Қазақ жерін мекендеген ежелгі тайпалардың бірнеше наным сенімдері (шаманизм, тотемизм, Тәңіршілдік, анимизм, фетишизм) болған. Соның ішінде ежелгі қазақтардың дүниетанымын толықтай ашатын Тәңіршілдік діні еді.
„Тілің мен құлқыныңды, нәпсіңді ауыздықтай біл"
АНАХАРСИС
АЛҒЫ ФИЛОСОФИЯ
Көне түріктердің дүниеге көзқарастарын біз алғашқы діни сенімдер мен табиғатқа деген сүйіспеншіліктерінен байқай аламыз.
Тәңіршілдікте басты құдай – Тәңірі, ол аспан әлемнің жалпы сипатын беруші, жердегі өмір образын қадағалаушы. Тәңіршілдіктегі Құдай өзімен-өзі пайда болған, өзіне-өзі себеп абсолюттілік емес, ол табиғат құбылысы.
«Біліп сөйле, білмегенге үйрет», «Білім – жарығын шашып тұрған нұр».
Ж.БАЛАСАҒҰН
Жүсіп Баласағұн (ХІ ғ.)
қазіргі Жамбыл облысында өмір сүрген. Негізгі дастаны - «Құтадғұ білік» («Құтты білік» 1069 ж.).
Бұл дастан саясат, мемлекет басқару, әскери іс жөніндегі философиялық трактат.
Қорқытөмірдің шекті, мәңгі еместігін, өлімнен қашып құтылуға болмайтынын айтқан, өмір мен өлім мәселесімен толғанған. „Қорқыт ата кітабы" – түркі тілдес халықтардың өмір салты, тарихы, әдет-ғұрпы хабардар ететін тарихи туынды.
«Көзден алыстаса, көңілден де алыстар»,
«Құс тұзаққа жем үшін ілінер», «Берекесіздіктен құт қашар».
М.ҚАШҚАРИ
«Ескі мамық бөз болмас, кәрі дұшпан дос болмас»,
«Шөлді жердің отын киік білер, сулы жердің қадірін құлан біледі»,
Махмұт Қашқари (ХІ ғ.). Оның негізгі еңбегі «Диуани лұғат ат-түрік» (түрік тілдерінің жинағы). Еңбекте ерте замандағы адамдардың дүниетанымын, тұрмыс тіршілігін, әдет-ғұрпын, салт-санасын, тотемдік түсініктері айшықталынған.
