Қазақ және түрік тілдеріндегі жаңа қолданыстардың лингво-когнитивтік даму жүйесі

121 
(дұрысы: 
satılık
) daire», «
müdail
(дұрысы: 
müdahil
) avukat», «
inşaa
(дұрысы: 
inşa
) 
çalışmaları» т.б.; 
-
сөздердің түрік әліпбиінде жоқ шетелдік әріптермен жазылуы: «
Newruz
(дұрысы: 
Nevruz
)», «
lux
» (дұрысы: 
lüks
), «Savaş 
war
(дұрысы: 
var
)», «
Derischov
» 
(дұрысы: 
Derişov
), «
reflex
» (дұрысы: 
refleks
) т.б.; 
-
жалғау, қосымшаларды қате жазу: «Evrim 
teorisine
(дұрысы: 
teorisini
) 
kesinlikle yıkmıştır», «kuruluş 
yıldönümüne
(дұрысы: 
yıldönümünü
) coşkuyla 
kutladı», «
izleyenlere
(дұрысы: 
izleyenleri
) büyüledi», «alevleri binanın üst 
katlarına 
(дұрысы: 
katlarını
) sardı» т.б.; 
-
сирконфлексті дыбыстарды қате жазу: «
kar
(дұрысы: 
kâr
) payı», «
ithalat
» 
(дұрысы: 
ithalât
), «
üslup
» (дұрысы: 
üslûp
), «Rusya Çeçenistan 
harekatı 
(дұрысы: 
harekâtı
)», «
imkan
» (дұрысы: 
imkân
), «1963’ün 
asgari
(дұрысы: 
asgarî
) ücreti» т.б.; 
-
апострофты қате қою: «Cumhurbaşkanı 
Putini
(дұрысы: 
Putin’i
) kabul etti», 
«Sağlık 
Bakanlığı’na
(дұрысы:
Bakanlığına
)», «
Afyon’lu
(дұрысы: 
Afyonlu
) bir 
tüccar», «
Valilik'ten
(дұрысы: 
Valilikten
) Esenyurt açıklaması» т.б.; 
-
шылауларды қате жазу: «
Bakarmısın
(дұрысы: 
bakar mısın
) evladım», 
«
Bende
(дұрысы: 
ben de
) eylemi yapmanın kararını aldım», «
Neyseki
(дұрысы: 
neyse 
ki
) bu iş sonuna getirilebildi», «
Güzel’de
(дұрысы: 
güzel de
) siyasi yasaklı» т.б.; 
-
бас әріпті қате қолдану: «İran’da 
Perşembe
(дұрысы: 
perşembe)
gecesi 
başlayan öğrenci olayları», «Gelir vergisi beyannameleri her yılın 
Mart
veya 
Mayıs 
(дұрысы: 
mart, mayıs
) aylarında verilir» т.б.; 
-
біріккен сөздерді қате жазу: «Çocuklar, Özden 
Huzurevi 
(дұрысы: 
huzur 
evi
) sakinleriyle buluştu», «
gazyağı
» (дұрысы: 
gaz yağı
), «MHP'de yeni grup 
başkanvekili 
(дұрысы: 
başkan vekili
) belli oldu», «
Büyükçekmece
(дұрысы: 
Büyük 
Çekmece)
mevkiinde saman yüklü kamyon devrildi», «
bankalararası 
(дұрысы:
 
bankalar arası
) piyasa» т.б.; 
-
сөздердің мағынасын дұрыс түсінбегендіктен, оларды қате қолдану: 
«Tüm camlar 
yıkıldı
(дұрысы: 
kırıldı
)», «Beş dakikalık 
süreç
(дұрысы: 
süre
) içinde», 
«Konuştuğumuz 
bilgiler
(дұрысы: 
konular
) hakkında doktorumuz yardımcı 
olacaktır», «
geçtiğimiz ay
(дұрысы: 
geçen ay
)», «Zevkler ve renkler tartışılmaz diye 
bir 
kelime
(дұрысы: 
söz
) vardır», «Medyada görülen 
yırtıcı ve kanlı
(дұрысы: 
dehşet 
verici
) olaylar» т.б. 
-
синонимдерге аса бай түрік тілі әлеуетін барынша сарқа қолданбау, 
жасанды түрде сөз тапшылығын тудыру: 
derece 
(дәреже),
devre 
(саты),
kademe 
(саты),
safha 
(кезең),
hamle 
(ағым) синонимдері тұрғанда
 
үнемі 
aşama 
(кезең)
 
сөзін пайдалану;
sebebiyle 
(себепті),
vasıtasıyla 
(арқылы),
münasebetiyle 
(байланысты),
 yüzünden 
(салдарынан),
 bakımından 
(тұрғысынан),
 yol açmak 
(жол 
ашу)
 
синонимдері бере алатын мағыналарды тек 
nedeniyle
(себепті) сөзімен 
шектеу; 
taarruz
(шабуыл, бас салу), 
tecavüz 
(зорлау), 
hücüm
(шабуыл) деген 
ұғымдарды тек 
saldırı
(шабуыл) деген сөзбен білдіру; 
şeref 
(ар-намыс),
 haysiyet 
(қадір-қасиет),
itibar 
(абырой, бедел),
gurur
(мақтаныш) синонимдері тұрғанда 
үнемі 
onur
(ар-намыс) сөзін қолдану; 
acımak
(аяушылық) сөзі 
şefkat 
(мейірімділік) пен 
merhamet
(жанашырлық) сөздерін қолданыстан мүлде ысырып 
тастауға айналды т.б.;
 

122 
-
қазіргі түрік баспасөзіндегі басты мәселелердің бірі – түрікше баламасы 
бола тұра, жаңа сөздердің шетелдік баламасын қолдану. «Түрік тілі қоғамы» 
шетелдік сөздерге таза түрікше баламалар тауып, оларды күнделікті БАҚ арқылы 
жариялап, көпшілікке таныстырып, жүйелі түрде ұсынып отырса да, түрік медиа 
құралдары оларды елемей отыр. Мысалы, (жақша ішінде берілген сөздер – 
«Түрік тілі қоғамы» ұсынған, бірақ қолданылмай жүрген түрікше жаңа 
қолданыстар): 
likidite 
(
alışkanlık
) – өтімділік, 
nostalji
(
sıla özlemi
) – аңсау, 
meditasyon
(
derin düşünme
) – медитация, 
marketing
(pazarlama) – маркетинг, 

жүктеу/скачать 2,66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: