Автомобильдердің ілінісу және тежегіштік қасиеттерін жақсарту

Қаншалықты қуатты қозғалтқыш болса, соншалықты қажет болған жағдайда доңғалақтардың тартымдық күшін тудырып және автомобиль екпіндік сапасын арттыруға болады.Бұл көлік ағынының өскен сайын қозғалыстың қауіпсіздігіне қамтамасыз етуге көңіл бөлуді талап етеді.Сәйкесінше автомобильдің ілінісу қасиеттері мен тежегіштік қасиеттерін жақсарту маңызды.аталған қасиеттерді жақсарту арқылы қозғалыс қауіпсіздігі, орташа жылдамдығы және жұмыс өнімділігі жоғары болады.

Автомобиль шиналарының тірек бетімен жанасуында жеткілікті үлкен бойлық реакцияларды жүзеге асыру мүмкіндігі қатты тірек беттерінде де, топырақта да қозғалу кезінде автомобильдің тартымдық-ілінісу және тежеу қасиеттерін анықтайды. Автомобиль қатты беттерде қозғалғанда максималды бойлық реакцияларды жүзеге асыру мүмкіндігі байланыста үйкеліс күштерін жүзеге асыру мүмкіндігімен анықталады. Автомобиль доңғалақтарының топырақпен әрекеттесуі кезінде бойлық реакциялар көбінесе топырақтың әртүрлі сипаттамаларына байланысты болады.

Шиналардың тірек бетімен жанасуындағы бойлық реакциялар, өз кезегінде, тірек өткізгіштігінің сипаттамаларын (атап айтқанда, көтерудің шекті бұрышы), минималды тежеу жолын және автомобильдің үдеу динамикасын анықтайды.Автомобильдің қатты тірек беті бойынша қозғалысы кезінде үйкелістің ең жоғары күштерін іске асыру мүмкіндігі туралы мәселені шешу барысында эластомердің (протекторлық резеңке қабатының) қатты тірек бетімен (құрғақ, дымқыл, ластанған) жанаспалы өзара әрекеттесу ерекшеліктерін ескеру қажет. Қазіргі заманғы трибология тұрғысынан контактідегі үйкеліс күштері бетінің құрылымына, номиналды қысымға, сырғу жылдамдығына және температураға байланысты.Мұны теориялық және эксперименттік зерттеулер растайды [2,3].

Сурет 1 - φ_х(S)_х диаграммасы.

Жүк көліктерінің 90% - дан астамында 4×2 доңғалақ формуласы бар және негізінен әмбебап жүгіру үлгісі бар шиналармен жабдықталған. Суреттің атауы "әмбебап" өзі үшін сөйлейтін сияқты. Алайда, қатты жолдарда бұл барлық жағынан ең үнемді, ал ауыр жағдайларда қозғалыс көп жағдайда мүлдем жарамсыз. Жуылған лас жолдарда Шина протекторының жүгіру жолының көрсетілген үлгісі топырақпен бітеліп, ілінісу сапасын төмендетеді, қарлы жерлерде шинаның осы түрінің қаныққан үлгісі жеткілікті ілінісу қасиеттерін жүзеге асыра алмайды, бұл доңғалақ машинасының тиімділігін төмендетеді. 4×2 доңғалақ формуласы бар автомобильдер мен тракторлардың тартымдық қасиеттерін және өткізгіштігін арттыру үшін 1-суретте көрсетілген негізгі құрылғылар қолданылады [4, 5].

Сурет 2 - Тайғанақтауды төмендетудің және тартымдық-ілінісу қасиетін жақсартудың негізгі тәсілдері мен құралдары.

Жетекті емес автомобильдердің өткізгіштігін арттырудың ең үлкен әсеріне жетекші доңғалақтардың тірек беттерімен тартымдық-ілінісу қасиеттерін бір уақытта арттыруды және жылжымалы қарсылықты төмендетуді қамтамасыз ететін шаралар арқылы қол жеткізуге болады. Оларға мыналар жатқызылуы мүмкін:

• 
  ілінісу қасиеттерін арттыру құралдарын бір мезгілде пайдалана отырып, дөңгелектерге тік жүктемені төмендету;
  
• 
  шиналары бар бір рамалы дөңгелектердің барлық осьтерінде бірнеше үлкен өлшемді және өтімділігі жоғары протекторды қолдану [7].
  

Дорохин С.В., Скворцова Т.В., Логачев В.Н., Губарев В.Ю. мақалаларында тежеу механизмінің техникалық жағдайын диагностикалау кезінде жол қозғалысының белсенді қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін маңызды екені айтылған.

А. В. Гуськов Доңғалақ машиналарының өткізгіштігін тұтастай бағалауға мүмкіндік беретін әлсіз топырақтарға айналдыру кезінде жетек доңғалақтарының тарту қасиеттері мен жол тереңдігін анықтау әдісі қарастырды.

Ал Морозов М.В. жұмысы қазіргі уақытқа лайық және көбірек өзекті болып табылады.Бұл жұмысы негізі трансмиссия мен тежегіш жүйесі тарапынан импульсті әсер ету арқылы доңғалақтың тұтасу қасиеттерін жақсарту үшін шинаның жұқа беткі қабаттарының өтпелі трибологиялық сипаттамаларын пайдаланудың жаңа әдісі болып табылады.

Бұл әдіс автордың ойынша доңғалақтың жоғары сырғу коэффициенттерін шинаның жұқа қабатының қызып кетуіне дейін циклдік ұстап тұруға және шинаның салқындауы немесе шина бетінің жаңа учаскелерінің жол бетімен жанасуы үшін сырғуды азайтуға негізделген. Тежеу кезінде бұл әдіс протектордың барлық элементтерінде кезек-кезек бір реттік тежеу кезінде ғана тиімді. Тежеу жолының қысқаруы бұл ретте дөңгелектің бұғатталуымен салыстырғанда 30% - ға дейін және байланыста сырғу коэффициентін 20% - ға тең ұстап тұрумен салыстырғанда 15% - ды құрайды. Қызып кеткеннен кейін салқындату жылдамдығы үздіксіз тежеу режиміне жетпейді және дәстүрлі алгоритмдерді қолдануға болады. Бір немесе бірнеше момент импульстарын қолданғаннан кейін көлбеу көтерілгенде, салқындату үшін доңғалақты тежеуге болады. Салқындату уақыты шамамен 1-2 секунд. Доңғалақтың импульсті жүктемесі 90% көлбеу қысқа көтерілістерді жеңуге мүмкіндік береді .

Барлық аталған жұмыстар автомобильдердің ілінісу және тежегіштік қасиеттерін жақсарту мақсатында өзекті тақырыптар мен зерттеулер таңдалынып талдау жасалынды.

Қазіргі уақытта кафедра зертхансында автомобильдердің ілінісу және тежегіштік қасиеттерін жақсарту бойынша тереңірек зерттеу және жобалау жұмыстары жүргізілуде.