мүмкін.  Мұндай 

жағдайда  жаңа  программа  құратын  программалау  жүйелерін  қолдануға  болдаы.  Бұндай 

жүйелер  де  әдетте  компилятор  болады,  онда  жоғарғы  деңгейде  программалау  тілінде 

орындалатын программалар және программалар текстін аударушы, ішкі қажет программалар 

кітапханасын кейде әртүрлі қосымша программалар. 

ІВМ РС сәйкес компьютерлерінде танымал программалау тілдеріне (Си, Си++, Паскаль, 

Бейсик,  Фортран  және  басқа)  арналған  программалау  жүйелерінің  түрлері  бар,  олар  DOS, 

WINDOWS,  WINDOWS  95  орталарында  жұмыс  жасайды.  Программалау  жүйесінің  негізгі 

класы клиент  – сервер құруға арналған қосымша болады.  Бұл жүйелер ақпараттар жүйесін 

үлкен  ӛндірістерге  арнап  құруға  бағытталған.  Бұнда  қолданушы  интерфейсін  құруға 

арналған  құрылғылар,  деректерді  ӛңдеуде  типтік  жұмыстарды  орындауды  дайындау  бар. 

Бұл жүйелер мен жұмыс атқарады. 

Қолданбалы  программалар.ІВМ  РС-  ге  арнап  әртүрде  пайдаланылатын  қолданбалы 

программалардың 

мыңдаған 

түрі 

құрылған.Келесі 

программалар 

кеңінен 

пайдаланылады:текст  аудармашысы  –  компьютерде  тексті  (документті)  дайындау;кестелі 

процессорлар  –  кестелі  деректерді  ӛңдеу;баспа  жүйелер  –  типографиялық  сапаты 

документтер  дайындау;деректер  қорын  басқару  жүйелері  –  ақпараттар  массивін 

ӛңдеу;бухгалтерлік программалар – экономикалық белгідегі программалар, финансты талдау 

программалары, құқықтық деректер қоры, т.с.с;суреттер, анимациялар және видеофильмдер 

құруға  арналған  программалар;деректерді  статистикалық  талдау  программасы  –  автоматты 

 

45 

жобалау  программалары;комплекс  ойындар,  оқыту  программасы,  электронды  анықтамалар 

және сондай сияқты. 

Документтер аудармашысы –әртүрлі шрифтарды қолдануды, сӛздерді автоматты түрде 

келесіжолға кӛшіреді, суретті қосады, бетті автоматтытүрде нӛмірлейді. 

Кестелі  процессорлармен  жұмыс  істегендеэкранға  тӛрт  бұрышты  таблица  шығады, 

мұндағы  клеткалардысандар,  түсініктеме  текстер,  белгілі  бір  есептеу  формулары 

болады.Жаңаша  кестелі  процессорлар  үштік  таблицалармен  жұмыс  атқаруды,жеке  енгізу 

және  шығару  формаларын  құруды,  макрокомандалардыавтоматтандыру  құрылғыларын 

пайдалануды, деректер қорыменбайланысты кӛздейді. 

Деректер  қорын  басқару  жүйелері  (ДҚБЖ)кең  кӛлемдегі  ақпараттар  ағынымен  – 

деректер  қорын  басқаруды  қамтамассыз  етеді.  Бұл  түрдегі  ең  қарапайым  жүйелер 

компьютерде ақпараттардың бір ғана массивін ӛңдей алады. Олар енгізу, іздеу, жазбаларды 

сорттау,  отчет  құруды  тағы  басқа  орындайды.  ДҚБЖ-ның  қиынырақ  түрлері  бір-бірімен 

байланысқан  бірнеше  ақпараттар  массивімен  жұмыс  атқарады,  мұнда  әртүрлі  қатынаста 

байланысқан объектілердің түрлері бар есептер қолданылады. 

Графикалық редакторлар – компьютер экранында суреттердіредакциялау және құруды 

орындайды.  Қолданушы  сызықтар,қисықтар  сала  алады,  экран  аймағын  бояйды,  әртүрлі 

шрифтарарқылы  жаза  құрады  және  т.б.  Кӛптеген  редакторлар  кӛмегіменбейнені  ӛңдеуге, 

документке  қосылған  суреттерді  сол  күйінгешығаруға  болады.  Кейбір  объектілер  үштік 

объектілердің  бейнесі  алумүмкіншілігін,  түсте  проффесионалды  түрде  ӛңдеуді 

қамтамасызетедіАвтоматты 

жобалау 

жүйесі 

(АЖЖ) 

– 

компьютер 

кӛмегімен 

әртүрлімеханизмдерді құрастыруды және сызуды қолдайды. 

Интергралданған  жүйелер  –  деректер  қорын  басқаружүйелерінің,  кестелі 

процессордың, 

тексті 

аудармашының,графикалық 

жүйелердің 

және 

басқада 

мүмкіншіліктердіңжұмысын 

атқара 

алады. 

Интергралданған 

жүйенің 

барлықкомпоненталары  бір  –  біріне  ӛте  ұқсас  келеді,  соның  арқасындаоның  жұмысы 

ӛтежеңіл. 

Бухгалтерлік  программалар  -  ӛндірістік  қызметінің  финансынталдау  және  есеп  беруді 

дайындау,  бухгалтерлік  есепті  енгізугеарналған.  Кейбір  бухгалтерлік  программалар, 

бухгалтерлікесептің  бӛліктеріне  автоматтауға  арналған,  мысалы:  жалақыныесептеу, 

тауарлар есебі, складтағы материалдар есебін жүргізутағы сондай сияқты.  

Paіnt  графикалық  редакторы.Жәй  және  күрделі  суреттер  салу  үшін  Paіnt    сурет  салу 

құралын қолдануға болады. Бұл суреттерді қара – ала немесе түрлі – түсті етіп файл түрінде 

сақтауға  болады.  Салынған  суреттерді  баспаға  шығаруға,  басқа  құжаттарға  қоюға    немесе 

жұмыс  столының  фоны  ретінде  қолдануға  болады.  Сондай  –  ақ  Paіnt  арқылы  сканермен 

түсірілген фотосуреттерді кӛруге, ӛзгертуге болады. Paіnt - ты қолданған кезде  негізгі келесі 

мәселелер  орындалады:  түзу  сызық  салу,  горизонтальды  сызық  салу,  вертикальды  немесе 

еңкейген  сызықтар  салу,  берілген  аймақты  белгілі  бір  түспен  бояу  т.с.с.  Суретерді  немесе 

обьектілерді 

айналдыру 

және 

кӛлеңкесін 

салу 

үшін 

Рисунок 

 

менюіндегі 

Отразить/повернуть командасын және Действие тобындағы варианттардың бірін орындау 

керек. 

PowerPoіnt  редакторы. Презентация құру.Презентация құру үшін бірінші кезекте оның 

анығырақ схемасын (құрылымын) тапсырыс берушімен келісіп алу керек. Тізбектей берілген 

кадрлар  түріндегі  құрылым  ең  ыңғайлы  болып  табылады.Бұл  схема  түріндегі  құрылым 

негізгі үш блоктан тұрады. 

1.

 

Басы.  Сауда  агенттеріне  арналған  презентацияларды  товар  жайындағы  қысқаша 

ақпараттармен бастауға болады.  

2.

 

Негізгі бӛлім. Презентацияның бұл бӛлімінде товар қасиеті, тағайындалуы және оның 

эксплуатациясы  жайындағы сұрақтарға жауап беретін барлық ақпараттар болуы керек. 

 

46 

3.

 

Қорытынды  бӛлім.  Мұнда  оның  таратылуы  мен  сатып  болғаннан  кейінгі  кӛретін 

пайда  жайындағы  сұрақтарға  тоқталуға  болады  да,  содан  кейін  қорытынды 

ұйымдастырылатын сайттарға кӛшу керек. 

4.

 

Презентация  құру  жұмысын  тездету  үшін  арнайы  дизайн  шаблондары  мен  

презентация  шаблондары  ӛңделген  профессиональды  түрде  жасалған  программа  пакеттері 

бар,  онда  презентацияны  безендіру  үшін  стандартты  тақырыптар  және  дайын  стилдер 

орналасқан. 

Қабықша-  программалар.  Файлдармен  жұмыс  істеу  үшін  операциялық  жүйенің 

командаларын пернетақтадан енгізіп отыру керек. Ол ӛнбейтін ӛте кӛп уақытты алады және 

пайдаланушының  белгілі  дағдысы  мен  білімі  болуы  керек  екендігін  талап  етеді.  Сонымен 

қатар  кӛп  вариантағы  командалардың  жазылу  форматында  оларды  қолдану  үшін  білуіміз 

керек  (немесе  жазып  отыру  керек).  Сондықтан  қәзірігі  кезде  операциялық  жүйенің 

командаларымен  жұмыс  істеу  үшін  қабықша  программалары  кеңінен  қолданылады. 

Олардың  ішіндегі  ең  белгілісі  -  NORTОN  СOMMANDER.  Оның  кӛмегімен  файлдармен 

және  файлдар  жиынтығымен  жасалатын  барлық  операцияларды  -  іздеу,  кӛшіру,  атын 

ӛзгерту,  жою  сондай  –  ақ  функциональды  немесе  енгізу,  курсорды  басқару  пернелерін 

әйтпесе  тышқанды  қолдана  отырып  дайын  тұрған  программаларды  орындауға  болады. 

Сәйкесінше Экран бетіне дискідегі  ―бұтақ‖ каталогтарының бейнесін, ағымдағы каталогын 

ауыстыра  отырып  шығаруға  болады,  сонымен  қатар  файл  мәтіндерін  кӛріп  оны  жӛндей 

аламыз.  Ыңғайлы  графикалық  интерфейс  шарттары,  мұнда  нысаналар  мен  командалар 

шарты  графикалық  символдармен  (пиктограммалар)  бейнеленеді  және  файлдық  жүйені 

басқаруды  жасайды.  Wіndows  –  тің  тӛтенше  маңызды  қасиеттеріне  интеграцияланған 

мәтіндік және графикалық редакторлар, электрондық кестелер мен деректер басқару жүйесі 

(ДҚБЖ) арасындағы файл (деректер) алмасу мүмкіндігі болып табылады.  

Нег. әдеб.: 1, [60-87]. 

Қос. әдеб.: 25, [30-56]. 

Бақылау сұрақтары: 

1.Қолданбалы программадан жүйелік программаның айырмашылығы? 

2.Файл дегеніміз не? 

3.Файлдық жүйе негізін түсіндір?  

4.Иерархиялық жүйе және түпкі каталог дегеніміз не?  

5.Папка мен каталог айырмашылығы? 

жүктеу/скачать 4,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: