Анықтамалық материал жануарлардың иесіне ауруды балауға және мал

72 
караталак, түйеде - ақшелек, карабез) мал және жабайы жануарлардың 
бациллус антрацис микробы коздыратын, жіті түрде өтетін аса қауіпті 
жұқпалы ауруы. Онымен адам да (түйнеме, күйдіргі) ауырады. Сібір жарасы 
кең тараған ауру. 
Қоздырғышы. Сыртқы ортаға төзімді келетін таяқша тәріздес, Грам 
әдісімен, аналин бояуларының барлық түрімен боялатын, капсула түзетін 
аэробты микроб. Жер қыртысында өсіп-өнеді және спора түзеді. Топалан 
бацилласы вегетативті түрде сыртқы ортаның әсеріне онша төзімді емес, 
споралы түрі бұған керісінше өте төзімді ж/е ұзак жылдар бойына тіршілік 
кабілетін сақтайды. Сойылмаған бітеу өлікте ауру қоздырғышы жаз кездері 1-
3 тәулік ішінде кұрып бітеді.Топалаңнан өлген малды сойған кезде оттегінің 
әсерінен қоздырғышы спораға айналатындықтан мұндай малды жарып 
көруге қатаң тиым салынады. Спора әр түрлі химиялық заттар мен 
физикалык құбылыстарға аса төзімді, тіпті ол тікелей түскен күн сәулесінен 4 
күнге дейін өлмей, шыдап баска, кайнаған суда 45-60 минутқа, 140 градусқа 
дейін қызған ауада 3 сағатқа, 1 пайыз формалин мен 10 пайыз күйдіргіш 
натрий ерітіндісінде 2сағатқа төзеді. Ол тұздалған теріде де тіршілік ете 
береді.
Ауру қоздырғышы сырткы ортада сапрофит ретінде өмір сүріп, шаң-
тозаң, ағынды су, қан сорғыш кенелер аркылы бір жерден екінші жерге 
ауысып жанадан індет ошағын құрайды. 
Эпизоотологиясы. Сібір жарасы өте кең тараған ауру. Оған ірі қара, қой, ешкі, 
жылқы, бұғы, түйе т.б. сондай-ақ жабайы шөп қоректілер шалдығады. 
Шошқа сирек, ит пен мысық бацилламен өте көп мөлшерде залалданғанда 
ғана ауырады. Сақа жануарларға карағанда төл індетке біршама жиі 
шалдығады. 
Сібір жарасы - маусымды індет. Ол әсіресе қуаңшылықты жылдары 
маусым-қыркүйек айларында жиі тарайды. 
Ауру қоздырғышы - індетке шалдыққан жануарлардың зәрі, и т.б. 
аркылы тарайды. Бұл індетпен өлген малдың бүкіл органдары ұлпаларында 
бациллалар өте көп болады. Осы аурудан өлген хайуандарды сойып ішін 
жаруға болмайды. Өйткені өлген немесе сойылған малдың терісі, еті, жүні т.б. 
арқылы індеттің ауру қоздырғышы сыртқы ортаға таралады. 
Қоздырғыштың таралуына ет қоректілер мен жыртқыш құстар да 
себепкер болады. 
Сібір жарасы малға оларды ауру коздырғышымен ластанған жайылымдарға 
жайып баққанда, шөп, су аркылы тарайды. Індет негізінен жаз айларында 
өршиді. Малдың ауыз, жұткыншақ, кілегей қабықшаларындағы жарақаттар 
немесе ас қорыту жүйесіндегі ақаулар аурудың тарауына негізгі себеп болады. 
Малдың жалпы күйі төмендегенде (ашығу, витамин жетіспеуі, дене 
қызуының көтерілуі т.б.) олар ауруға шалдыққыш келеді. Індеттің ауа аркылы 
таралуы да мүмкін. Сонымен катар қансорғыш жәндіктердің (маса, шіркей) 
де ауру таратуы ықтимал. 
Клиникалық белгілері. Аталған аурудың клиникалық белгілері барлық 
мал түлігінде негізінен ұқсас болады. Соның ішінде қой топалаңын 
сипаттауды жөн көрдік. Бұл індет койда аурудың клиникалық белгілері 

73 
білінбейтін жэәе білінетін болып екі түрде жүреді. 
Бірінші түрінде қой бірден, 1-2 күнде өліп тынады, ауру өте жіті өтеді, 
көп ретте ішектер кабынады. Екінші түрінде қой денесінде жара мен тері ж/е 
тері асты ісіктері пайда болып, індет 5-7 күнге созылады. Әуелгі кезде кой 
денесінін әр жерінде көлемі онша үлкен емес, ұстап көрсең, мал ауырсынып, 
қолға қатты тиетін қызулы кайткан ісікке, одан қайтадан ортасы сарғыш 
катерлі жараға айналады. 
Топалаңға ұшыраған қой тісін қышырлатып, бағытсыз козғалады, 
денесі кұрысып, аузынан, мұрнынан, артқы ішегінен қанды көбік ағады. 
Індет жіті жағдайда малдың қызуы кетеріледі, мал қимылсыз күйзеліп, көз 
айналасы қанталап, ауыз және тыныс кілегей қабығы көгеріп, қан аралас 
тышқақтайды, көп ұзамай өледі. Терінің ішкі қабаты сарғыш түстеніп, 
қанталап, қан тамырлары білеуленіп, лимфа түйіндері ісінеді, көкбауыр өз 
көлемінен бірнеше есе ұлғаяды. Бауыр мен бүйрек канға толып, жүрек 
талшыктары босап, ішек, асқазанның ішкі жактары қанталап қабынады. 
Ауруды аныктағанда оның даму барысы клиникалық және өлексе белгілері, 
эпизоотологиялық деректер негізге алынады, түбегейлі анықтау үшін 
микроскопиялық, бактериологиялық және биологиялық зерттеулер жүргізеді. 
Топалаң әдетте аса жіті және жіті, сирегірек жітіден төмен өтеді. 
Созылмалы түрі шошқада кездеседі. 
Аса жіті топалаң негізінен қой мен ешкіде, сирегірек Жылқы мен 
сиырда байқалады. Ауырған мал кенеттен, аурудың клиникалык белгісі 
байқалып үлгермей-ак, өліп кетеді. Мұндай жағдайда кой ентігіп, дірілдеп-
калшылдап, кейде орнында секіріп барып құлайды да, бірер минуттың ішінде 
өледі. Мұрны мен аузынан қанды көбік ағады. Жылкы мен сиыр еліріп, одан 
кейін тез басылады. Ентігіп, солығын баса алмай дем алады, тамыры жиі 
соғып, кілегейлі қабықтары көкішлденіп, дене қызуы 41-42 °С жетеді. 
Бірнеше минуттан кейін, кейде бірер сағат өткен соң ауырған малдың 
талықсып, денесі құрыстанып барып жаны шығады. 
Аурудың жіті өрбуі кезінде сиыр мен жылқыда дененің кызуы 
көтеріліп (41°С), тыныс алуы мен тамырдың соғуы жиілеп, бұлшык еттері 
дірілдейді. Мал жем-шөптен калып, ірі қарада күйіс кайтаруын токтатып, 
сауын сиырлардың сүті кайтады. Жылқының ішегі түйіліп, ірі караның таз 
қарны кебеді. Кейде іш қатып, не керісінше кан аралас іш өтіп, несепте қан 
байқалады. Жануар тез әлсіреп, тынысы тарылып, кілегейлі қабықтары 
көгеріп, канталай бастайды. Жұтқыншақ маңында, мойнында, әукесінде, 
қарын астында домбығу пайда болады. Аузы мен тілінің кілегейлі қабығында 
қанды жалқақ байқалады. Ауру белгілері білігеннен соң 2-3 күн өткенде мал 
өледі. Жан тәсілім кезінде мұрны мен аузынан канды көбік шығады. 

жүктеу/скачать 2,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: