Молекуласында бензол сақинасы бар көмірсутектер ароматты көмірсутектер деп аталады.Жалпы формуласы СnH2n-6.
Бензолды 1865 жылы Кекуле циклді формуласын ұсынды.Бұл формула ароматты көмірсутектердің қосып алу қасиеттерін түсіндіре алды.Бірақ ароматты көмірсутектердің орын басу реакцияларға бейімділігін және олардың тотықтырғыштарға беріктілігін түсіндіре алмаған.
Бензолдың құрылысын анықтау үшін рефрация, рентгенограмма, электронограмма, диполь моментін анықтау т.б. әдістерді қолданған. Алынған нәтижелер бойынша бензолдың молекуласы алты бұрыштан құралған түзу жазық,көміртек атомдарының бірдей және 1,4 нм тең. Молекула полярсыз. Гипотикалық циклогектриеннен 150 кДж/моль-ға тұрақты, бұл энергия бензолдың тұрақтылық энергиясы.
Бензолдың құрылысын анықтау үшін рефрация, рентгенограмма, электронограмма, диполь моментін анықтау т.б. әдістерді қолданған. Алынған нәтижелер бойынша бензолдың молекуласы алты бұрыштан құралған түзу жазық,көміртек атомдарының бірдей және 1,4 нм тең. Молекула полярсыз. Гипотикалық циклогектриеннен 150 кДж/моль-ға тұрақты, бұл энергия бензолдың тұрақтылық энергиясы.
Ароматты көмірсутектер - әдетте сұйық заттар,ерекше күшті иісі бар.Бензолдың қайнау температурасы 80,1ºС,балқу температурасы 5,5ºС.Бензол түссіз сұйық, өзіне тән иісі бар,улы зат.Ол судан жеңіл және суда ерімейді.Басқа көмірсутектер сияқты бензол жанғанда көміртек (VI)оксиді түзіледі.
С6Н6+15О2→12СО2+6Н2О
Ароматты қосылыстар дәрі-дәрмек, пластмасса, сыр-бояу, қопарылғыш заттар өндірісінде және жанармайдың арнаулы сорттарын жасауда қолданылады. Ароматты қосылыстар мұнай өнімдері мен тас көмір шайырлары шикізаттарынан алынады.
Ароматты қосылыстар дәрі-дәрмек, пластмасса, сыр-бояу, қопарылғыш заттар өндірісінде және жанармайдың арнаулы сорттарын жасауда қолданылады. Ароматты қосылыстар мұнай өнімдері мен тас көмір шайырлары шикізаттарынан алынады.
Ароматты косылыстардын
колданылуы мен
алынуы
Электрофильдік орын басу -SЕ реакциялардың механизмі
Реакциялардың бірінші сатысында π – комплекстер түзіледі, олар – комплекске айналады.
https://youtu.be/p8rWP8ytdu4?si=Ex3GcyFymw8O096p
https://youtu.be/7YgBTn5aDsI
7. Бензол галогенді сутектер мен суды қосып алмайды.Ол тотықтырғыштарға өте ұстанымды. Қанықпаған көмірсутектерден ерекшелігі ол бром суы мен КМnO4 ерітіндісін түссіздендірмейді. Тотықтырғыштарға тұрақты.
7. Бензол галогенді сутектер мен суды қосып алмайды.Ол тотықтырғыштарға өте ұстанымды. Қанықпаған көмірсутектерден ерекшелігі ол бром суы мен КМnO4 ерітіндісін түссіздендірмейді. Тотықтырғыштарға тұрақты.
Ароматты көмірсутектермен жүретін реакциялар нәтижесінде бензол ядросына енетін жаңа орынбасарлар ядроның кез келген орындарына орналаспайды. Олардың орындарын ядродағы бұрын орналасқан орынбасарлар анықтайды. Бензол ядросындағы көміртек атомдарының реакциялық активтілігін және реакция бағытын ядродағы орынбасарлар анықтайды.
Орынбасарлар ядроға тигізетін әсерлеріне қарай келесі екі топқа бөлінеді.
Бірінші топтағы орынбасарлар (электронодонорлы): - ОН, -NH2; - алкилдер, галогендер тағы басқалар электрофильдік реагенттермен жүретін реакциялар-дың жүруін жеңілдетеді және жаңа орынбасарларды
о- және n – орындарына бағыттайды.
Екінші топтағы орынбасарлар (электроноакцепторлы): - СООН; -СНО; - SO3H; - NO2; - NO2, - CN тағы басқалар реакциялардың жүруін қиындатады және жаңа орынбасарларды м – орындарға бағыттайды.
Бензолдың қолданылуы:
Бензолдың қолданылуы:
Бензол-бояғыш заттар, дәрі-дәрмектер, улы химикаттар, синтетикалық талшықтар өндірістерінде және өндірістерінде және органикалық заттардың еріткіші ретінде кеңінен қолданылады.
