Қанықпаған майлар және соның негізіндегі баз эпоксидтелген алкилкарбон қышқылдары

Мұнда да қос байланысты қосылыстар үшін цис-изомерия және транс-изомерия тән, олар  белгісінің алдына қойылады. Мысалы, цис-9 немесе транс-9. Табиғи майларда әрқашанда цис-конфигурациялы қанықпаған қышқылдар кездеседі. Молекула құрамында екі немесе одан да көп қос байланысы бар қанықпаған май қышқылдары полиқанықпаған қышқылдар деп аталады.

• моноқанықпаған майлар -бір қос (=) байланыс болса;
• полиқанықпаған майлар - екі және одан да көп қос байланыстары болса

Маңызды қаныққан май қышқылдары

Маңызды қанықпаған май қышқылдары

Қарапайым липидтер және жеке өкілдері

Қарапайым липидтерге май қышқылдары мен спиирттердің күрделі эфирлері жатады. Бұл топты үшацилглицеролдар мен балауыздар құрайды.

Табиғи майлар үшацилглицеролдар қоспасынан тұрады. Үшацилглицерол – бұл үш атомды спирт глицерол мен май қышқылының үш молекуласынан құралған күрделі эфир.

СН2−ОН СН2−СОО−R

│ │

СН −ОН + 3R−СООН → СН −СОО−R + Н2О

│ май қышқылы │

СН2−ОН СН2−СОО−R

глицерол үшглицерид (үшацилглицеролдар)

Балауыздар дегеніміз жоғары молекулалы май қышқылдары мен спирттердің күрделі эфирлері. Олар адамдар мен жануарлар организмінің жіне өсімдіктердің құрғаудан (сусызданудан) сақтайды.

1859 жылы А.В. Горфман

• 1859 жылы А.В. Горфман

Липипдтердің жіктелуі

Зәйтүн майы

• Зәйтүн майы
• Жаңғақ майы
• Кунжут майы
• Күнбағыс майы
• авокадо
• миндаль
• Кешью жаңғағы
• арахис

Полиқанықпаған майлар

• Кукуруз майы
• Соя майы
• Лосось
• Лен
• Грек жаңғағы

Рапс майы — рапс өсімдігінің жемісінен алынатын өсімдік майы. Құрамында олеин қатарындағы моноқанықпаған қышқыл есебінен қышқылдылығы төмен, ал сақталу мерзімі жоғары болғандықтан қазіргі таңда үлкен сұраныс тауып келеді. Биохимиялық қасиеті жағынан зәйтүн майына ұқсас болғандықтан кейбір ғалымдар оны «солтүстік зәйтүн» деп те атайды. Рапс майы Е витаминін және көптеген қанықпаған қышқылдардан тұрады: полиқанықпаған қышқылдар (линоль қышқылы — Омега 6, линолен қышқылы — Омега 3) және моноқанықпаған қышқылдар (олеин қышқылы — Омега 9). Тағамдық рапс майы жағымды жаңғақ иісі мен дәмін берсе, ал түсі жағынан сарыдан қоңырға дейін болады. Рапс майы түрлі тағамдар жасауда (салаттар, кондитерлік өнімдер, консерванттау, қуыру және т.б.) үшін қолданылады.

• Рапс майы — рапс өсімдігінің жемісінен алынатын өсімдік майы. Құрамында олеин қатарындағы моноқанықпаған қышқыл есебінен қышқылдылығы төмен, ал сақталу мерзімі жоғары болғандықтан қазіргі таңда үлкен сұраныс тауып келеді. Биохимиялық қасиеті жағынан зәйтүн майына ұқсас болғандықтан кейбір ғалымдар оны «солтүстік зәйтүн» деп те атайды. Рапс майы Е витаминін және көптеген қанықпаған қышқылдардан тұрады: полиқанықпаған қышқылдар (линоль қышқылы — Омега 6, линолен қышқылы — Омега 3) және моноқанықпаған қышқылдар (олеин қышқылы — Омега 9). Тағамдық рапс майы жағымды жаңғақ иісі мен дәмін берсе, ал түсі жағынан сарыдан қоңырға дейін болады. Рапс майы түрлі тағамдар жасауда (салаттар, кондитерлік өнімдер, консерванттау, қуыру және т.б.) үшін қолданылады.

Рапс майы негізіндегі БАЗ

Рапс майы негізіндегі БАЗ

• Ерекшелігі: кастор, күнбағыс, зәйтүн майларымен салыстырғанда рапс майы өте оптималды, негізгі компоненттері линолен, линоль және арахидон қышқылдары болып табылатын қаныққан және де қанықпаған май қышқылдар тобынан және де максималды Е витаминінен тұрады.
• Мақсаты: Рапс майынын биологиялық құндылығына, экономикалық тиімділігіне қарай рапс майы негізіндегі анионактивті және бейионогенді БАЗ алу. Рапс майынын мақсатты өнімнін сандық шығымымен тура сабындалуынын оптимады жағдайлары: процесс температурасы 60-800С, қажетті сілті ерітіндісінің концентрациясы 35-40%-дан төмен емес.

Липидтердің химиялық қасиеттері

Триацилглицеролдар химиялық тұрғыдан бейтарап, инертті келеді. Оларға мынадай реакциялар тән:

1. Гидролиз реакциясы. Бұл реакция әсіресе майларға тән нәрсе. Тірі организмде гидролиз реакциясы катализатор (фермент) әсерімен жүреді, ал организмнен тыс жерде сілті катализатор қызметін атқарады және қыздыру қажет.

2. Гидрогендену реакциясы. Қанықпаған май қышқылының қалдығына сутек атомдарын қосады. Әдетте мұндай реакция сұйық майдан қатты май алу мақсатымен іске асырылады. Маргарин өндірісінде саломас алу үшін қолданылады. Мұндағы катализатор - никель немесе платина.

Липидтердің биологиялық маңызы

Липидтер мынадай биологиялық маңызы бар:

1) липидтер энергия қорының (депосының) негізгі түрі немесе энергия көзі;

2) тірі организм үшін көміртегі атомдарын беруші;

3) липидтер клетка мембранасының құрылымдық және рецепторлық бөлігі;

4) липидтер басқа да биологиялық тұрғыдан маңызды органикалық қосылыс-тардың алғы заты бола алады;

5) қорғаныс қызметін атқарады, организмдерді ыстық-суықтан, электр және механикалық әсерлерден (соққыдан, қағылып соғылудан, қатты суықтан) қорғайды;

6) липидтерде көптеген витаминдер ериді және құрамында алмастыруға келмейтін май қышқылдары бар, ондай қышқылдар организмнің қалыпты тіршілігі үшін қажет.

жүктеу/скачать 1,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: