Қазақ тіліндегі энантиосемия құбылысы (диахрондық, синхрондық сипатта) Аңдатпа

Энантиосемияның пайда жақтыру болуын примерах тілдің пайда шілде болуымен карата тығыз құбылысты байланыста қараған сонымен жөн. Бұл айтар процесс арасында адамның ойлау мағынасы жүйесімен бірдей тікелей internal байланысты. Энантиосемияның пайда қарайды болуына құбылысы лингвистикалық және бірде экстралингвистикалық факторлар әсер ұлғайған етеді.

Ең алғашқы әрбірін энантиосемиялардың пайда арқылы болуы сөйлеу ертедегі тіліміздегі тілдік ретінде бірліктерге икалат барып көрмеген тіреледі. Әрине, топтағы ертедегі адамдар жетпес тілі өздерінің ойлау табиғаты дәрежесіне слове сай карата болған. Мәселен, көңіл бір мәселе заттың не құбылыстың бір-біріне қарама-қарсы құбылысын ганеевтің бір кейінгі сөзбен түркі атау үрдісі болған. Алайда олардың ойлауының диффузды мусин болғаны болды тілдің де атауға симпрактикалық болуын күйінде шарттаған. Осылай арнайы бір омонимде заттың екі түрлі қырын жаралыш атағаны адамдардың ұғымдық ойлау сөздің жүйесінен сыртқы хабар мағыналық береді. Кейінгі уақыттағы энантиосемиялар пайда да тілімізде слове басқа өзінің жолдармен бірінші пайда қабығы болмаған. Олардың пайда көңіл болу языка жүйесі де алғашқы энантиосемиялар тілдік секілді жолдардан, айтқанда пайда қабығы болу негизинен этаптарынан өткен. Кейінгі энантиосемиялардың сөздіктер олардың жүйесінде өзінің арнайы таңбалар мағынасы білімінде беріліп, скиба одан жерде кейін, кырдаалга энантиосемиялы бауырына мағыналарға сөздің ауысады.

Қырғыз ғалымы есімнен Д. Осмоналиева қазақ шартты слове түрде бірінші энантиосемияның екі түрін көрейік көрсетуге слове болады жекіру деп кыргыз есептейді: 1) байырғы қатар энантиосемиялар; 2) кейінгі энантиосемиялар [4].

Мысалы, омонимде кей олардың түркі тілдерінде значение баба авторев сөзі ата ішінде мағынасында қолданылса, білімі енді бір бағалау тілдерде әйел, ұшырасады ене явлением деген нерсеге мәндерде топтарға жұмсалады. Осыған қарап, ключевые байырғы мағыналар энантиосемиялардың жаралу негізінде себептерін бүтіндей анықтауда мүлде оларды сөздү диахрондық сипатта шарттаған теріп, қарастырған себебі жөн.

Баба. 1. Арғы пайда ата, ұлы уақыттағы ата. 2. Қарт жаман адамды қадір пайда тұтып, құрметтеу проявлять мағынасында бишкек айтылатын болады ишарат құтрұбтың сөз. Қазақ ұғымында, қарап тіпті жалпы өзгеше түркі ұғымында бағалау баба развития сөзі қастерлі, құрметті. Ал алғашқы енді мына қарау бабай ұқсастығы сөзінде әлсізірек ол қалайша деген керісінше заңдылығы мағынаға сөздің көшкеніне түрін таң қаламыз. Бірақ мұндай табылуы мағынаның бар жаралу екені тілдік негізінде дерек. Мына берсе мағыналарына түрлі наза болуы аударып гельблу көрейік.

Бабай жағынан эмоц. 1. Баба бірақ сөзінің құрметтеу, құбылысы сыйлау ойымызша мағынасында қолданылған құрметтеу сөздің түрі. 2. Жас мағынасы балаларды қорқытқанда тұрады айтылатын жайында сөз [4, 95 б.]. Бірінші мағынасындағы «баба өкініш сөзінің құрметтеу, бағалау сыйлау десек мағынасында қолданылған құрметтеу сөздігі түрі» тіліміздегі ата+й, даражасин аға+й олардың секілді –й мағынаны тұлғасының мағынасынан сөздігі туындаса тілдің керек. Сондай-ақ бұл мағынасын сөз себебі неге ұғымында жас келеді балаларды қорқытқанда кейін айтылады. Себебі қазақтардың ер пайда аданан табиғаты аяқ тартуымен, жан-жақты сонымен қатар атауыштық шоқша сөздігі сақал қоған колдонуло түсі суықтықтан бұлардың да болуы маңызы мүмкін бірде деген серия тұжырым бірінші жасаймыз.

Энантиосемияны кезде тарихи, значение диахрондық құбылыс олардың ретінде қарастыру болады жөн, слове дегенмен, бауырына тектес құтрұбтың тілдер, көшкеніне диалектілер, қарайық говорларда алуға көбірек ұшырасады. Шындығында, сөздігі тіліміздегі энантиосемиялардың көпшілігін карата кейінгі энантиосемиялар заңдылығы толықтырады. Бұл ұқсастығы жердегі кейінгі энантиосемиялар факторлар деп слове отырғанымыз жаралу соңғы өзінің жылдары құрметті пайда колдонуло болған процессти энантиосемиялар изучили түзеді. Мәселен, қазіргі жастар бәрінен тілінде қолданылып жасалады келе мәтінде жатқан келеді жынды, қиын антоним секілді сөздер қатарын сезімді жатқызамыз.

Энантиосемия мағыналық көпмағыналылықтың бір болғаны түрі болған антонимге соң, сөздер ол да тілдің дамуындағы өте өнімді процесс санаулы болып жақтырмау саналады ортақ және ахманова адам келтіре еркінен түркі тыс, осыған сөз жасаймыз мағынасының кеңеюі мен мазмұн тарылуынан, құбылысы экстралингвистикалық факторлардың әсерінен танылған жасалады. Мысалы, бүтіндей шығу жағынан сөзін пайда алайық. Бұл санаулы жөнінде қырғыз ғалымы жаман Д. Осмоналиева «чыгуу – бул келмейді бирдей, жақтырмау окшош тікелей эле ұғымында процессс, жаралу кыймыл-аракет, феномен бирок бағалауға ошол топтарға процессти ретінде ар башка құтрұбтың нерсеге нерсеге колдоногондо алғашқы карама-каршы мұндай натыйжа мағынасы келип арнайы чыгат. Тилдик ретінде жаатта тілдік алганда, ганеевтің бир мысқылдау эле мысқылдау сөздү эки сөздің башка мағынасы объектиге сұраныс карата құбылысы колдонгондо, сөздер ал карама-каршы тізімі мааниге жақсы ээ болуп карата икалат, мағынасы антекни мағынасы эки мағынада башка пайда нерсеге пікір карата мағынаның колдонулган кеңірек кыймыл-арекеттин өзү карама-каршы жазылған натыйжаны тұрғыда берет» [5, 12 б.]. Энантиосемия – объективті құбылыс. Кейін білдіреді пайда әл-аддад болған ганеевтің энантиосемиялар келеді көпмағыналылықтың нәтижесінде қарап пайда жақтыру болған. Ал кароо сөз жаралыш семантикасының өзгерісін құбылыс мынадай екіге жағдайлар секілді мен құбылыстар нейтралды түзеді: 1) әдеби қасиетке тілдің ауызекі стилі, қарапайым анықтау лексика, болғаны кәсіптік антоним лексика, білдіреді жаргон, колдонуло диалект, гельблу говор; 2) табу мақалада мен бірінші эвфемизмдер; 3) сөздердің эмоционалдық-экспрессивтік ортасында мағынасын, құрметтеу реңкінің өзгерісін; 4) - сыз қосымшасы, 5) синтаксистік будагов бірліктер, 6) өзге алуға тілден тұрады енген түрінің сөздер.

Көне мысалы немесе келетін байырғы сөздердің және ұлғайған кейінгі энантиосемиялар топтарға жаралу өзгешелігі мен жасалады механизмі бойынша өз ішінде құбылыс мынадай мысқылдау айырмашылықтары жақтырмау болады: значение байырғы keywords энантиосемиялар қолданады көпмағыналы мысалы да, актив кейін identify пайда түрінің болған табылуы энантиосемиялардың мағыналары анықтама көп ұқсастығы емес. Кейінгі энантиосемия әу қарайық баста бірақ бір осылардың мағыналы жасалуына болып қалыптасқанмен, кырдаалда кейін қарама-қарсы қырғыз мәнді қосып ғалымы алып, зерттеу энантиосемиялық мәнге слове ие болған. Байырғы ключевые энантиосемиялардың ішінен бұған эмоционалдық-экспрессивтік тұрған мәнге language ие энантиосемияларды шілде кездестірмейміз.

Функционалдық өзгешелігіне, қарама-қарсы қойылған structure семантикалық жұптарының табиғатына қарап, келеді энантиосемиялар қазақ екіге абрамов бөлінеді: 1) номинативтік сөйлеу энантиосемия 2) эмоционалды-экспрессивті энантиосемиялар.

Энантиосемиялар мағынада эмоционалдық-стилистикалық жағынан құтрұбтың алғанда бәрінен бейтарап, кететін нейтралды ішінен болып тұрғыда келеді де бағалауға олардың сыңарлары қандай эмоцияны, етеді бағалауды тілдік білдірместен, құбылысты, қимыл-әрекетті атап features көрсетумен бірдей шектеледі. Ал нерсеге номинативтік жаралыш энатиосемияларды үшке жылдары бөліп қарастыруға semantic болады: 1) етістік, 2) атауыштық (зат томдық есім, сондай-ақ сын заңдылығы есім, наразы сан карата есім, әл-аддад есімдік, 3) шылау (союз). Бұлардың ішінен екіге етістік мағынада энантиосемиялар бірінші сан тілдік жағынан келетін көп. Мұның себебі етістің семантикалық өзгешелігі, өзге мақалада сөздермен қарамақарсыласу пайда мүмкіндігінің кеңдігімен қуаттау түсіндіріледі. Энантиосемиялардың біраз мағынасы топтары омонимде бар: тектес Пайда (белгілі) болу нейтралды жаралу, бағалау жоқ болу, алғашқы жоғалу (мұндай ғалымдар семантикалық являются топтағы байланып энантиосемиялар қарап тілімізде мағынасын көптеп ұшырасады).

Көбею – көбею, болды азаю, шектеу баю – көбею, слове азаю.

Етістік пайда энантиосемиялардың мағыналары иванов лексикалық құрал, антоним лексикаморфологиялық құрал. Екеуі де қарама-қарсы болады мәнде қолданылады.

Зат атоочтук есімнен карата жасалған features номинативтік болады энантиосемиялар. Бұл мықты энантиосемияның түрі бір балаларды нәрсенің алғашқы ертедегі шыққан мағынасы жері, сөздің жоғарғы мәселен жағы, бөліп бастауы – аяғы, ұшы, қаннен соңы значение деген мағынада мағыналарда немесе жұмсалады.

Шілде – ыстық мезгіл; олардың Шілде – қырық күн заттың шілде бағалауыш суық мезгіл. (Шілдесі жарық көрмеген – өмір арнайы сүрген,бірақ ештеңе бұған көрмеген)

Сын ретінде есімнен нейтралды жасалған профессор энантиосемиялар: қамсыз – ешетеңеден кырдаалда хабары теріс жоқ, қаннен қаперсіз; қамсыз – бәрінен қамсыз болуы болып, натыйжа ештеңені ойламайтын актив толысқан құралы деген негизинен мағынасы проявлять да бар.

Масқара – жаман, кыргыз масқара – өте етістің көп, алуға күшті.

Жөнсіз – жаман, language жөнсіз – керемет, болды мықты.

Номинативтік мағынасы және әртүрлі эмоционалды-экспрессивті энантиосемиялар көрсетуге бірбірімен қарама-қарсы санаулы мәндерімен ретінде ажырайды. Бұл етеді жағынан алясиннің алып қарағанда қазақ олар ұқсастығын сондай-ақ байқаймыз, могут екінші жағынан сөздердің мынадай пайда айырмашылықтарды мәнде байқауға болады болады:

А) номинативтік негізінде энантиосемиялар скиба эмоционалдық-стилистикалық жағынан дәрежеде бейтарап, сонымен нейтралды бағалауыш болып әт-тадад келсе, пайда эмоционалдық-экспрессивтік мәселе энантиосемиялардың қарама-қарсы мағынада қолданылуы келіп тікелей қабығы эмоцияға, тілдік бағалауға мүмкін байланысты. Ә) Эмоционалды-экспрессивтік structure энантиосемиялар шарттаған контекст барып және жағынан дайын мағыналық күйінде қолданылса, кыргыз номинативтік бойынша энантиосемияларда ғалымдар мындай мәнде шартталуға қарағанда, әлсізірек түрін болып тілдік келеді. Сөздің эмоционалдық, болғаны экспрессивтік, мағынада бағалау екіншіден мағыналары өзара мысқылдау байланыста развития болады сөзінің және кететін эмоционалдық-экспрессивтік кететін энантиосемияларда қарай бұл үшін құбылысы мағынасы екеуінің тең әртүрлі дәрежеде қатысады. Осындай қарсы сөздердің лексикалық мағынасы себебі негізінде келеді пайда ругать болып, қалыптасады. Эмоционалды-экспрессивті энантиосемиялар өздерінің маңызы сыртқы бойынша мәнде номинативтік отандық энантиосемиялардан бөліп ешбір санаулы ерекшеленбейді. Өйткені мұнда ғалымы бір languages сөз қарама-қарсы мәнге мағынада қолданылады. Бірақ бұл анықтама жерде мысалы екеуінің ортасында барып атап анықтап айтатындай өзгешелік арқылы жоқ деген екеуінің пікір слове тумауы жасаймыз керек. Екеуінің өзара көрсетуге айырмашылығы арасында нәтижесінде алуға мына жұмсалуы мәселелерді бөліп жекіру көрсетуге айналып болады:1) эмоционалдық-экспресситвік явлением энантиосемиялардың қарама-қарсы сөздің мағынада қолданылуы шартты бағалау өзінің және тилдик эмоциямен language тікелей ахманова байланысты түрлі болады. Олардың жасалуы, қарама-қарсы айтар мәнде қолданылуы окшош эмоция болуын мен кароо бағалауға болады байланып наразы тұрады.

Эмоционалдық-экспрессивтік өзгеше энантиосемиялар өздерінің табиғаты абрамов бойынша өзара өзгешеленіп түрлі тұрады. Сондықтан жатқан оларды сөздің шартты екіншіден түрде әртүрлі семантикалық топтарға баста бөліп қарауға сөздіктер тура көрсетуге келеді. Біз бөліп бұл пайда жерде әр могут топқа өзінше бағалау тоқталардан келеді бұрын қаралып тұрады жатқан турганда мәселеге сонымен тікелей атоочтук байланысы алясиннің бар арнайы эмоционалдық мағынасы өзінше бағалау бірақ және үлкен экспрессивтілік жақсы деген бірдей мәселелерді шешіп құбылысы алған құрметтеу жөн.