Асқорыту мүшесі Қоректік заттар дегеніміз
жүктеу/скачать 62,75 Kb.
|
|
Асқорыту мүшесі Қоректік заттар дегеніміз – нәруыздар,көмірсулар,майлар,минералды тұздар,су мен витаминдер Тамақ өнімдерінің едәуір қарапайым,организмге сіңімді заттарға ұсақталу және ыдырау процестері – асқорыту Ферменттер – нәруызтекті заттар Ферменттер асқорыту безінде түзілетін асқорыту сөлдерінің құрамында болатын ферменттер – протеазалар,липазалар,амилазалар Протеазалар ыдыратады – нәруыздарды аминқышқылдарына дейін ыдыратады Липазалар ыдыратады – майларды глицерин мен май қышқылдарына дейін Амилазалар ыдыратады – көмірсуларды глюкозаға дейін Ферменттер нақты бір ортада қызмет етеді – қышқыл не сілтілі Адам организімінде орташа есеппен - нәруыз – 15 - 20%,көмірсу – 0,6%,майлар - 19%,минералды тұздар – 5,8%,су – 60 - 65% Адамның күнделікті қалыпты тіршілігі үшін тәулігіне орта есеппен нәруызды қабылдауы – 100 – 120 грамм Адам тәулігіне орта есеппен майды қабылдау мөлшері – 70 – 100 г Кейбір майлардың құрамындағы витаминдер – А,Д,Е,К Адам күнделікті пайдаланатын көмірсулар негізінен – крахмал,қант Адамның күнделікті көмірсуды тұтыну мөлшері – 400 – 500г Витаминдер – адам организіміне қажетті заттар Адам тәулігіне қажетті пайдаланылатын ас тұзы – 5 – 6 грамм Витаминдердің жеткіліксіздігі – авитаминоз Судың адам организіміндегі мөлшері – 60 – 65 % Тәулігіне адамға су қажет – 1,5 – 2,5 л Адамда асқорыту жолының ұзындығы – 8 – 10 м Ас қорыту мүшелері – ауыз қуысы,жұтқыншақ,өңеш,асқазан,ашішек,тоқішек,тікішек Асқорыту жолының қабырғасы үш қабаттан тұрады – ішкі,ортаңғы,сыртқы Асқорыту жолының ішкі қабаты – сілемейлі қабықшамен Асқорыту жолының ортаңғы қабаты тұрады – бірыңғай салалы бұлшықеттен Асқорыту жолының сыртқы қабаты тұрады – дәнекер ұлпалы сірнелі қабаттан Ауыз қуысы алдыңғы жағында сыртынан – ерін мен ұрт Ауыз қуысы ішінен – тіс пен қызыл иек,жоғарғы жағы – қатты және жұмсақ таңдай,төменгі жағы – тіл,ауыз түбінен артқы жағы жұтқыншақпен жалғасқан Жұмсақ таңдайдың артқы бөлігі – бөбешік Тіл сілемейлі қабықпен жабылған,қандай ұлпадан тұрады – бұлшық ет ұлпасынан Тілдің құрылысы – түбі,денесі,ұшы Тіл – дәм сезу мүшесі Тіл түбі – ащы,тіл ұшы – тәтті,тіл бүйірлері – қышқыл,тұзды Жұмсақ таңдай арасында қатпарлар арасында орналасады – таңдай бадамшалар Ауызды өңешпен жалғастыртын мүше – жұтқыншақ Асқорыту және тынысалу жолдарының қиылысуы – жұтқыншақ Жұтқыншақтың ұзындығы – 11 – 13 см Өңеш ұзындығы – 25 см Өңештің жоғарғы үштен бір бөлігі – көлденең жолақты бұлшық еттен,ал төменгі бөлігі – бірыңғай салалы бұлшықеттен тұрады Өңеш көкет арқылы өтіп,нешінші омыртқа тұсында асқазанға ашылады – ХІ Асқорыту жолының кеңейген көлемді мүшесі – асқазан Асқазанның сыйымдылығы – 2 – 3 л,пішіні – алмұрт және қапшық тәрізді Қарынның қабырғасында бірыңғай салалы бұлшықеттер үш түрлі бағытта орналасқан – ішкі қабаты – қиғаш,ортаңғы қабаты – сақина тәрізді,сыртқысы - ұзын Сақина тәрізді бұлшықеттер Ұлтабарға жалғасатын жерінде түзеді – сфинктер(қыспақ) Асқазанда бездер болады,олар үш түрлі жасушалардан түзілген – біріншісі – ферменттер,екіншісі – тұз қышқылы,үшіншілері – сілемей Қарын сөлі – қарынның ішкі сілемейлі қабығындағы ұсақ бездерден бөлінеді Ересек адамда тәулігіне шамамен – 2 л қарын сөлі бөлінеді Қарын сөлінің құрамы – су - 97 - 98%,ағзалық заттар - 1%,минералдық тұздар - 0,5%,тұз қышқылы – 0, 7 % Қарын сөлімен араласқан тағамды атайды – жентек(химус) Тамақ ауызға түскеннен бастап қарын сөлі шартсыз рефлекс арқылы көп бөлінеді деп атаған – И.П.Павлов тәбет сөлі деп атаған Темекі құрамындағы никотин уы сілекей арқылы қарынға түсіп – сілемейлі қабықтың қабынуын туғызады Темекі тартатын адамдарда қарынның ойық жара ауруына шалдығады – 90% Асқорыту жолының едәуір ұзын бөлігі – 5 – 6 м Ашішектің бөлімдері – ұлтабар,ашішек,мықынішек Ашішектің қарыннан басталған 25 – 30 см-дей бөлімі – ұлтабар(он екі елі ішек) Ашішектің сілемейлі қабығында жіңішке өсінділері – ішек бүрлері Ішек бүрлерінің жалпы саны – 4 млн Ішек бүрлерінің биіктігі – 1 мм Ішек бүрлерінің қабырғалары – бір қабатты эпителий Ашішек пен мықынішектің қызметі – астың қорытылуы мен астың сіңірілуі Астың қорытылмаған қалдығы өтеді – тоқішекке Тоқішектің ұзындығы – 1,5 – 2 м Тоқішектің өкілдері – соқырішек,жиекішек,тікішек Тоқішектің аш ішектен басталған жері - бүйен Соқырішектің құрт тәрізді өсіндісінің ұзындығы – 8 – 15 см,оны қалай атайды – аппендикс Соқырішекке қорытылмаған астың қалдығы немесе ауру тудыратын микробтар түскендегі қабыну процесі – аппендицит Тоқішекте болмайды – бүрлер Тоқішек аяқталады – тікішекпен аяқталады Ұйқы безінің ұзындығы – 10 – 12 см Асқазанның астыңғы жағында екінші бел омыртқа тұсында орналасқан – ұйқы безі Ұйқы безінің салмағы – 60 – 80 г Ұйқыбездің сөлінің қызметі – нәруыздарды,майларды,көмірчуларды ыдырату Ұйқыбезден бөлінетін сөл – панкреатин Ересек адамда тәулігіне панкреатин бөлінеді – 1,5 – 2 л Ұйқыбездің ішкі бөлігінен – инсулин,глюкагон Адам организіміндегі ең үлкен без – бауыр Бауырдың салмағы – 1500г Қоңырқай түсті ірі без - бауыр Бауырдың қызметі – өт бөлу,А витамині және қанның ұюына қатысатын протромбин қан плазмасына басқа да нәруыздарды түзіледі;гемоглобиннің синтезінен қажетті темір жинақталады; 95% улы заттарды тұтып,зиянсыздандырады Ересек адамда тәулігіне өт бөлінеді – 0,5 – 1 л Өттің құрамында болады – 95 – 98 % -су,өт пигменттері,өт қышқылдары,холестерин,минералдық тұздар Өттің негізгі қызметі – майлы тағамдарды қорытуға әсер ету Қарында тағам неше уақыт қорытылады – 3-6 сағат Аш ішектің ішкі сілемейлі қабықшасында өте ұсақ түйіндер – бүрлер Астың ауызда қорытылуы – механикалық,шайнау Тағамды уатып,майдалайды – тістер Тістердің пішініне қарай – күрек,ит,үлкен және кіші азу тістер Ересек адамның жалпы тісінің саны – 32 Жалпы тістердің саны – күрек тіс – 2,ит тіс – 1,кіші азу тіс – 2,үлкен азу тіс – 3 Тістің құрылысы – тіс түбірі,тіс мойыны,қаптамасы Астыңғы жақ сүйектегі үлкен азу тістердің түбірі – 2 түбір,ал үстіңгі жақ сүйекте – 3 түбірлі Сүт тістердің түсіп аяқталуы – 6- 7 жаста басталып 15 жасқа дейін Сілекей бездері адамда үш жұп – екі шықшыт,екі жақ асты,екі тіл асты Шықшыт бездерінің өзегі ашылады – ұрттың сілемейлі қабығына Жақ асты мен тіл асты бездері ашылады - тіл астына Тәулігіне сілекей бөлінеді – 1,5 – 2 л Сілекей – әлсіз сілтілік реакция көрсететін сұйықтық Сілекейдің құрамы – 98-99% су ,1,5 % тығыз қалдықтар Сілекей нәруыздары – муцин,лизоцим Сілекейді желім тәрізді жабысқақ ететін нәруыз – муцин Сілекей құрамында зиянсыздандыратын қасиеті бар нәруызды зат – лизоцим Ауызға тағам түспей,тағам иісін сезгеннен,тағамды көргенде рефлекс – шартты рефлекс Асқазанның сөлі – иісі жоқ,түссіз сұйықтық Асқазанның сөлінің құрамында – 97 – 98 % су,1 % ферменттер,тұз қышқылы,минералды тұздар Асқазан сөлінің ферменті – пепсин Сүтті ірітетін фермент – химозин ферменті,емшек сүтіндегі майды ірітетін фермент – липаза ферменті Асқазандағы сөлді тәбет ашатын сөл деп атаған – И.П.Павлов Трипсин ферменті ыдыратады – қарапайым нәруыздарды аминқышқылдарына дейін Липаза ферменті ыдыратады – майларды май қышқылы мен глицеринге дейін Амилаза ферменті ыдыратады – көмірсуларды глюкозаға дейін Адам ішегінің әр см2 –де неше бүрлер бар – 2000 – 3000 Белгілі бір тағамды қажетсіну – тәбет Улану белгілері – іштің ауруы,құсу,іш өту,бас ауыру,бастың айналуы,асқазанды жуып,іш айдатқы дәрі қабылдағаннан кейін ауру адамның қолы мен аяғына жылытқы басып,ыстық сусын беру Жәй заттардан күрделі заттардың түзілуі – пластикалық алмасу Пластикалық алмасудан кейін жүзеге асады – жасушаның бөлінуі,дамуы мен өсуі Жасуша құрамына кіретін органикалық қосылыстардың энергия бөліп,тотығуы мен ыдырауы жүретін кері процесс – энергетикалық алмасу Пластикалық алмасу – анаболизм,ассимиляция Энергетикалық алмасу – катаболизм,диссимиляция Организм ұлпаларының жасушаларының түзілуіне қатысатын негізгі құрылыс материалы – нәруыз Гемоглобин нәруыз қызметі – ұлпалар мен мүшелерге оттек тасымалдау Қорғаныш қызметін атқаратын нәруыз – антиденелер Адам денесін нәруыз құрайды – 25% Нәруыз ыдырағанда пайда ьолатын энергия- 17,6 кДж Алам денесіндегі майдың массасы – 10 – 20% 1 г май көмірқышқыл газы мен суға толық ыдырағанда – 38,9кДж энергия Көмірсу адам дене массасын құрайды – 1 – 2 % Қандағы глюкоза мөлшері салыстырмалы түрде тұрақты – 0,08 – 0,12 % 1 г көмірсу ыдырағанда бөлінетін энергия – 17 ,6 кДж Адам организіміндегі судыі мөлшері – 60 – 65 % Адам тамақ ішпей – 40 – 50 күн,сусыз бірнеше күн өмір сүреді Қалқанша без гормонының құрамында – йод,гемоглобин молекуласының құрамында – темір,сүйек құрамында - кальций мен фосфор,ұйқы без гормонында – күкірт,мырыш,жасуша мембранасында – калий мен натрий,тұз қышқылы құрамында - хлор бар Адам денесіндегі минералды тұздар мөлшері – 4,5% Организмнің тіршілік әрекетіне қажетті органикалық заттар – витаминдер Витаминдерді ашқан – 1881 ж Н.И.Лунин Тазартылған күріштен қоректеніп сал ауруына ұшыраған көгершінді күріш кебегінен алған затпен емдеп жазған ғалым – 1911 ж К.Функ Суда еритін витаминдер – С,Р,РР және В тобының витаминдері Майда еритін витаминдер – А,Д,Е,К Қандайда бір витамин жетіспегенде,организмнің әлсіреуіне себепші – гипоавитаминоз Тағамда қандай бір витаминнің болмауы зат алмасудың бұзылуына организмнің тіршілігін жоюға себепші – авитаминоз Организмнің улануы мен витаминдердің артық мөлшерде болуы – гипервитаминоз С витамині (аскорбин қышқылы) - қарақатта,қырыққабат,итмұрын,пияз,ақжелкен,цитрус С витаминінің жеткіліксіздігінен болатын ауру – құрқұлақ(цинга) Адам тәулігіне қажетті С витамині – 75 – 105 мг В1 витаминінің (тиамин) жетіспеуінен болатын ауру – бери-бери Тәулігіне В1 витаминінің мөлшері – 2 – 3 мг В6 витамин(пиридоксин) қызметі – нәруыздар мен көмірсулар алмасуна қажет В6 витамин(пиридоксин) мөлшері – 2 – 3 мг В12 витамині (цианкобаламин) жетіспегенде – қаназдық ауруына шалдығады В12 витамині (цианкобаламин) тәуліктік мөлшері – 0,001 мг А витамині(ретинол) қызметі – көздің қалыпты көруін,жетіспегенде – ақшам соқыр ауруына шалдығады А витамині – өсу витамині А витамині тәуліктік мөлшері – 1 мг Д витамині(кальциферол) қызметі – кальций мен фосфор алмасуына қатысады Д витамин жетіспесе – мешел(рахит) ауруына шалдығады Мешел ауруы – аяқ сүйектері қисаяды,қабырға құрылысы мен кеуде қуысы өзгереді Д витаминінің тәуліктік мөлшері – 0,025 мг РР витамині(никотин қышқылы) қызметі – организмде тотығу-тотықсыздану қызметін атқарады РР витамин жетіспесе – пеллагра ауруына шалдығады Пеллагра ауруы - әлсіздік байқалып,адамның психикасы өзегереді,теріде дақтар мен көпіршіктер пайда болады РР витаминінің тәуліктік мөлшері – 20 мг Консервілеу латынша – сақтау деген мағына білдіреді Органикалық қосылыстардың соңғы өнімдері – сода,көмірқышқыл газы,аммиак Энергетикалық алмасу кезеңдері – дайындық,оттексіз,оттекті Дайындық кезеңін басқаша – асқорыту деп атайды Дайындық кезеңінде күрделі заттар қарапайым заттарға ыдырайды – нәруыз – аминқышқылына,көмірсу – глюкозаға,крахмал,гликоген, майлар – май қышқыл мен глицеринге Оттексіз кезеңдегі маңызыдсы – гликолиз Оттекті кезең- тыныс алу кезеңі Оттекті кезең жүреді – митохондрияда Глюкозаның бір молекуласы ыдыраса – 3048 кДж энергия бөлінеді жүктеу/скачать 62,75 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|