Ақтөбе 2008 Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Учебник психология на каз.
- Бұл бет үшін навигация:
- Психология дегенша
- «псюхе»
| I
|
Пр. сабақ. |
осөж | |||
|
сөж | |||||
|
1 |
Жалпы психология пэніне кіріспе. Жалпы психология ғылымыныц даму кезеңцері. |
1 |
1 |
1 |
3 |
|
2 |
Психика жэнс сана.Психологияның жаратылыстык іъілыми нсгізі. |
1 |
1 |
1 |
3 |
|
3 |
Жеке адам (тұлка) жэне іс-эрекет психологиясы. |
1 |
1 |
1 |
3 |
|
4 |
Ton жэне қарым-катынас психологиясы. |
1 |
1 |
1 |
3 |
|
5 |
Зейіп. |
1 |
1 |
1 |
3 |
|
6 |
Түйсік жэне кабылдау. |
1 |
1 |
1 |
3 |
|
7 |
Ес. |
1 |
1 |
1 |
3 |
|
8 |
Ойлау. |
1 |
1 |
1 |
3 |
|
9 |
Сөйлеу. |
1 |
1 |
1 |
3 |
|
10 |
Қиял. |
1 |
1 |
1 |
3 |
|
11 |
Сезім және эмоция. |
1 |
1 |
1 |
3 |
|
12 |
Ерік. |
1 |
1 |
1 |
3 |
|
13 |
Темперамент. |
1 |
1 |
1 |
3 |
|
14 |
Мінсз. |
1 |
1 |
1 |
3 |
|
15 |
Қабілет. |
1 |
1 |
1 |
3 |
|
|
Барлығы: |
15 |
15 |
15 |
45 |
1. Дәріс тақырыбы: Жалпы психология пәніне кіріспе.
Жоспары:
1. Жалпы психология ғылымының анықтамасы, пэні, максат,
міндеттері.
Жалпы психология ғылымының негізгі даму кезеңдері.
Жалпы психология ғылымының зерттеу эдістері,тәсілдері,салалары.
Жалпы психологияда қалыптасқан ағымдық мектептер
Негізгі әдебиеттер:
1 .Немов Р.С. ГІсихология 1к. М.-2000гл.1
Столяренко Л.Д. Общая психология M.-2001 гл.-І
Рогов Е.И. Общая психология M.-2001
Аддамұратов Ә.Ж. Жалпы психология A.-1998 Қосымша әдебиеттер:
Гамезо М.В. Курс психологии M.-1999
Климов іі.А. Общая ігсихология M.-2001
Н. Берікулы Жантану Актөбе-2006.
Психология дегенша - адамның психикалық эрекеттерінің өсіп даму зандылықтарын зерттейтін ғылым. Ол ерте замандардан келе жатқан білім салаларының бірі. Оның дүниеге ту_ңғыш кеген жері-ежелгі Грсция. Психология, психика деген түсініктер гректің «псюхе»-жан, «логос»-ілім деген сөздерінен тұрады. Қазақша мағынасы «жан туралы ілім». Бұл ғылымның озіндік таңбасы Ч*(псю деп аталатын грек эріпі). Бірак психологияны «жан туралы ілім» демей, психика туралы ғылым деп түсінген дұрыс. Психика айрықша ұйымдастырған материяның ең жогарғы қасиеті. Айрықша ұйымдастырылған материя дегеніміз-ми, жүйке, сана. Психика мидьщ қасиетті функциясы. Психика материясыз болмайды. Материя психиканың негізі. Психика меи материяның, сана мен болмыстын, бір-біріне қатынасуы туралы материалистік түсінік калыптасты. Бұл бағыттың өкілдері материя алғашқы, ал сана соцғы, ол материядан пайда болады деп түсіндіреді. Орта ғасырларда шығыстың үлы ойшылы Әл-Фараби психология ғылымы туралы айтқан бір пікірінде «дүние материядан кү-ралады. Ол жойылмайды, бір түрден екінші түрге көшіп, өзгереді», дейді. Ал жан тәннен бұрын омір сүрмейді, бір денеден екінші денеге барып орналаса да алмайды, деп. ғылыми материалистік пайымдау жасады. Сондай-ақ, ол дүниеге келісімен адамныц бойында түрліше күш-куат пайда болады, сол күш-куат қабілетінің негізгі түрлері мынадай деп корсетіі: адамды қуаттандыратын күш (арабша - «эл куат эл-газийа»); түйсіну қуаты; қиялдау қуаты; акыл-ой не ойлану қуаты; қозғаушы күш; белгілі іс-әрекетке ұмтылу қуаты. Адам бойындағы күш-куаттың эл-Фараби атаған түрлері жеке психикалық процестердің атауы мен мәніне дэл келеді. Адам қиялы оның түс көруіне де эсер етіп, іс-әрекетінің ерекше бір жалғасы болып саналады. Түс көруді осы заманғы психология да дәл осы мағынада қарастырады Әл-Фарабидің психология жайындағы мұндай ой жүйесін адам жанының шынайы болмысын жэне табиғат негізін ғылыми тұрғыдан шешкен көзқарас деуге болады.
Психологияның мақсат-міндеттері - психология адам жан дүниесінің әрқандай қыры мен сырын зерттейтін пэн болғандыктан, ол жан қүбылыстарын ғылыми тұрғыдан жете түсінуге мүмкіндік береді. Әлеуметтік ортада азаматтьщ адамгершілік қасиеттері мен жеке басының кажеттері болып табылатын дүниетанымдық козқарасын, мінез-қүлқын кабілетін, темперамент ерекшеліктерін жетілдіру-психология гылымыиың басты міндеті. Жеке адамның жан дүниесі куллі адамзаттын, сан алуан іс-эрекетімен тыгыз байланысты болып отыратындыгы бүл ғылымның түрлі салаларын оқып меңгеру мақсаттарына жол ашады. Сөйтіп, психология адамды ез басын меңгеру мен бойындағы касиеттсрін дұрыс бағалап, оларды дамытьш отыруға баулиды.
Психология гылымының даму кезеңдері. Психика туралы бастапқы түсініктер алгашқы қауымда қалыптаса бастады. Кене дәуірде адамдар қү_былыстардың затгық, материалдық (адамдар, заттар, табиғат) жэне заттық емес (адамдар мен заттар бейнелері, естелік, уайымдау) түрде болатынына жэне қоршаған ортадан дербес, тэуелсіз тіршілік ететініне назар аударды. Адамдар ездері тіршілік ететін орта мен айналадағы эр қилы заттарда, кұбылыстарда өзіндік жан болады деп ұғынған. Мұндай үтым анимизм (латынша «анима» -жан деген сөзден шықкан) деп аталады. Көне заман ойшылдары жан деген не, оның қызметтері мен ерекшеліктері қандай, ол денемен қалай байланысады деген сұрақтарға жауап іздеуге талаптанды. Б.з.д.Уғасырларда емір сүрген үлы философ Демокрит жан атомдардан қүралады және денемен бірге жан да өледі деген пifdpлep айтқан. Жан итермелейтігі бастама, ол - материалданған. Платон (б.з.д.428 - 348 ж.ж.) жанныц мәні туралы езгеше пікір дамытады. Платонның айтуы бойынша, барлығының түп негізі - өзімен-өзі тірпіілік ететін ойлар, идеялар. Жанға арналған алғашқы еңбекті Аристотель (б.з.д. 384 - 322 ж.ж.) жазған. Оның «Жан туралы трактаты» алғашқы психологиялық еңбек болып есептеледі. Тарихи түрғыдан осы жолмен психологияның жан туралы психологияны ғылымның дербсс саласы ретінде түсіну алғышарттарының негізі қаланды. Жан психологиясының орнына сана психологиясы кезекке келеді. Жанды іс-эрекеті ми қызметімен
байланысты сана ретінде түсіне бастайды. Жан психологиясы жай пікірлерге негізделеді, ал сана псижшогиясының одан ерекшелігі -білімнің негізгі көзі деп - өз ішкі дүішесінен өздігінен бакылау деп есептейді. Мұндай өзгеше таным интроспекция («ішке қарау») тэсілі атьша ие болады. Осы кезенде психологиялық көзқарастардың қалыптасуы Рене Декарт (1595 - 1650), Б.Спиноза (1632 - 1677), ДЛокк (1632-1704) жэне т.б. ғүламалардың істерімен байланысты. Әсіресе жаратылыстану ғылымдарының даму барысывда зерттеудің объективті тэсілдері іздестірілді. Мұнда Ч.Дарвиннің (1809-1882) эволюциялык ілімі маңызды роль атқарды. Эксперимегатік орталық психологиялық мэселелерді зерттеуге тез ене бастайды, 1879 ж. Германияда В.Вундт алғашқы психологиялық эксперименттік лабораторияны ашады. Осы кезенде «жан», «саналы жэне санасыз» деген психологиялық ұғымдар анықталады, кейбір ғылыми концепциялар пайда болады.
|
|
ретінде отау тігуі. В.Вундт оның адамның мінез-құлқын зертгеумен айналыса бастауы. |
қүрал-саймандар арқылы зерттеудің басталуы, түйсік пен кабылдаудың жекеленген завдылыктарының ашылуы (Вебер-Фехнердің психофизикалық заңы т.б.). |
|
ХХғасырдың 20- ЗОжылдары психология дағдарысы. |
Психологиядағы ағымдық мектептердіч пайда болуы. |
Бихевиоргом, гештал ьтпсихоло гаясы, фрейдизм. |
|
ХХғ.40-60 |
Психологияның адамдардың жан дүниесінің қалптасуы мен даму заидылықтарын зерттейтін ғылымға айналуы. |
Психология ғылымының көптеген жаңа салаларының пайда болуы. |
Психологш гылымының зерттеу әдістері: Эксперимент -психологиядағы негізгі зерттеу эдісі. Оның екі түрі бар: 1. Табиғи эксперимент - психологияға 1910жылы орыс ғалымы А.Ф. Лазурский енгізді. Бірі эдіс психологиялық жэне педагогикалық эксперимент дегг те аталады. Табиғи эксперимент бойынша психологиялық зерттеулер адамның өмір тіршілігіндегі үйреншікті жағдайына сэкес жүргізіледі.
2. Лабораториялык эксперимент - адамның сезгіштік қасиеттерін, ақьгл-ойының даму деңгейін, мамандыққа икемділігін анықтау кұрал-жабдықтарды қолдана отырып, белгілі орында, арнайы жабдықталған лабораторияда жүргізіледі.
Психологиялық зерттеуді ұйымдастыруға койылатын талаптар:
Зерттеуді жоспарлау - эдіс пен эдістемелерді сүрыптау жэне бекітуді қамтиды. Жоспарлау, сонымен қоса зертгеудің логикалық және хронологиялық схемаларыи кұру, зерттелінетіндер санын немесе өлшемдердің (бакылаулардың) кажетті санын таңцау, ягни бүл бүкіл зерттеудің математикалық еңдеу және сипаттау жоспары.
Зерттеу өткізілетін орын: сырткы кедергілердің оқшаулануын қамтамасыз ету, санитарлы-гигиеналық жэне педагогикалык-психологиялық талаптарга сай болу, яғни жұмысқа ыңғайлы жағдайда қамтамасыз етуі тиісті.
3. Зертгеудің техникалык жабдықталуы шешілетін мэселелерге, алынатын нэтиженің талқылау дәрежесіне жэне зерттеу барысына сэйкес келуі тиіс.
топ - ұйымдастыру әдістері. Бұлар салыстырмалы эдісті (жасы мен іс-эрекетіне карай әр түрлі топтарды салыстыру); лонгитюдтік эдіс (ұзақ уақыт мерзімінде осы адамдарды қайталап зерттеу); комплекстік эдіс (зерттеуге эр ғьгльтның екілдері қатысады, эдетте бір объект бірнеше тэсілмен зерттелінеді). Зерттеудің бүл түрі әртипті кұбылыстар, мысалы, түлғаньтң физиологиялык, психологиялық және әлеуметгік дамуы арасындағы тэуелділіктер мен байланыстарды анықгауға мүмкіндік береді.
топ - эмпирикалық эдістер мыналарды қамтиды: бақьтлау және өзіндік бақылау; эксперименттік эдістер, психодиагностикалық эдістер (тест, анкета, социометрия, интервью, эңгіме), іс-эрекет нэтижесін талкылау, биографиялық эдістер.
III топ - мэліметтерді өңдеу әдісі: сандық (статистикалык) жэне
сапалык (анализ, мэліметтерді топтар бойынша дифференциациялау)
эдістерін қамтиды.
ІҮ топ - интерпритациялық эдістер: генетикалык (даму жоспарындағы мэліметтерді талқылау; кризистік кезеңді, бөлек фазаларды бөліп шығару) және структуралық (кұрылымдық) (түлғаның барлъщ мінездемелері арасындағы қүрылымдық байланыстарды белгілейді) эдістерді қамтиды.
Психологиялық зерттеулердің тэсілдері.
Тэсіл-таным жолы осы амал арқылы ғылымның пэні зертгеледі. Психологиялық зерттеудің тәсілдері мына талаптарға сай болу керек: ең алдымен ғылыми тэсіл объективті болуы керек. Психикалық табиғаттың объективтілігі тұрғысынан оның қолданылуы психиканың ішкі және сырткы көріністерін біріктіруді ұйғарады. Тэсілдер сенімділікпен және валидтілікпен ерекшеленуі тиіс. Валидтілік деп, зерттелінетін жэне бағаланатын затқа сэйкес бейнеленетін тәсілдің касиетін айтады. Сенімділік - бір әдісті бірнеше рет қолданып, бірдей нәтижелерді алуға мүмкіндік жасайтын зерттелу эдісінің касиеті.
Салаларьг: Педагогикалық психология (оқыту, тэрбие, мұғалім психологиясы), жас ерекшеліктер психологиясы (балалар, жеткіншектер, жасөспірімдер,ересектер, қарт адамдар психологиясы), арнаулы психология (олигофренопсихология - ми зақымы ауруымен туған адам психологиясының дамуын, сурдопсихология - саңырау не керең болып туған адам психикасын, тифлопсихология — нашар көретіндер мен соқырлардың психологиялық дамуын зерттейді), патопсихология (бүл сөз грек тілінде «патос»-зардап шегу, ауру деген
п
мағынаны білдіреді ) - туа пайда болған ауру адамдар психологиясын зерттейді, еңбек психологиясы (инженерлік, авиациялық, космостық), медициналық психология (нейропсихология, психоформакология, психотерапия, психопрофилактика және гигиена), әлеуметтік психология (адам мен қоғам арасындағы катынас мәселелерімен айналысады) және т.б. салалары бар.
Психологиядағы калыптасқан ағымдык мектептер мен бағыттар. Дәл осы ксзенде психологиялық ғылымның дамуъінда маңызды роль атқарган ағымдық мектептердің бағыттары калыптаса бастайды. Олар мыналар:
Бихевиоризм - ХХғасырдағы психология ғылымын сипаттайтын американдық бағыт. Ол адамньщ эрекет-құлқын жете қарастырады да, сананы негізгі зерттеу объектісі деп санамайды. Бихевиоризмнің іргесін калаушы Э.Торндайк (1874-1949).
Гештальт-психология - Германиядағы психологиялық мектеп. Оныц негізін қалагаи М.Вертгеймер (1880-1943). «Гештальт» немісше тұрпат, түр, форма, құрылым. Қазақша қүрылым психология деп аталады. Бұл мектегггің мақсаты - жеке психикалық процестердің кұрыльшын тэжірбие жүзінде зерттеу.
Фрейдпзм - негізін қалаған Авсртия ғалымы Зигмунд Фрейд (1856-1939) есімімен аталатын бағыт. Зертгеу ілімі психоанализ деп аталады. Фрейдизм ілімінің негізгі сарыны: адам табиғаты астар санадағы психикальгқ күштер олардың ішіндегі ең бастысы - либидо (жыныстық қүмарлық).
Генетшалыц психология - негізін қалаған Швейцария ғалымы Жан Пиаже. Өз зерттсулерінде галым бала акыл-есінің (интеллект) қалыптасуына назар аудара отырып, ғылыми психологиядағы зерттеулер бала интеллектінің дамуьш байқаудан басталып сол аркылы ересектердегі интеллект табиғаты мен қызметін білуге болады деп пайымдады. Ж.Пиаженің негізгі міндеті адам интеллектінің құрылымын зерттеу еді. Осы құрылымды ол қарапайым органикалық тіршіліктің эволюциялық даму барысында жеткен нэтижесі деп білді, яғни интеллекттік күрделі ақыл-естің жәй психикалык элементтерден қүралатынын дэлелдемекші болды. Генетикалық психология зерттеулеріндегі ен, үлкен кемшілік, интеллект даму деңгейінің бірінен екіншісіне өтуде оқудыц маңызы орынды бағаланбай, элеуметтік-қоғамдық фактордың жеке адам қалыптасуындағы мәні жоққа шығарылды.
Когнитивтік психология - негізгі зерттеу аймағы танымдық процестер-ес, тіл мен сөздің психологиялық қырлары, қабьтлдау, ойлау, зейін, киял жэне танымдық даму. Бүл таным психологиясынын эдістері жеке адамның көңіл-күйі мен мотивтерін, сонымен бірге элеумет психологиясын зерттеуге де колданылды. Когнитивтік психологиянын, көрнекті өкілдері-Дж.Брунер, Д.Норман, У.Найсер, Ф.Хайдер, Г.Саймон.
Гуманистік психология —негізін қалаушылардың алдына қойған мақсаты бихевиоризм мен психоанализді дэріптеушілердің адам мэселесіндегі ауыткуларын орньша келтіріп, шындыкқа жақындау, өміршең психологияны таңдап any еді. Өз зерттеулерінің объекті ретінде гумансит-психологтар салауатты, шығармашыл жеке адам түсінігін тандады. Мұндай міндетті бұл уақытқа дейін ешбір психологиялық ғылыми мектеп өз міндетіне алған емес еді. Бүлар талдауындағы жеке адамның максаты-өзін-өзі кемелдендіру және мүмкіндіктерін оз күшімен ашып, жая білу. Гуманистік психология бағытыныц көрнекті өкілі А.Маслоу болды. А.Маслоу адам іс-әрекетінің, адамның мінезі мсн қылыгының негізі сол адамның өзін-өзі таныту мен өз мүмкіншіліктерін ашуға деген ынта-ықыласында деп есептеген.
Достарыңызбен бөлісу:
