Аспан сферасы және астрономиялық координата жүйесі

ІІ. Жер бетіндегі кез келген нүктенің орны – ендік және бойлық (ϕ және λ) географиялық координаталарының көмегімен анықталатыны белгілі. Аспан координаталары аспан денелерінің аспан сферасында орналасуын анықтайды. Аспан координаталры географиялық координаталарға ұқсас, бірақ астрономдар географтарға қарағанда әр түрлі зерттеу мәселелеріне байланысты аспан координаталарының бірнеше жүйесін қолданады. Солардың екеуімен танысайық.

1.Координаталардың көкжиектік жүйесі. Жұлдыздардың көкжиекке және дүние бұрыштарына қатысты көрінерлік орналасуын қарастыратын болсақ, онда координаталардың көкжиектік жүйесін алу ыңғайлы.(3-сурет). Бұл жүйедегі негізгі жазықтық – математикалық көкжиек жазықтығы. Аспан шырағының орны екі бұрышпен анықталады, оның бірі көкжиек сызығы бойымен өлшенетін шырақ вертикалына дейінгі бұрыш – азимут (А). Бұл бұрыш астрономияда, әдетте оңтүстік нүктеден батысқа қарай, ал географияда солтүстік нүктеден шығысқа қарай есептелінеді. Екіншісі – вертикаль бойымен өлшенетін (3-сурет) шырақтың көкжиектен бұрыштық қашықтығы – шырақ биіктігі (h).

2.Координаталардың экваторлық жүйесі. Аспан сферасын көрінерлік айналыста болатынын білдік, әрі жұлдыздардың ондағы орындары өзгермейді. Сондықтан да онымен бірге қозғалатын координаталар жүйесін қолдану ыңғайлы. Ол – экваторлық координаталар жүйесі. (4-сурет)