Атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары
жүктеу/скачать 1,65 Mb. Pdf көрінісі
|
| сықылды ғой» (78 б.). «Ақын» деген сөз алғашқы кезде біздерді ең
жаман түрі көрініп, мірдің оғындай шаншылып та жүрді» (91 б.). «Туған інісіндей болып кеткен, әке орнына әке, шеше орнына шешедей болған, бір-бірін жанындай жақсы көретін» (86 б.). «Сейтқалидың жылы жүзі, рақымдылықтың лебі ескендей жібек мінезі, жұмсақ қоңыр даусы – бәрі де өзіне тартып, маңындағыларды адамдық мол махаббатқа бөлеп тұрғандай» (80 б.). «Жемісі жерге мәуелеп, терегі көкте тәуелеп» дегендей, жер жаннаты десе болғандай» (109 б.). «Қағазға жазып алып, әбден тәкәралап, оқып отырғандай сөйлемдері жұп-жұмыр» (110 б.). Академик Қ. Жұмалиев өзі әдебиет зерттеушісі болғандықтан теңеулерді сәтті қолдана біледі. Сол кездегі қазақ тұрмысынан мол хабар беретін лингвомәдени бірліктер «Жайсаң жандар» шығармасында жиі қолданылады. Лингвомәдени бірлік – лингвомәдениеттану деп аталатын тіл білімі саласының негізгі ұғымдарының бірі. Лингвомәдениеттану бағытының басты қызметі – мәдени ақпаратты танытатын және сол мәдениетті қалыптастыратың адамзаттың тіліндегі мәдени мазмұнды бейнелейтін тілдік таңба табиғатын зерттеу. Лингвомәдени бірліктер белгілі бір ұлттың болмысын, ерекшелігін, сол ұлттың өзіне тән ой- өрісі мен мінез-құлқын, дәстүр-салты мен әдет-ғұрпын, мәдени- материалдық тұрмысын, менталитеті мен басқа ұлттан ерекшелігін байқататын тіл бірліктерінің мағынасы арқылы, яғни сол атауға таңбаланған бейне мен ситуация мазмұны арқылы анықталады. Қазақтың мәдени лексикасын зерттеген Ж.А. Манкеева былай дейді: «Демек, әр этностың өмір сүру сипаты ұлттың рухани ерекшеліктері, ойлау ұғымдары мен бағыт-байламдарын сипаттайтын тілдік жүйесі арқылы ана тілінде сақталады» [3, 18 б.]. Мысалы: «Керегесіне киіз салып, қара бұйра қозының елтірісінен дөңгеленте тіккен қара бөрік кім екенін, қай ел, қай жерден екендігін өзі-ақ айтып тұрғандай. Қазір түктері қырылып, кей жерлері қоңырқай тартса да, бір кездерде қызыл мақпалмен тысталған әжептәуір бас киім болғаны байқалып тұр. Бұл бозбалалар ғана киетін «Аталықтар бөркі» (10 б.). «Бар өнерлерін салып, шым-шым қайнатып, күйдірмей, күйрек етіп қуырылған қызыл тарының сап-сары сөгі сырты түтіленіп, майы шығып тұр. Қасаң болмас үшін бір пұтын талқанымен аралас бөлек дорбаға салды да, пұт жарымын ақтап, сөктеп, әзірше жеуіне дайын қылды. Екі-үш үйден жиналған қозы қарын сарымай құрым киізге 24 оралып, жуан шуда жіп, тебен инемен тігілді. Бірер көйлек, дамбал жуылып, әлдеқашан түгі түсіп қалған ескі қызыл қоржынға салынды» (12 б.). «Суға сүзбе ерітіп, шөлдерін басты» (15 б.). «Жол бойындағы елдер ескі дәстүр бойынша, құдайы қонақты жақсы ықыласпен қарсы алады. Жаз болса, көк суы – айран, қымыз бен бір көбдік, қыс болса, бір омыртқа қазақ халқының бөлінбеген еншісі емес пе?» (15 б.). Осындағы қазір түсініксіз этнографизм «көбдік». Ал «көбдік» марқаның алдындағы жас қозы. Тағы мысалдар алалық: «Күн батарда шай қайнатып, олар тарыдан бөртпе жасады. Бұл – Сүлекеңдердің негізгі тамақтары. Балалардың бәрі де оны пісіруге маманданып алған. Тарыны ыстық суға екі рет жуып, үстіне май сала қояды. Тары әрі тіске жұмсақ, әрі май аз кетеді» (21 б.). «Бар киімі: жұлығы желініп қалған бастама етік, тозығы жетіп, тізесіне жамау түскен жүктеу/скачать 1,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|