Ароматты к-м3рсутектер
Сақинадағы бүйір тізбектің ұзындығына қарамастан, тотығу барысында бүйір тізбек карбоксил топшасына айналады және бүйір тізбек қанша болса, сонша карбоксил топшасы түзіледі
жүктеу/скачать 5,51 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Алкилдену.
- Нитрлену.
- Галогендену.
Сақинадағы бүйір тізбектің ұзындығына қарамастан, тотығу барысында бүйір тізбек карбоксил топшасына айналады және бүйір тізбек қанша болса, сонша карбоксил топшасы түзіледі.Сақинадағы бүйір тізбектің ұзындығына қарамастан, тотығу барысында бүйір тізбек карбоксил топшасына айналады және бүйір тізбек қанша болса, сонша карбоксил топшасы түзіледі.Бензол гомологтерін тотықтыру — ароматты қышқылдарды алудың маңызды жолдарының бірі. Өте күшті тотықтырғыштардың, мысалы, НСlО3 + H2SO4 қоспасының әрекетінен бензол сақинасы тотығады. Бұл жағдайда сақина үзіліп, екі негізді қышқылдардың қоспасы түзіледі: Ароматты көмірсутектер электрофильді реагенттермен оңай әрекеттесіп,орынбасу реакциясына түседі. Демек, оларға электрофильді орынбасу реакциялары тән. Бұларға алкилдену, ацилдену, нитрлену, сульфирлену және галогендену реакциялары жатады. Алкилдену. Бензол және оның гомологтері алюминий галогенидтерінің қатысуында галогеналкандармен оңай әрекеттесіп, алкилтуындылар түзеді (Фридель-Крафтс реакциясы): Ацилдену. Фридель-Крафтс катализаторының АІСІ3 қатысуында бензол және оның гомологтары ацилхлоридтермен әрекеттесіп, арилкетондар түзеді: Нитрлену. Ароматты көмірсутектер азот және күкірт қышқылдарының қоспасымен (нитрлеуші қоспа) әрекеттесіп, нитроқосылыстар береді: Сульфирлену. Ароматты көмірсутектер концентрлі күкірт қьішқылымен немесе олеуммен әрекеттесіп, аренсульфоқышқылдар түзеді: Галогендену. Ароматты көмірсутектер темір немесе алюминий галогенидтерінің қатысуында хлорлану, бромдану және иодтану реакцияларына түсіп, галогенарендер тузеді: Ароматты көмірсутектердегі электрофильді орынбасу реакциясының механизмі этиленді көмірсутектердегі электрофильді қосылу реакциясының механизміне ұқсас келеді. Электрофильді орынбасу реакциясының бірінші сатысында оң зарядты электрофильді бөлшек бензол сақинасындағы π-электрондармен әрекеттесіп, электрофильді қосылудағы секілді π-комплекс түзеді: Х-У — Х++У- Бұл жағдайда электрофильді бөлшек сақинадағы барлық алты п-электрондармен байланысады. Екінші сатыда π-комплекс σ-комплекске өтеді. Бұл жағдайда электрофильді бөлшек алты π-электронды системадан жаңа ковалентті σ-байланыс түзу үшін екі электронды бөліп алады: Қалған төрт π-электрон сақинадағы бес көміртек атомдарының арасында таралады. Түзілген σ-комплекс ароматтылық қасиеті жоқ түрақсыз карбокатион. Оның алты көміртек атомдары әр түрлі валенттік күйде болады: біреуі-каныққан sр3-гибридті күйде, ал қалған бесеуі — бензолға тән екінші валенттік күйде, яғни sр2-гибридтену болады. Қаныққан көміртектегі орынбасушы X және сутек атомы сақина жазықтығына перпендикуляр жазыктыкта жатады. Үшінші сатыда σ-комплекс протонды бөліп жіберіп, түракты реакция өнімін, яғни бензол туындысын түзеді: Бұл жағдайда көміртек атомы sp3-күйден sp2-күйге ауысып, қайтадан ароматтылық касиетке ие болады, яғни молекула алты п-электронды системаға өтеді. Бөлініп шықкaн протон реакцияға катысып жүрген анионмен қосылып, қосымша өнім түзеді: Н++У--> Н - У. Осы үшінші саты электрофильді орынбасу реакциясының электрофильді қосылу реакциясьшан айырмашылығын көрсетеді. Электрофильді қосылу реакциясында үшінші сатыда реакция өнімі карбокатионның (σ-комплекстің) анионмен қосылуынан түзіледі. Енді электрофильді орынбасу реакциясына накты мысал келтірейік. Ол үшін бензолдың алкилдену реакциясын қарастырайық. Бұл реакцияда катализатор галогеналканның поляризациясын кұшейтіп, оң зарядты электрофильді бөлшек түзеді: А1С13 + СН3С1 -► [А1С14]-СН3+ Ары карай түзілген электрофильді бөлшек орынбасу реакциясына түседі. Реакция механизмі жоғарыда көрсетілген тәртіппен мына схема бойынша жүреді: Ароматты көмірсутектер үшін нуклеофильді (SN) және радикалды (SR) орынбасу реакциялары да белгілі. Бірақ бұл реакциялар едәуір қиыншылықпен жүреді және олардың арендер үшін аса маңызы жоқ. жүктеу/скачать 5,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|