Қалуымен сипатталатын физикалық құбылыс
«ҚАЗАҚСТАН-РЕСЕЙ МЕДИЦИНАЛЫҚ
жүктеу/скачать 368,9 Kb. Pdf көрінісі
|
| «ҚАЗАҚСТАН-РЕСЕЙ МЕДИЦИНАЛЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ» МЕББМ NSEO «KAZAKH-RUSSIAN MEDICAL UNIVERSITY» 10 айырымы қатты дене бетімен (капиллярмен, ыдыспен) әсерінен капиллярдағы сұйықтың ара- ласуы (r1> r2); б – капиллярлық қысым-өзінің бетіндегі газбен салыстырғанда күшті дардың қысу әсері (мысалы, эластикалық өзараәсерлесетін болғандықтан, қатты дене қабырғалы капиллярда) мен сұйықтың молекулаларының арасында әсер ететін тартылыс күштері сұйықтың ыдыс қабырғасы бойымен жоғары көтерілуіне ықпал етеді, осыдан сұйықтың ыдыс қабырғасына жанасатын тұсында сұйық бетінің қисықтануы пайда болады. Осы жайт т е р і с қ ы с ы м (капиллярлық) тудырады. Бұл қысым о й ы с (майысқан) беттің әрбір нүктесінде дәлме-дәл қосымша қысымды теңгереді, осы қосымша қысымды сұйықтың жоғары көтерілген деңгейі тудырады. 1-сызбада ыдыстың қабырғасына жұғатын сұйық бетінің пішіні бейнеленген. Сұйықтың ыдыстағы (капилляр түтіктегі) беті о й ы с болады. Қатты денеге жұқпайтын сұйықтың капилляр түтіктегі деңгейі кең ыдыстағы сұйық деңгейінен төмен және оның беті д ө ң е с болады. Капилляр түтіктегі сұйықтың ойыс беті мениск деп аталған. Жұғатын сұйықтың менискісі о й ы с, жұқпайтын сұйықтың менискісі дөңес болады. Ойыс менискі астындағы капиллярлық қысым теріс болғандықтан, түтіктегі сұйық салмағы капиллярлық қысыммен (∆р) теңгерілгенше, сұйық жоғары көтеріледі. Тепе-теңдік күйде (ρ1– ρ2)·gh = ∆р = 2σ12/r, мұндағы ρ1 және ρ2 – сұйық (1) пен газдың (2) тығыздығы, g – еркін түсу үдеуі. Д.Жюрен (1684–1750) формуласы деп аталатын бұл өрнек сұйықтың капилляр түтік бойымен көтерілу (төмен түсу) биіктігін (һ) анықтайды.Капиллярлық құбылыстар табиғатта, өндірісте, тұрмыста пайдаланылады. Судың топыраққа және әртүрлі кеуек материалдарға сіңуі, сұйықтың тығыз матамен жоғары көтерілуі, кен байытуда қолданылатын флотация (қалқу) тәсілі капиллярлық құбылыстарға негізделген. Капиллярлық құбылысты алғаш рет 1516 жылы итальян суретшісі, сәулетшісі, инженері Леонардо да Винчи (1452 – 1519) ашып зерттеген. Одан кейін француз философ-математигі Блез Паскаль (ХVII ғ.) мен Д.Жюрен (ХVІІІ ғ.) капилляр түтікпен тәжірибе жасаған. Осы құбылыстың теориясы П.Лапластың (1806), Т.Юнгтің (1805), Д.Гиббстің (1875) және И.С.Громеканың (1879, 1886) еңбектерінде дамытылған. III.ҚОРЫТЫНДЫ Капилярлық құбылыстар табиғатта, күнделікті өмірде және өндірісте елеулі рөл атқарады. Судың топыраққа және әр түрлі кеуек материалдарға сіңуі, керосиннің білтемен жоғары көтерілуі, кентасты байыту үшін қолданылатын флотация осы К. қ-ға негізделген. Капиллярлық құбылыстарды алғаш рет Леонардо да Винчи (15 ғ.) ашып зерттеген. Онан кейін Б.Паскаль (17 ғ.) мен Дж.Жюрен (18 ғ.) капилляр түтіктің көмегімен тәжірибе жасаған. Капиллярлық құбылыстардың теориясы Т.Юнгтің (1805), П.Лапластың (1806), Дж.Гиббстің (1875) және И.С. Громеканың (1879, 1886) еңбектерінде дамытылған.Судың топыракка |