| (Асан Қайғы)
Қара сия, ақ қағаз,
Дестірге өнер төктірдің.
(Шәлгез)
Осы мысалдардағы қара сия, ақ қағаз, ақша бет, қызыл тіл сияқты сөз тіркестеріауыз әдебиетінен, әрісі түркі тілдес халықтар әдебиетінен етене таныс болуымүмкін. Бұл екі жағдайды аңғартады. Біріншіден, ежелгі поэзиямыздан күнібүгінге дейін әрқилы орайда қолданылып келе жатқан бұл тіркестер – дәстүрліжалғастық куәсі. Екіншіден, сан ғасыр ұғымға орнығып қалыптасқан тұрақтыайқындаулар. XV-XVIII ғасырларда өмір сүрген ақын, жыраулар қолданғантеңеулерге қарап бірқатар сыр аңғарамыз.
Академик Қ. Жұмалиев «Абай поэзиясының тілі» деп аталатын еңбегіндеқұбылысы жағынан алғанда Абайға дейінгі қазақ поэзиясында метафораның бес түрі бар екендігін жазған. Бұл негізінен ауыз әдебиеті мен XVIII-XIXғасырлардағы қазақ әдебиетіне жасалған барлау, байыптаулар еді. XV-XVIIIғасырлардағы ақын, жыраулар мұрасынан да Қ. Жұмалиев айтқан бес түрліжолмен жасалатын метафора түрлерін түгел кезіктіреміз. Мысалы: Иман – қой, ақыл – қойшы, нәсіп – бөрі,
Бөріге қой алдырмас ердің ері.
Таяғын қатты ұстап қойшы тұрса,
Жоламайды ешбір нәрсе, шайтан, пері.
Достарыңызбен бөлісу: |
