Атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары 26 қазан 2019 ж

141
3-СЕКЦИЯ
ҚАЗІРГІ ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМНЫҢ ДАМУ 
ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ
ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ СОВРЕМЕННОЙ 
ГУМАНИТАРНОЙ НАУКИ
Ercan Alkaya,
Fırat Üniversitesi İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi 
Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü,
Doctor of Philological Sciences, Professor
(Turkey)
İKİ DİLLİLİK VE RUSÇADAN TATAR TÜRKÇESİNE 
GEÇEN KAVRAM TERCÜMELERİ
Summary. Translation of concepts is one of the aspects occurring as a result 
of relationships among languages. In this study, concept translations borrowed 
from Russian language by Kazan Tatar Turks who are bilingual Turkic clan were 
investigated. The words used in colloquial language were especially searched and 
classifi ed under several titles. In this context, it was stressed how Russian language 
affected Tatar Turkish and the process of concept translations were searched.
İnsanların bir arada yaşama zorunluluğu, dil ilişkilerinin temelini oluşturur. 
Farklı dillere sahip olan insanlar, bir arada yaşamak zorunda kalınca veya çeşitli 
sebeplerle münasebette bulununca karşılıklı olarak dilleri birbirinden etkilenir. 
Geçmişteki savaşlar, göçler, kültürel etkileşimler, aynı medeniyete dahil olma 
gibi sebeplerle birlikte günümüzdeki teknolojik gelişmelere bağlı olarak iletişim 
araçlarının yaygınlaşması dil ilişkilerini hızlandırmıştır.
Başka dillerden etkilenmeyen, tamamen saf halde bulunan bir dilin varlığı 
düşünülemez. Her dilin bünyesinde, mutlaka başka dillerden alınmış unsurlar görülür. 
Her milletin dili; ekonomik, kültürel, siyasi, askeri münasebetler ve teknolojik 
etkilerle yeni düşünceler, kavramlar ve kazanımlar kabul eder. Malum olduğu üzere 
bu bağlamda Avrupa dilleri Latinceden, Türkçe de Arapça ve Farsçadan önemli 
ölçüde etkilenmiştir. 
İki dillilik (bilingualism), insanın çeşitli sebeplerle ve değişik şartlar altında 
birden fazla dili edinmesi, kullanması veya ikinci bir dili ana diline yakın düzeyde 
öğrenmesi olarak tanımlanmaktadır. 
1
Türkçe Sözlük’te de iki dillilik “1. İki ayrı dile 
sahip olma veya iki ayrı dili okuyup yazma gücünde ve becerisinde olma. 2. İki dilin 
bir arada konuşulduğu bölge veya ülke” 
2
şeklinde açıklanmaktadır.
1 Doğan Aksan, Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, 3. C., TDK Yay., Ankara 1998, s. 26. 
2
Türkçe Sözlük, 10. Baskı, TDK Yay., Ankara 2005, s. 947.

142
Bir insanın iki dilli olarak yetişmesi, özellikle başka milletlerden, ana dilleri 
farklı ana babaların çocuklarında görülmekte; ayrıca, yabancı ülkelerde çok uzun 
süre o ülke halkıyla sıkı ilişkiler içinde yaşayanlarda, iyi bir yabancı dil öğrenimi 
görerek bunu uygulama imkânı bulanlarda, herhangi bir yerdeki azınlıkların dilinde, 
resmi dili aynı olan ülkelerde, kısacası, birden fazla dilin öğrenilip kullanılması 
durumunda ortaya çıkmaktadır. 
3
Dilbilimci ve ruhbilimciler, iki dillilikte her zaman için dillerden birinin ana dili 
olduğunu, bunun, çocuğun bilinçaltına indiğini belirtmektedirler. 
4
Türk dünyasının tamamı göz önüne alındığında, bugün dünya Türklüğü içinde 
Türkiye Türklerinin dışında, diğer Türk boylarının tamamının iki dilli olduğu 
görülmektedir. Dünya üzerindeki Türkler, kendi ana dillerinin yanı sıra, yaşadıkları 
yerlere bağlı olarak, Rusça, Arapça, Farsça, Çince, Bulgarca, Yunanca, Sırpça, 
Almanca, Fransızca, İngilizce gibi bir dili, ikinci dil olarak kullanmaktadırlar. 
Bu durum da bu bölgelerdeki Türkçeyi daha çok yabancı dillerin tesirine maruz 
bırakmakta, hatta Türkçenin zamanla ikinci plana atılmasına yol açmaktadır.
Bugün merkez olarak Tataristan Özerk Cumhuriyeti’nde ve İdil-Ural Bölgesinde 
yaşayan Tatar Türkleri de iki dilli bir Türk boyu durumundadır. Ortak İslam 
medeniyeti içinde yer almasından dolayı bünyesinde pek çok Arapça ve Farsça 
unsur bulunduran Tatar Türkçesinin en çok etkilendiği dil ise Rusçadır. 1552 
yılında Rusya’nın hâkimiyeti altına giren Tatar Türklüğü, beş yüz yıla yaklaşan bir 
zaman diliminde Rusçadan önemli ölçüde etkilenmiştir. Dolayısıyla bugün Rusya 
Federasyonu’nda yaşayan her Tatar Türk’ü aynı zamanda iki dillidir.
Tataristan’daki iki dillilik, daha çok Rusça lehine işlemekte ve Tatar Türkçesini 
saf dışı bırakmaktadır. İki dilli kişi aslında ana dilini daha iyi bilen ve diğer dille 
düşüncelerini ifade ederken zorlanan ve bu sebeple bazı kavramları kendi dilinden 
tercüme eden kişidir. Fakat Tatar Türklerinde bu durum tersine işlemektedir. İki 
dilli (Tatar Türkçesi-Rusça) olan Tatar Türk’ü, Tatar Türkçesiyle konuşup yazarken 
çoğunlukla söyleyeceklerini Rusça düşünüp aktarmaktadır. Bu durum, Rusçanın 
bütün Rusya coğrafyasının ortak anlaşma dili olmasından ve daha çok kullanım 
alanı bulmasından kaynaklanmaktadır. Rusçanın faydalı dil olarak görülmesi, Tatar 
Türkçesinin eve hapsedilmesi ve yine dilde ortaya çıkan her yeni kavramın önce 
Rusça olarak ifade edilmesi bu duruma yol açmaktadır. 
Özellikle şehirlerde Rusçanın güçlü etkisinden dolayı, ortak mekânlarda Tatar 
Türkçesinin pek kullanılmadığını, kullanılan Tatar Türkçesinin de Rusçanın etkisinde 
olduğunu söyleyebiliriz. “Alsu bėlen kayçan gvarit ittėn? (Rus. gvarit: konuşmak)” 
Yarar min ana zvanit itermin (Rus. zvanit: telefon açmak)”, “Ul minėm drug (Rus. 
drug: arkadaş, dost)”, “Sin biznin öçėn sami glavni kėşė (Rus. sami glavni: en 
önemli)” gibi cümlelere rastlamak mümkündür. Şehirlerde genç nesil içinde Tatar 
Türkçesini doğru konuşabilen insanlara kolay kolay rastlanmamaktadır. Biriyle 
Tatar Türkçesi konuşmaya çalıştığınızda ya size çok bozuk bir Tatar Türkçesiyle 
3
Doğan Aksan, age., s. 26.
4
Doğan Aksan, age., s. 26.

143
cevap vermekte ya da Tatar Türkçesini az bildiğinden/bilmediğinden Rusça iletişim 
kurmaktadır. Kısacası Tataristan’da iki dillilik (Tatar Türkçesi-Rusça), tek dilliliğe 
doğru (Rusça) gitmektedir.
Diller arası ilişkide alıntının yönü, genellikle, üst kültürden alt kültüre, yöneten-
den yönetilene, merkezden taşraya, üretenden tüketene doğrudur. Bu esaslar içinde 
alıntıları kaynakları bakımından üç bölüme ayırmak mümkündür.

жүктеу/скачать 1,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: