Алматы «Сардар» баспа үйі
күрт, бырт, былш, тырқ, тарқ
жүктеу/скачать 1,52 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4. Дара түбір.
| күрт, бырт, былш, тырқ, тарқ,т.б. осы сияқты) анықталады. Бұлар –
осы қалпында жалпылама мағына беретін процестің бір рет қайтала- нуын білдіретін, өзгермейтін түбірлер. Түбірдің бұл негізгі бөлігі өз- гермейді де (бөлшектелініп қолданылмайды), жалпылама мағынасын түсіндіруге болады. Түбірдің көрсетілген бөлігінің өзгермейтіндігіне байланысты идео- фоннан кейінгі заттану жұрнағы мен етістік жұрнағы тұрақты формант- тар болып саналады. Сонымен, еліктеуіш, елестеуіш жəне бейнелеуіш түбірлері тұлға жағынан біркелкі түбірлер, сондықтан оларға берілетін жалғаулар да бір-біріне ұқсас. Олардың жалпы саны 4-5 мыңға жетеді. Қазақтың дыбыстық тілі (бұл –ым-ишара тілінен кейін пайда болған тіл) о баста осы үш құбылысты – жарық-сəуле (жалт-жұлт, жарқ-жұрқ т.б.), қимыл-əрекетті (арбаң-құрбаң, далбаң-далбаң, тыртың-тыртың т.б.), бейнелік құбылысты (ербең-ербең, қалт-құлт т.б.) білдіретін түбірлер- ді құраған. Сондықтан да бұл түбірлер тілдің басқа түбірлерінен өзгеше, əрі өзінің байырғылығымен ерекшеленеді, мағынасы жалпылама түрде. Этимология жағынан бұл түбірлер басқа түбірлерден өзгешелігімен сипатталады. Бұл түбірлердің тілдік болмысы мен ғылыми-талдамалық дəйегі Ə.Қайдардың жəне К.Ш.Хұсайынның еңбегінде берілген (Кай- даров А.Т. Структура односложных корней и основ в казахском языке. Алмат-Ата, 1986; Хусаинов К.Ш. Звукоизобразительность в казахском языке. Алма-Ата, 1988). 4. Дара түбір. Біздара түбір деп бір буынды түбірден тұратын, бар- ша түркі тілдерінде туынды, əрі тіркестердің құрамында қолданылатын 124 жеке-дара мағынасы бар, не ол мағынасы ұмыт болған мыңдаған сөздерді атадық (А.Т.Кайдар. Структура односложных корней основ в казахском языке С.187-312). Этимологияның негізгі мақсаты – осы типтегі түбірлердің өзін, мағынасын, қолданыс ерекшеліктерін, түбірлік функциясын анықтау. Дара түбірлерге тілімізде жеке-дара мағына беретін, не белгілі бір тіркестермен ғана, не күрделі сөз құрамында ғана қолданылатын (біз олардың тізімін мысалдармен береміз) түбірлер жатады. Барлық саны – 2712. Оның 508-і – ілкі еліктеуіш түбірлер. жүктеу/скачать 1,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|