Қазақстан аумағындағы тас ғасырына қатысты археологиялық ескерткіштердің ашылуы
ХIX ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстанды еуропалық және ресейлік ғалымдардың зерттеуі. Қазақстандағы экспедициялар
жүктеу/скачать 0,81 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Зар заман» мектебінің поэзиясындағы наразылық: Дулат Бабатайұлы Шортанбай Қанайұлы, Мурат Мөңкеұлы және т.б.
| ХIX ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстанды еуропалық және ресейлік ғалымдардың зерттеуі. Қазақстандағы экспедициялар.
Қазақстанды зерттеушілердің басым көпшілігіОрынбор, Омбы,Ташкент қалаларында шоғырланды.1830 жылы «Отечественные записки» журналында орыс офицеріБ.С. Броневскийдің «Орта жүз қырғыз-қайсақтары туралыжазбалар» атты жұмысы жарияланды.Онда Солтүстік-Шығыс Қазақстан қазақтарының тарихынан,өмірі мен тұрмыс-тіршілігінен құнды деректер келтірілген.Белгілітарихшы А.И. Левшин «Қырғыз-қазақ немесе қырғызқайсақ ордалары мен далаларының сипаттамасы» атты үшбөлімнен тұратын зерттеу еңбегін жазды.Автор зерттеулерінде қазақ өлкесінің тарихы мен этнографиясы,географиясы туралы аса маңызды мәліметтеркелтіреді.Торғай облысының мал дәрігеріА.И.Добросмыслов қыруар мол дереккөздері негізінде«Торғай облысы.Тарихи очерк» атты үш томдық іргелі еңбекжазып қалдырды.Онда Кіші жүздегі қазақ хандықтарыныңтарихы мен саяси оқиғалары толық сипатталған. Автор ХІХ ғасырдың 60-жылдарындағы әкімшілік реформаларбарысын және қалай жүргізілгенін толық баяндаған. Ресейшығыстанушысы,этнограф В.Радлов қазақ өлкесітұрғындарының мәдениеті,тілі, тарихына байланыстытүбегейлі зерттеулер жүргізді.Оның «Сібір қазақтарыныңэтнографиясы туралы» іргелі еңбегі түркология ғылымыныңдамуына зор ықпал етті.Қазақ өлкесі туралы құндыдеректер қалдырған көрнекті зерттеушілердің бірі,географП.П. Семенов-Тян-Шанский.Ол Алтай,Жетісу,Орта Азия жерлеріне экспедиция ұйымдастырып,«Қырғыз өлкесі» және «Түркістан өлкесі» деген іргелі еңбектер жазды. «Зар заман» мектебінің поэзиясындағы наразылық: Дулат Бабатайұлы Шортанбай Қанайұлы, Мурат Мөңкеұлы және т.б. Зар Заман Ақындары қазақ әдебиеттану ғылымына алғашрет М.Әуезов енгізген термин, зар заман кезеңінде ғұмыркешіп, отарлық езгіге түскен қазақ халқының тағдырынмұң-зармен жырлаған ақындар шоғыры. Зар заманақындары шоғырының белгілі өкілдері: Дулат Бабатайұлы, Шортанбай Қанайұлы, Мұрат Мөңкеұлы, Әбубәкір Кердері, Албан Асан, т.б. Әуезов Зар заман ақындары дәуірінАбылай хан тұсынан Абайға дейінгі жүз жылға ұластырып, Нарманбетпен аяқтайды. Зар заман ақындары тұсынан қазақәдебиеті жазбаша сипат алатынын атап көрсетеді. Дәстүрліқазақ қоғамындағы бұрынғы қалыптасқан құндылықтардыңөзгеруі, елді басқару жүйесінің басқа сипатқа ауысуы, отаршылдықтың белең алуы, халықтың қатты күйзелуі Зарзаман ақындарын тарих сахнасына шығарған. Зар заманақындары халқының жай-күйін ойлаған ұлт қайраткерлеріретінде танылды. Олардың шығармалары халықтық салт-дәстүрлерді қаймағы бұзылмаған қалпында сақтауға, ұлттықболмыс-бітімнен ажырамауға үндейді. Ресей империясы отарлаушыларының озбырлығы мен сұрқия саясаты Зар заман ақындарының өлең-жырларындажан-жақты суреттеледі. Қазақ халқының шұрайлы жерлерінтартып алып, ұрпағын аздырып, діннен аулақтату сықылдыимпериялық пиғылдың жүзеге асуына қарсыласу қозғалысыЗар заман ақындарының қайраткерлік поэзиясын өміргеәкелді. Бұрынғы жыраулар поэзиясымен үндесіп жататынөршіл рух, әсіресе, Мұрат Мөңкеұлының жырларынанайқын байқалады. Зар заман ақындары шығармаларындағыұлттық болмысты, қазақы қадыр-қасиетті сақтап қалуғаүндеген ой-пікірлер жанайқаймен, шарасыздықпен, соңғытөзімді сарқа айтылғандығымен ерекшеленеді. Мұндайөлеңдерден бодандықтың бұғауына бас игісі келмеген ұлтқайраткерлерінің өршіл үні айқын аңғарылады.Халықты қан қақсатқан зобалаңның себебін Зар заманақындарының бірі адам қолымен жасалған зұлымдықтан, екіншілері діннің бұзылғандығынан деп топшылайды. Әсіресе, Шортанбай ақын шарасыздықтан дінді таянышқылады.Зар заман ақындарының көпшілігіне тән ерекшелік – келешекті көрегендікпен болжап, алдағы уақыттағы ел сипатының өзгерісін қолмен ұстап, көзбен көргендейбейнелеп айтуы. Мұндай болжам өлеңдер Зар заманақындары шығармашылығының бастапқы кезеңінде, яғниотарлаушылардың ойранынан бұрынырақайтылғандығымен құнды. Бүгінгі көзқарас тұрғысынанқарасақ, олардың ойлаған қаупі расқа айналғанына куәболамыз. Бұл ақындардың ішінде өлең-жырдың бар қуатынпайдаланып, ата-баба дәстүрімен астарлай айтып, батыс пен шығыстан келетін кесапатты бірдей болжап бергені – ДулатБабатайұлы. жүктеу/скачать 0,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|