Қара қоңыр топырақтар Орындаған: Тұрғараева А
жүктеу/скачать 2,67 Mb.
|
802df9e3-138a-423a-b560-a6b6ffe491b0
- Бұл бет үшін навигация:
- Назар қойып тыңдағандарыңызға рахмет!
Қара қоңыр топырақтарОрындаған: Тұрғараева А.Жоспар
Неге қара қоңыр топырақ? Солтүстіктегі қоңыржай дала белдемінен оңтүстікке жылжыған сайын ылғал азайып, күн қатты ысиды. Осыған байланысты өсімдік түрлері азайып, сирей бастайды. Мұндай өсімдіктер топыраққа мардымды органикалық қалдықтар қалдырмайды. Сондықтан бұл қалдықтардың ыдырап, топырақ қара шірігін түзгенде, қара топырақтыбелдемдегідей қара түске боялмай, топырақ түсі қара қоңыр түске боялады.Дала аймағының оңтүстігіне шектесіп орналасқан қуаң дала мен шөл далада қара қоңыр топырақ типі дамыған. Бұл аймақтың жер ауданы – 90,4 млн. га. Қазақстан жер аумағының 33,2% қамтиды Топырақ құралу жағдайларының топырақ түзуші экологиялық факторлардың кейбір өзгешеліктерінің болуына байланысты аймақ үш аймақшаға бөлінеді. Олар: күңгірт қара қоңыр топырақты қуаң дала; нағыз қара қоңыр топырақты қуаң дала; ашық қара қоңыр топырақты шөл далаКүңгірт қара қоңыр топырақ дала аймақшасы аймақтың солтүстік бөлігінде орналасқан. Ауданы – 27,7 млн. га. Аналық тау жыныстары карбонатты балшықтар мен лөс тәрізді құмбалшық болып келеді. Ауа райы бұл аймақшада құрғақ және күрт континенталды. Қысы аз қарлы, суық, жазы құрғақ, жылы. Жыл ішінде 240280 мм жауын шашын түседі, оның 5560% жылы мезгілде жауады. Ылғалдың булануы жауыншашын мөлшерінен 4 есе көп.Ауаның белсенді температура қосындысы – 23002600. Гидротермиялық коэффициент – 0,50,7, ылғалдылық коэффициенті – 0,30,35.Табиғи өсімдік дүниесі ксерофитті астық тұқымдас және шамалы мөлшерде тараған аралас шөптерден құралған (боз, бетеге, қазтабан, келлерия, т.б.). Нағыз қара қоңыр топырақты дала аймақшасы Каспий маңы ойпатының, Орал үстіртінің, Мұғалжар аласа тауларының, Торғай үстіртінің, Сарыарқаның және Ертіс өңірі жазықтығының біраз бөлігін қамтиды
Аймақшаның ауданы – 24,3 млн. га. Литологиялықгеоморфологиялық құрылысы топырақ түзуші тау жыныстары күңгірт қара қоңыр топырақ аймақшасына ұқсасКлиматының континенталдығы және құрғақшылығы артып, өсімдік дүниесі кедейлене түседі. Бір жылда түсетін жауыншашын мөлшері – 230250 мм, оның 70% жылы мезгілде түседі. Ауаның 10С асатын температуасының қосындысын – 250029000. Гидротермиялық коэффициент 0,4 0,6 ылғалдану коэффициенті 0,3 шамасында. Табиғи өсімдік дүниесі жусанды бетегелібозды шөптер тобынан құралған. Ертіс өңірі жазықтығының құмдарында жолақтықарағайлы ормандар қалыптасқан. Аймақшаның негізгі топырағы нағыз қара қоңыр топырақ.Ашық қара қоңыр топырақты шөл дала аймақшасы. 4750 солтүстік ендіктер аралығында орналасқан. Ауданы – 38,4 млн. га. Батысында Каспий маңы ойпатының солтүстігінен басталып, шығысында Алтай және Тарбағатай таулары бөктерлеріне дейін созылып жатыр.Жер бедері аллювиалды теңіз жазықтары, ал топырақ түзуші тау жыныстары – тұзданған балшықтар және ауыр құмбалшықтар. Аналық тау жыныстары – карбонатты балшықтар және құмбалшықтар. Климатының континетальдылығы батыстан шығысқа қарай арта түседі. Ауадан түсетін ылғал жылына орташа есеппен – 180210 мм. Ауаның белсенді температурасы қосындысы – 260031000. Ылғалдану коэффиценті – 0,20,3Өсімдік дүниесі негізінен жусандыбетегелі шөптер тобынан құралған. Олармен қатар шамалы түрде қараған, баданалы қоңырбас, бәйшешек кездеседі. Аймақшада қуаңшылық жағдай аса дамығандықтан дәндідақылдар өнімділігі өте төмен.Аш – шымды қабат А 9-24 см. 10-30см. Күңгірт қара қоңыр, әлсіз ылғалды, тығыздалған, түйіршікті, шаңды-кесекті, құмбалшықты, ауысуы анық байқалады. В1 24-43 см. Қарашірінділі аралық қабат,қоңыр ортада шұбыртпалары ашық түсті, ылғалды, тығыз, тоңкесекті-кесекті, аз түйіршіктелген, ауыр құмбалшықты, ауысуы анық байқалады.НСІ ерітіндісінде қайнайды В2 43-70 см. Қарашірінді тілдер қабаты,сары-қоңыр шірінді қалталы және жіңішке шірінді сыналы, 55 см бастап карбонатты жұғындар кездеседі, ылғалды, тығыз, кесекті-тоңкесекті, ауыр құмбалшықты, ауысуы анық байқалады. Вк- иллювилаьды карбонатты қабат,40-60см тереңдіктен басталады.Мол жиналған карбонат дақтары кездеседі. С 80-120 см. Сары-қоңыр, тығыз, ылғалды, тоңкесекті, ауыр құмбалшықты, 70 см бастап ғаныш ашық ұяшықтар түрінде кездеседі.Оның құрамында ұсақ кристалды түрде гипс және тез ерігіш ұздар кездеседі.
1.Қара қоңыр топырақтың басқа топырақтардан қандай ерекшелігі бар? 2.Осы топырақтың құрылысын атап бер. 3.Қара қоңыр топырақың ектерін ата 4.Қарашірінді мөлшеріне қарай қара қоңыр топырақ қалай бөлінеді? 5.Қара қоңыр топырақ типі қандай табиғи аймақтарда кездеседі?Назар қойып тыңдағандарыңызға рахмет!жүктеу/скачать 2,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|