ЖЫЛ. ҚАЛАЛАРДА ОТЫН, ТАС

1919 ЖЫЛ. ҚАЛАЛАРДА ОТЫН, ТАС
КӨМІР, МҰНАЙ ЖОҚ, СУЫҚТА ТОҚТАП
ЖҰМЫССЫЗ ЗАВОД, ФАБРИКАЛАР
ТҰРАДЫ.
ТҮН. ҚАРАҢҒЫЛЫҚ. АЛЫП ШАХТЫ
ҚҰРЫЛЫСЫНА ҚАРАЙ РАҚМЕТ КЕЛЕ
ЖАТЫР 
2. МЕЗГІЛ АТАУЛЫЛАР:
1.
2.

БОРАН. ДАЛАДА ТІРІ ПЕНДЕ
ЖОҚ.
ЫСҚЫРЫП СОҚҚАН ЖЕЛ.
ЖҮРГІНШІЛЕР ҚАНША
ҚАМШЫЛАСА ДА, ƏБДЕН
ТИТЫҚТАҒАН АТТАР КӨНЕР
ЕМЕС, ІЛБІП КЕЛЕДІ
3. ҚҰБЫЛЫС (ЗАТ) АТАУЛЫЛАР:
1.
2.

Ғалымдардың бір қатары А.М.Пешковскийдің ізімен
түсінік атаулыны сөйлем қатарына жатқызбайды
(Е.Галкина-Федорук, Н.Валгина, А.Попов,
И.Н.Войтицкая, И.П.Распопов).
Е.М.Галкина-Федоруктың пайымдауынша, түсінік
атаулыда пайымдау да, ұғым (түсінік, мағлұмат) да
жоқ, тек бұрын танылған құбылысты еске түсіреді, ал
оның негізгі мазмұны соңынан келген сөйлемде ғана
ашылады. Түсінік атаулының атаулы сөйлемге
қатыстылығы олардың морфологиялық табиғатында,
яғни атау тұлғада тұруында.
Н.С.Валгинаның пікірі де жоғарыдағы ғалымдардың
ой-тұжырымдауларымен үндесіп жатыр. Оның
анықтауынша, бұл «оңашаланған номинативтер»
жеке тұрғанына қарамастан, грамматикалық жəне
функционалдық жақтан дербестігі болмайды, əрі
болмыстық мағынасы, интонациялық тиянақтылығы
жоқ, сондықтан сөйлем деп атауға келмейді

1. ҚАЛЫПТЫ АТАУЛЫ СӨЙЛЕМДЕР:
ТҮН. ТАСТАЙ ҚАРАҢҒЫ. ҚАР САБАЛАП ЖАУЫП, ЖЕЛ
ЫШҚЫНЫП СОҒЫП ТҰР ЕКЕН. ЖАТ ЖЕР.
ҚЫЛШЫЛДАҒАН ҚЫС. ҚАТПАР-ҚАТПАР ҚАРЛЫ ТАУЛАР.
ҚАЛЫҢ ТҮСКЕН ҚАР АСТЫНДА ҚАТЫП ЖАТҚАН ЖЕРГЕ
КҮРЕК ЖҮЗІ БАТПАЙДЫ-АУ, БАТПАЙДЫ-АУ (Ə.Н.).
2. ТҮСІНІК АТАУЛЫ:
КӨКШЕТАУ! ДҮНИЕДЕ МҰНДАЙ ƏДЕМІ ЖЕР БАР МА
ЕКЕН? МƏДІ! ƏУЕЛДЕ КҮЛІП ЕДІ. СОСЫН ТАҢЫРҚАҒАН
(М.М.); ҚАЙРАН ШОЛПАН! ҚАЗАҚ ҚЫЗДАРЫНАН
ШЫҚҚАН БІРІНШІ АҚЫН ЕДІ (Т.К.). НАН! НАН ҮШІН
ЖҰРТ НЕ ҚЫЛМАЙ ЖАТЫР...(Б.М.).

3.Тақырып атаулы:
Қаңғыбас балалар...Оларды
қамқорлыққа кім алмақ?
Маскүнемдік... Онымен күресудің
жолы қайсы? Ұрылар жайлаған ауыл...
Қылмыскерлер неге жазаланбайды?
Еріксіз күңдікке түскендер... Олар
кімдер: жəбірленушілер ме əлде
жезөкшелер ме? 

Пайдаланатын əдебиеттер
1. Балақаев М., Сайрамбаев Т.
Қазіргі қазақ тілі. Алматы. 1997
2. Балақаев М. Қазіргі қазақ тілі.
Алматы. 1992.
3. Бектұров Ш. Қазақ тілі. Алматы.
2006