ЖЕРЛЕР МЕН АУЫСПАЛЫ ЕГІСТЕРДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ

Оларға егістік, көпжылдық екпелер, тыңайған жерлер, шабындықтар мен 
жайылымдар жатады. 
Ауылшаруашылық емес жерлерге ормандар, бұталар, батпақтар, 
құрылыстар, құрылыстар, жолдар, жүгіру, су және басқа да жерлер 
орналасқан жерлер жатады. 
Жерлерді ұйымдастыру-бұл жерлердің құрамы мен арақатынасын, 
олардың санын, олардың дұрыс кеңістікте орналасуын, жерлерді игеру 
және жақсарту бойынша жұмыс алаңдары мен көлемін нақтылау. 
Ауыл 
шаруашылығы алқаптарының алаңдары жоба бойынша 
белгіленген мамандандыру мен экологиялық талаптарды ескере отырып, 
шаруашылықты дамыту перспективалары негізінде белгіленеді. 
Жер 
алқаптарын белгілеу кезінде бұзылған жерлерді ауыл 
шаруашылығына пайдалануға тарту қажет, ол үшін шұңқырлар мен 
траншеяларды толтыру, бетін тегістеу, мақсатынан айырылған жолдарды, 
арықтарды және басқа да объектілерді жою көзделеді. Бұл ретте бұрын 
жүргізілген аумақты жерге орналастыру зерттеуінің материалдарын 
пайдалану қажет, онда мүмкіндіктер анықталып, нақтылары белгіленеді, 
игеруге, жақсартуға, құрғатуға және басқа да Мелиорациялық жұмыстарға 
арналған іс-шараларды өткізуге арналған учаскелер. 
Ауыл шаруашылығы алқаптарының қолданыстағы құрамының жерді 
дұрыс пайдалану және оны қорғау міндеттеріне сәйкестік дәрежесі 
белгіленеді. Егістік алқаптарын белгілеу экономикалық және экологиялық 
құндылығын ескере отырып, қолданыстағы егістік алқаптардың болуына 
негізделуі керек. 5 оңтүстік, оңтүстік-шығыс және оңтүстік-батыс 
экспозицияларының тік беткейлерінде орналасқан тозған егістік жерлер 
консервациялауға (трансформациялауға) жатады. Эрозияның дамуына 
әкелетін жағымсыз салдарға жол бермей, егістік алқаптарының 
конфигурациясын жақсарту мақсатында шекаралардың түзелуі белгіленеді. 
Егістік алқаптарын перспективаға белгілеу кезінде ауыспалы егіс 
алқаптарын орналастыру нәтижесінде егістік жерлер орманды қорғау 
екпелері жүйесін (пайдалы, ағынды реттеуші, бұталы көшеттер және т.б.) 
және 0,5-1% - дала жолдарын орналастыру есебінен 4-5% - ға азаятынын 
есте ұстаған жөн. 
Бақшалар мен басқа да көпжылдық екпелердің астындағы алаңдар осы 
өнімді өндіру жоспарына сәйкес белгіленеді және оларды орналастыру 
кезінде нақтыланады. 
Жемшөп алқаптарының алаңын белгілеу олардың болуына, пішен мен 
жасыл Жемге қажеттілігіне, сондай-ақ мал басы мен оны күтіп-бағуды 
ескере отырып, жемшөп өндірісін экономикалық тиімді ұйымдастыруға 
негізделеді. Бұл ретте жаппай ормандандыру, сабақтастық, орман 
белдеулері, тоғандар, су ұстайтын және су бұратын біліктер салу және т. б. 
үшін түрлендірілетін жем-шөп алқаптарының ауданы ескеріледі. 
29 

Су ұстайтын біліктер су жинау алаңы 15-20 гектардан аспайтын және 
еңістің тіктігі 6-ға дейінгі өсіп келе жатқан сайлардың шыңдарында 
жобаланады". Су ұстайтын біліктер астындағы алаң шамамен 1 гектар су 
жинау алаңына 0,05 га мөлшерінде анықталады. 
Қатты орман өсіру және сабақтастық үшін жиі шұңқырлармен немесе 
сайлармен қатты кесілген жерлер бөлінеді (олардың арасындағы қашықтық 
100 м-ге дейін). 
Егер шатқал шыңдар арасындағы қашықтық 50-100 м болатын 
тармақталған пішінге ие болса, онда барлық шыңдардан жоғары орман 
жолағы жобаланады, ал олардың арасындағы учаскелер қатты немесе перде 
ормандарына бөлінеді. 
Ауыл шаруашылығында пайдалануға жарамсыз бор, карбонатты 
өсінділер, құмды жерлер аумақтарында үздіксіз орман өсіру, тірек немесе 
тікенді екпелер белгіленеді. 
Жағуға жатпайтын жұмыс істеп тұрған сайларда түбі, сондай-ақ 
беткейлердің төменгі, кейде орта учаскелері айналып өтеді. 
Бұталы ине сүзгілері арқалықтардағы су құбырлары арқылы жобаланады. 
Эрозияға қарсы құрылыстардың аудандары шамамен белгіленеді және 
оларды жобалық сызбада көрсетеді, содан кейін осы аумақтардың ішкі 
құрылысында нақтыланады. 
Судың ластануын, бітелуін және булануын болдырмауды, қолайлы су 
режимін және тиісті санитарлық жағдайды сақтауды қамтамасыз ететін 
табиғат қорғау іс-шараларын әзірлеу және олардың шегінде жүзеге асыру 
мақсатында су қорғау аймақтары мен су айдындарының жағалау 
белдеулерін белгілейді. Су қорғау аймағының ені жазғы кезеңде судың 
орташа көпжылдық жиегінен белгіленеді. 
Су қорғау аймақтарының аумағында өзендер мен басқа су 
қоймаларының жағалауларында жағалау белдеулері бөлінеді. Жағалау 
белдеулерінің ені су көзіне іргелес жер түріне және беткейлердің тік 
болуына байланысты. 
Жергілікті жерде жағалау және су қорғау белдеулерінің шекаралары су 
қорғау белгілерімен бекітіледі. 
Жағалау белдеулерінде жер үсті ағынын ұстап тұру мақсатында биіктігі 
1 м-ге дейін үйінділер жобаланады. Біліктер шөп қоспасымен құйылады. 
Табиғи жемшөп алқаптарының алаңын белгілеу кезінде жобаланған орман 
белдеулерінің алаңдары ескеріледі. 
Мүмкіндігінше табиғи кесек жерлерге байланысты көлбеу бойымен 
эрозияға ұшыраған арқалықтардың қастары бойымен Арқалық орман 
жолақтарын жасаңыз. 
Арқалықтардың ені 150 м-ге дейін орман жолақтары бір жағына 
орналастырылады (ең эрозиялық). Арқалықтың эрозиялық құрамына 
байланысты Арқалық орман белдеулерінің ені 12,5-20 м болуы мүмкін. 
30 

Орманға жақын жолақтар жыралардың қырлары бойымен жыралардың 
беткейлерінің күтілетін төгілу қашықтығында, бірақ жыраның қырларынан 
3-5 м аспайтын қашықтықта орналастырылады. Олардың ені 15-20 м. 
Су қорғау орман екпелері ені 10-18 М өзендердің, тоғандардың және 
басқа су айдындарының жағасында жобаланады. 
Егістікте пайдалы және ағынды реттейтін орман белдеулері жасалады. 
Жоғарыда аталған орман белдеулерін егжей-тегжейлі орналастыру 
ауыспалы егіс аумағын салу кезінде жүзеге асырылады. 
Алқаптарды ұйымдастырудың барлық материалдары жобаланған орман 
екпелерінің ведомосінде кестеде көрсетілген. 3p15 жұмыс дәптері. 
Жобалау нәтижесінде орман екпелерінің ауданы анықталады. 
Шабындықтардың ауданы шөп шабуға жарамды жерлердің болуын, 
шөпке деген қажеттілікті және оны егістікте алудың орындылығын ескере 
отырып белгіленеді. Егістіктегі шөптердің үлес салмағы ұйымдастыру-
шаруашылық құрылымының жоспарынан анықталады. 
Шабындықтар үшін ірі массивтерде орналасқан, механикаландырылған 
шөп жинауға жарамды, сондай-ақ егістік алқаптардың арасында орналасқан 
жеке учаскелер ең өнімді, ойпатты және жайылмалы шалғындар 
ерекшеленеді. Шаруа қожалықтарынан алыс, мал жаюға ыңғайсыз шағын 
учаскелерді шабындыққа айналдырған жөн. 
Бір мезгілде ірі қара малдың 1 басына 1,5 гектарға дейін есебінен 
суармалы мәдени жайылымдар құру мүмкіндігі туралы мәселе шешілуде. 
Мал шаруашылығы фермаларының жанында орналасқан егістік жерлер мен 
табиғи жемшөп алқаптары мәдени жайылымдарға бөлінеді, бұл ретте 
жайылымдарды электр шопанын қолдана отырып пайдаланудың қалам 
жүйесі көзделеді (бөлшектеп құю). Кейбір жағдайларда тозуға бейім 
беткейлердегі егістік жерлер мәдени жайылымдарға бөлінеді. 
Жер 
алқаптарын белгілеу кезінде бұзылған жерлерді ауыл 
шаруашылығына пайдалануға тарту қажет, ол үшін шұңқырлар мен 
траншеяларды толтыру, жер бетін тегістеу, мақсатынан айырылған 
жолдарды, арықтарды және басқа да объектілерді жою көзделеді. Бұл ретте 
аумақты бұрын жүргізілген жерге орналастыру зерттеуінің материалдарын 
пайдалану қажет, онда игеру, жақсарту, құрғату және басқа да 
мелиорациялық жұмыстар жөніндегі іс-шараларды жүргізу үшін 
мүмкіндіктер анықталып, нақты учаскелер белгіленеді. 
Алқаптар мен ауыспалы егістерді ұйымдастыру шаруашылық ішіндегі 
жерге орналастырудың негізгі мәселелерінің бірі болып табылады, онда 
жерді одан әрі пайдаланудың шаруашылық мақсаты мен сипаты, 
алқаптарды жақсарту, олардың өндірістік қасиеттерін арттыру белгіленеді. 
Барлық мәселелерді шешу ауыл шаруашылығы алқаптарының әрбір 
гектарының өнімділігін арттыруға, еңбек өнімділігін арттыруға және 
топырақтың құнарлылығын арттыра отырып, өнімнің өзіндік құнын 
31 

 төмендету, оларды эрозиядан қорғау. 
Белгіленген іс-шаралар негізінде кестеде келтірілген алдын-ала 
трансформация жасалады. 3п16 жұмыс кітабы, жақсартуды ескере отырып, 
шаруашылық бойынша жерлердің құрамы мен арақатынасы көрсетіледі. 
Алқаптар мен ауыспалы егістерді ұйымдастыру алқаптардың құрамы мен 
арақатынасын, ауыспалы егістердің саны мен түрлерін, оларды дұрыс 
орналастыруды, жерді игеру және жақсарту жөніндегі жұмыстардың 
ауданы мен көлемін нақтылауды белгілеуден тұрады. 
Жерлерді ұйымдастыру жерді толық және ұтымды пайдалануды, 
олардың 
құнарлылығын 
арттыруды, 
жобалауға, 
еңбекті 
дұрыс 
ұйымдастыруға, техниканы жоғары өнімді пайдалануға, эрозия 
процестерінің алдын алуға, мелиорациялық, эрозияға қарсы және басқа да 
іс-шараларды жүзеге асыруға байланысты күрделі шығындардың жоғары 
тиімділігін, Көлік және өзге де жыл сайынғы шығындарды төмендетуге 
арналған тапсырмада көзделген көлемде өсімдік шаруашылығы мен мал 
шаруашылығы өнімдерін өндіруді қамтамасыз етуге тиіс. 
Жерлердің құрамы мен арақатынасы Жердің табиғи қасиеттерін ескере 
отырып, қажетті аудандарды есептеу негізінде шаруашылықтың өндірістік 
бағытын негізге ала отырып белгіленеді. 
Алқаптардың құрамы мен арақатынасын белгілеу кезінде қолда бар ауыл 
шаруашылығы алқаптарының өнімділігін түбегейлі және Үстірт жақсарту 
жолымен арттыру, жаңа жерлерді игеру, промоутерлерді тегістеу, артық 
жолдарды жырту, жыралардың еңістерін суландыру, тік беткейлерді 
террассалау, пайдалы қазбалар кен орындарын игеру кезінде бұзылған 
жерлерді қалпына келтіру (рекультивациялау), геологиялық барлау, 
Құрылыс және өзге де жұмыс. 
Игеру және жақсарту (құрғатуды қоса алғанда) үшін учаскелерді іріктеу 
кезінде малды өңдеуге, шабуға және жайылымға ыңғайлы ауыл 
шаруашылығы алқаптарының жеткілікті үлкен массивтерін құруды көздеу 
қажет. 
Учаскелерді таңдау және құрғату және суару жөніндегі жұмыстардың 
көлемі жерді мелиорациялаудың қолда бар схемалары мен жобалары және 
мелиорациялық құрылыс жоспарлары негізінде қабылданады. 
Бақшаларға, жүзімдіктерге, жидектерге және шай плантацияларына 
арналған учаскелерді таңдау өсу мен өсіру ерекшеліктерін ескере отырып 
жасалады бұл дақылдар (беткейдің экспозициясы, топырақ пен топырақтың 
химиялық және физикалық құрамы, жер асты суларының тереңдігі және 
т.б.). Бірінші кезекте аталған мақсаттар үшін еңіс жерлер бөлінеді, олар 
қажет болған жағдайда террассаланады, сондай-ақ осы мақсаттар үшін 
жарамды басқа да аз өнімді жер учаскелері. 
32 

Алқаптар мен ауыспалы егістерді ұйымдастыру кезінде қоғамдық мал 
шаруашылығы үшін берік жемшөп базасын құру және колхозшылардың, 
совхоз жұмысшылары мен қызметшілерінің жеке меншігіндегі малды 
азықпен қамтамасыз ету жөніндегі шаралар жүйесі әзірленеді, оның ішінде:
шаруашылық аумағында жемшөп өндіретін орындарды, мал шаруашылығы
фермалары мен кешендерін, жазғы лагерьлер мен сумен жабдықтау 
көздерін өзара байланысты және келісілген орналастыру; 
қабылданған азықтандыру түріне және малды ұстау жүйесіне сәйкес 
жемшөп өндірісін ұйымдастыру; 
табиғи жемшөп алқаптарын жақсарту және ұтымды пайдалану жөніндегі іс-
шаралар. 
Мал фермаларынномам орналастыру кезінде жемшөпті есептеу бүкіл 
мал басына жүргізілуі мүмкін. Мал жем өндірісін дұрыс аумақтық 
орналастыру үшін дисперсті болған кезде оларға қажеттілікті есептеу топ 
немесе әрбір мал фермасы (кешені) бойынша жеке жүргізіледі. 
Ауыл шаруашылығы кәсіпорнының нақты жағдайларына байланысты 
малды азықпен қамтамасыз ету табиғи жем-шөп алқаптарын пайдаланудың, 
мәдени шабындықтар мен жайылымдарды ұйымдастырудың және 
ауыспалы егіс алқаптарында жетіспейтін Жем өндірудің үйлесіміне 
негізделуі тиіс. Жобалық шешімдер, ең алдымен, табиғи жемшөп 
алқаптарынан жемшөптің барынша көп мөлшерін алуды көздеуге тиіс. 
Малды азықпен қамтамасыз ету шаруашылықаралық байланыстарды 
ескере отырып, әдетте, өз өндірісі және ауыл шаруашылығы өнімдерін 
өңдейтін кәсіпорындардан жем - шөп түсімі есебінен, ал жекелеген 
жағдайларда-мемлекеттік ресурстар есебінен есептеледі. 
Перспективаға 
қабылданатын 
ауылшаруашылық 
кәсіпорнының 
ұйымдық-өндірістік құрылымы негізінде егістік алқаптарының табиғи 
ерекшеліктеріне, олардың орналасуы мен конфигурациясына, өндірістік 
бөлімшелердің мамандануына байланысты ауыспалы егіс жүйелері 
жасалады. Өзара байланыста ауыспалы егістің түрлері, түрлері мен саны 
белгіленеді, оларды орналастыру жүргізіледі. 
Жерлердің құрамы мен құрылымы анықталғаннан кейін жерлердің 
өзгеруі, жақсаруы және орналасуы белгіленеді. 
Белгіленген 
іс-шаралар негізінде жақсартуды ескере отырып, 
шаруашылық бойынша жерлердің құрамы мен арақатынасы көрсетілетін 
жерлердің алдын ала трансформациясы жасалады. 
Ауыл шаруашылығы алқаптарының өнімділігін арттыру бойынша іс-
шаралар әзірленуде. Зерттеу материалдарын пайдалана отырып, жемшөп 
алқаптарын түбегейлі немесе үстірт жақсарту бойынша іс-шараларды 
өткізу қажет және орынды екендігі нақтыланады. 
Олардың көлемі аумақтың табиғи ерекшеліктерін және экономиканың 
қаржылық мүмкіндіктерін ескере отырып белгіленеді. 
33 

Жайылымдар мен шабындықтардың учаскелері түбегейлі жақсартуға 
бөлінеді, онда шөпті қалпына келтіру қажет, ал жер бедері, конфигурациясы 
және топырақтары бойынша оларды жыртуға болады. Қажет болса, 
жайылымдарды 
жолақты 
жақсарту 
жобаланады. 
Жақсартылған 
жайылымдардағы өнімділік бұрынғыға қарағанда 3-4 есе артуы мүмкін. 
Табиғи жемдік жерлер Үстірт жақсаруға жатады, олардың шөптерінде 
бағалы жемдік шөптер сақталған, бұл шөпті сақтай отырып, мәдени-
техникалық шараларды жүргізуге мүмкіндік береді. Бұл жағдайда өнімділік 
2-2, 5 есе артады. 
Егістіктер мен жем-шөп алқаптарында қышқыл және сортаң топырақтар 
болған кезде оларды әктеу және гипстеу тиісінше жобаланады. Жерді игеру 
мен жақсартудың экономикалық тиімділігін есептеу кестеде келтірілген. 
PP3 (немесе кесте. 3п18 жұмыс дәптері). 
Барлық жағдайларда егістік ауыспалы егістегі дақылдардың құрамы 
және олардың орналасуы топырақтың құнарлылығымен, жер бедерімен 
және жер пайдалану аумағындағы орналасуымен байланысты болуы керек. 
Ауыспалы егістің мөлшері еңбекті дұрыс ұйымдастыру және техниканы 
жоғары өнімді пайдалану талаптарына сәйкес келуі керек. 

жүктеу/скачать 0,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: