550-тапсырма. Талғаулы салалас құрмалас сөйлемдердің қалай байланысып тұрғанын түсіндіріңіздер.
Үлкен мөлдір қара көздерінде әлде бір еркелік, әлде наз, аса бір сыпайы ұяңдық бар (З. Қабдолов). Бұл істің шындығын не көзімен көрген айтар, немесе құлағымен естіген айтар. Малды не жерден сұрау керек, не аққан терден сұрау керек (Абай). Үлкендер бала мінезіне бір күліп, бір таңданып сүйсініп қалды (М. Әуезов). Ақыры ойладым: осы ойыма келген нәрселерді қағазға жаза берейін, ақ қағаз бен қара сияны ермек қылайын, кімде-кім ішінен керекті сөз тапса, жазып алсын, я оқысын, керегі жоқ десе, өз сөзім өзімдікі дедім де, ақыры осыған тоқтадым (Абай). Күндіз ылғи ұзақ жырлар жырланады немесе шешендер айтқан тақпақтар айтылады.
551-тапсырма. Сөйлемдердегі түсіндірмелі салалас құрмалас сөйлемдердің жасалу жолдарын түсіндіріңіздер.
Жолаушылардың шаршағаны соншалықты: тамаққа да қарамай ұйықтап қалды. Ол ұлдарына екі нәрсені өсиет етті: бірі – еңбек, екіншісі – татулық. Жұрттың бәрі соған қарай дүрлікті: біреу қолын бұлғады, біреулері оның атын атап айқайлады. Айтар сөзім мынадай: ешкімге де бір шөкім жер берілмейді. Осы арада көңіл ұйытар бір нәрсе – Әуезовтың адамзаттық келбеті. Байжанның әлі дағдылана алмай жүрген бір ғана нәрсесі бар еді: ол – Сырдария бойының маса-сонасы, құрт-құмырсқа мен бақа-шаяны сияқты жәндіктері. Абайдың жалғыз ғана бір арманы – Мағжанмен тілдесіп қалу.
552-тапсырма. Қазақ халқының ұлттық мәдени байлығы, рухани қазынасы болып саналатын бата туралы мәліметпен танысып, оның құндылығын түсіндіріңіздер.
Батаменен ел көгерер
Қазақ халқының ұлттық мәдени байлығы, рухани қазынасы болып саналатын бата сөздерінің мән-мағынасы, қадір-қасиеті ерекше бағалы. Өйткені бұл ақыл, нақыл сөздер – тәрбиенің бастау бұлағы. Ата-бабаларымыздың қасиетті өсиеті – ғасырлар бойы мысқылдап жиналып, ой елегінен өткізіліп, бүгінгі күнге жеткен.
Бата ұғымы құранның бірінші сүресінің аты «фатихадан» туындаған сияқты. Мұнда Жаратушы мен оның «елшісі» Мұхамедке мадақ сөз айтылады.
Халықтың тілек-батасы – жеткіншек жас ұрпақты әдепті, сабырлы, арлы болып өсуге баулиды. Елін, жерін қорғауға талпынтады.
Белгілі бір этикалық, эстетикалық, педагогикалық жүйемен құрылған тілек-бата сөздер – халықтың өзімен бірге жасасып келе жатқан ежелгі мұрасы. Бұлар – оның рухани өмірінде тұтастық бірлігін, салт-дәстүрін, адамгершілік қасиеттерін сақтауда ерекше қызмет атқарады.
Бата – адам баласына тек жақсылық тілеу мақсатында айтылатын ертеден қалыптасқан дәстүр. Кейіннен тілек айту, сол тілекке жету «құдіретке байланысты», - деген сеніммен батаның нұсқалары қалыптасты.
Достарыңызбен бөлісу: |
