Қазақстан Ресей медициналық

“Қазақстан – Ресей медициналық 
университеті” МЕББМ
Тақырып: “Митохондриялық ДНҚ 
ақауларынан болатын аурулар”
Топ: 105-А Жалпы медицина
Орындаған: Смайыл Бекарыс Әлсерікұлы
Қабылдаған: Мақсұтова Айдана Мәдиқызы

МАЗМҰНЫ
Мақсаты : Дезоксирибонуклеин қышқылы ақауларынан пайда
болатын митохондриялық ауруларға түсінік қалыптастыру және
оның түрлеріне сипаттама беру.
Өзектілігі:
Митохондриялық
ДНҚ
ақауларынан
болатын
аурулардың
этиологиясын,
патофизиологиясын
және
клиникалық белгілер мен дигностикалық әдістерін зерделеу.
Міндеті:
Митохондриялық ДНҚ ақауларынан туындайтын
ауруларды
зерттей отырып, осы аурудың
көрінісі бар
науқастардағы
заманауи
ем
шара
әдістерін
бақылау
.

МИТОХОНДРИЯЛЫҚ АУРУЛАР
 Митохондриялық аурулар - патологиялық жағдайдың кеңейтілген тобы митохондрияның
генетикалық, құрылымдық, биохимиялық дефектісімен шақырылған және митохондрияның
немесе
ядроның
паталогиясымен,
әсіресе
митохондрияның
ең
маңызды фосфорланудың қышқылдану функциясының жетіспеушілігімен байланысты.
Осындай мтДНҚ құрылымының бұзылуы адамдарда аналық тізбек арқылы көптеген ауруларға
алып келетіндігі анықталды. мтДНҚ-ның ядролық ДНҚ-ға қарағанда эволюциялық
өзгергіштігінің көрсеткіші (10-20 есе) жоғары. Бұл мтДНҚ-ның басты ерекшеліктерінің бірі
болып табылады және де адам геномында мтДНҚ мутацияларының бекіту жиілігінің
үлкендігін және клиникалық полиморфизм мен мультижүйелілікті айқын көрсетеді. OXPHOS
(Oxidative phosphorylation) тобына жататын аурулардың 200-ден аса нозологиялық түрлері
саналады, науқастарды мүгедектіктің жоғары көрсеткіштеріне әкеліп соқтыратын негізінен
шартты ауыр туындайтын ағыммен өтетін аурулармен сипатталады. Бүгінгі таңда белгілі
OXPHOS синдромдары мутациялардың төмендегі типтерімен белгілі:

полипептидті тізбекті кодтаушы гендердегі нуклеотидтердің ауысуы (миссенс мутациия);

тРНҚ-ны кодтаушы гендердегі нуклеотидтердің ауысуы;

мтДНҚ-ғы делециялар және қосымшалар;

мтДНҚ көшірмелерінің санын өзгертетін мутациялар.

Кирнс-Сейр
синдромы
Лебер
синдромы 
MERRF
синдромы
Митохондрия геномындағы 
мутациялармен шартты тудыратын
синдромдар

Кернс-Сейре синдромы

Кернс-Сейре синдромы (қысқаша KSS) – 20 жасқа дейін дамитын
типтік митохондриялық миопатия. KSS – созылмалы үдемелі сыртқы
офтальмоплегияның
(қысқартылған
CPEO)
анағұрлым
ауыр
синдромдық
нұсқасы,
қабақтың
қозғалысын
бақылайтын
бұлшықеттердің оқшауланған тартылуымен сипатталатын синдром.

Кернс-Сайре синдромы көп жағдайда өздігінен пайда болады. Кейбір
жағдайларда
митохондриялық,
аутосомды-доминантты
немесе
аутосомды-рецессивті тұқым қуалау арқылы тұқым қуалау болды.
Оның нәсілге немесе жынысқа бейімділігі жоқ және белгілі қауіп
факторлары жоқ. 1992 жылғы жағдай бойынша жарияланған
әдебиеттерде бар болғаны 226 жағдай тіркелген. 2017 жылғы жағдай
бойынша Кернс-Сайре синдромында бұл патологияның тұқым
қуалайтын берілістері байқалмайтыны, ауру оқшауланған жағдайлар
түрінде тіркелетіні
туралы
деректер алынды.

KSS бар адамдар бастапқыда әдеттегі CPEO-ға ұқсас белгілермен
көрінеді. Өмірдің бірінші және екінші онкүндігінде басталады. Бұл
аурудың бірінші симптомы - бір жақты птоз немесе қабақтың
ашылуымен байланысты проблемалар, ол бірте-бірте екі жақты птозға
ауысады. Птоз нашарлаған кезде, зардап шеккен адам әдетте
мойынды артқа лақтырып, иегін жоғары көтеріп, қабақтардың түсуіне
жол бермеу үшін көру осіне кедергі жасайды. Птоздың жасырын
дамуымен қатар, көздің қозғалысы ақырында шектеледі, бұл бет
перифериялық көру аймағындағы объектілерді көру үшін басын
бүйірден екіншіге немесе жоғары-төмен айналдыруға көбірек
сенеді.


Пигментті ретинопатия KSS негізінен көз түбінің артқы жағындағы ретинальды пигментацияға әкеледі. Тор
қабықшасының пигментті эпителийінде диффузды депигментация байқалады. KSS бар науқастарда орташа түнгі
соқырлықты байқауға болады. Көру өткірлігін жоғалту науқастардың 40-50 % -ында ғана кездеседі.

Жүрек өткізгіштігінің бұзылуы Бұл көбінесе птоз және офтальмоплегия пайда болғаннан кейін пайда болады.
Атриовентрикулярлық блок
-
жүрек өткізгіштігінің ең жиі кездесетін жетіспеушілігі. Жүрек блокадасының
белгілеріне естен тану, жаттығуларға төзбеушілік және брадикардия жатады.

Церебральды фолий жеткіліксіздігі, қан плазмасындағы фолий қышқылының және 5-МТФФ қалыпты деңгейіне
қарамастан цереброспинальды сұйықтықтағы 5-МТФ деңгейі төмендейтін синдром Кернс-Сайре синдромы бар
науқастарда өте жиі кездеседі. Фолин қышқылын енгізу кейбір жағдайларда жетіспеушілік белгілерін жеңілдетуі
және тіпті мидың бейнеленуінің ауытқуларын түзетуі мүмкін, әсіресе терапия аурудың басында басталған болса.
Кернс-Сайре синдромы бар емделушілерде церебральды фолий жеткіліксіздігінің күдікті себебі - бұл фолий
қышқылының цереброспинальды сұйықтыққа түсуіне кедергі жасайтын хороидтық өрім дисфункциясы.

Диагнозды бұлшықет биопсиясы арқылы растауға болады, ол mtDNA мутациясын анықтау үшін ПТР арқылы
толықтырылуы мүмкін. Қандағы сүт қышқылы мен пирожүзім қышқылының деңгейін анықтайды.

Қазіргі уақытта KSS үшін медициналық емдеу жоқ. Әрі қарайғы зерттеулерде жаңа емдеу әдістерін ашуға
көмектесетін бірнеше перспективалы ашылулар туралы хабарланды. Спутниктік жасушалар бұлшықет
талшықтарының регенерациясына жауап береді. KSS пациенттерінен өсірілген спутниктік жасушаларда mtDNA
мутантының анықталмайтыны немесе сирек анықталатыны атап өтілді. Зерттеуде қалпына келтіретін бұлшықет
талшықтары бастапқы биопсияда іріктелді және mtDNA прототипі үшін айтарлықтай гомоплазмалық болып
табылды.

MERRF синдромы

MERRF синдромы - (миоклоникалық эпилепсия, жыртылған қызыл талшықтары бар миоклоникалық эпилепсия, бұлшық
ет талшықтары жыртылған миоклоникалық эпилепсия) келесі гендердің мутацияларынан туындаған сирек кездесетін
митохондриялық ауру: MTTK, MTTL1, MTTH, MTTS1, MTTS2, MTTF. MERRF синдромының пайда болуы
митохондриялық ДНҚ-дағы нүктелік мутациялардан, атап айтқанда нуклеотидтер тізбегіндегі өзгерістерден туындайды.
Ең жиі кездесетіні - лизинді тасымалдау РНҚ-ның 8344-позициясындағы аденинді гуанинмен ауыстыру немесе 8356-
позициядағы тиминді цитозинмен ауыстыру. Бұл митохондриялық ақуыздардың түзілуінің бұзылуына әкеледі.

MERRF синдромы кез келген жаста пайда болуы мүмкін. Ерте белгілер: бұлшықет шаршауының жоғарылауы,
жаттығуларға төзімділіктің нашарлауы, балтыр бұлшықеттеріндегі ауырсыну. Миопатияның біртіндеп өршуіне
байланысты бұлшықет әлсіздігі күшейеді. Эпилепсиялық ұстамалар тән, олар әртүрлі болуы мүмкін – есін жоғалтпай
бет немесе қол бұлшық еттерінің еріксіз жиырылуы (миоклония), бас шайқау сияқты пароксизмдер, есін жоғалтумен
жалпыланған тоник-клоникалық ұстамалар. Миоклонус жиі өткір дыбыстардан немесе жарықтың жарқылынан
туындайды. Үйлестіру бұзылады, жүргенде, тұрғанда тұрақсыздық пайда болады. Көру мен естудің біртіндеп
нашарлауы. Кейбір жағдайларда перифериялық нейропатиялар байқалады, ұю, жану сезімі, аяқтардағы шаншу
(парестезия) арқылы көрінеді.


Қарап тексергенде бұлшық ет тонусының жалпы төмендеуіне, сіңірдің әлсіреуіне және патологиялық
рефлекстердің болуына (Бабинский, Оппенгейм), координациялық сынақтарды орындамау – Ромберг позасы,
өкше-тізе, саусақ-мұрын сынамаларына назар аударылады. Қосымша тестілеу мыналарды қамтиды:
Зертханалық зерттеу. Қанның биохимиялық талдауында сүт қышқылының концентрациясының жоғарылауы
байқалады. Цереброспинальды сұйықтықта жоғары ақуыз мөлшері бар. ЭЭГ. Электроэнцефалограммада
эпилептикалық белсенділікті анықтауға болады - жалпыланған тітіркендіргіш толқындар, диффузиялық баяу
толқындар. Томография. Мидың МРТ-да ми жарты шарлары мен мишықтың қыртысты және ақ затының
атрофиясы, базальды ганглийлердің кальцинациясы байқалады. ENMG. Электроневромиографияны жүргізу
кезінде бұлшықет тінінің зақымдалуын көрсететін мотор бірлігінің потенциалдарының амплитудасы мен
ұзақтығының төмендеуі байқалады. Гистологиялық зерттеу. MERRF синдромының негізгі диагностикалық
сынақтарының бірі. Бұлшықет биопсиясында атрофия белгілері анықталады - бұлшықет талшықтарының
мөлшерінің төмендеуі, олардың бозғылт боялуы, эндомизий мен перимизийдің склерозы. Гистологиялық
кесінділерді Гомори әдісі бойынша бояған кезде бұлшықет талшықтарының 5% -дан астамында «жыртылған
қызыл талшықтар» бар. ДНҚ талдауы. Диагнозды тексерудің негізгі әдісі. Молекулалық-генетикалық зерттеуде
мутациялар митохондриялық ДНҚ-да кездеседі - A8344G немесе T8356C.

Бүгінгі күні бұл патологияны емдеудің тиімді әдістері жоқ. Барлық шаралар симптоматикалық және
паллиативтік сипатқа ие, науқастың жағдайын жақсартуға бағытталған. Бұлшықет тініндегі атрофиялық
процестерді баяулату үшін физиотерапия жаттығулары қажет. Симптомдардың регрессиясы көмірсулармен
шектелген диета арқылы жеңілдетіледі.

Лебер синдромы

Лебердің тұқым қуалайтын оптикалық нейропатиясы LHON, орталық көрудің жедел немесе өткір дерлік жоғалуына 
әкелетін көз торының ганглиондық жасушаларының (РЦ) және олардың аксондарының тұқым қуалайтын (анадан 
ұрпаққа берілетін) митохондриялық дегенерациясы. LHON тек ана арқылы, ең алдымен, митохондриялық геномдағы 
мутацияларға (ядролық емес) байланысты беріледі және ұрықтағы митохондрияға тек жұмыртқа жасушасы ғана 
ықпал етеді. LHON әдетте үш патогенді митохондриялық ДНҚ (mtDNA) нүктелік мутациясының бірімен байланысты. 
Бұл мутациялар нуклеотидтерге әсер етіп, митохондриялардағы тотығу фосфорлану тізбегінің I кешеніндегі гендердің 
ND4, ND1 және Nd6 суббірліктерінде сәйкесінше 11778 G A-ға, 3460 Г-ден А-ға және 14484 Т-дан С-ге қайта 
орналасады. Ер адамдар ауруды ұрпақтарына бере алмайды. 

Клиникалық түрде алдымен бір көзде, содан кейін екінші көзде бірнеше аптадан бірнеше айға дейінгі кезеңнен кейін 
көру қабілетінің күрт төмендеуі байқалады. Көбінесе жасөспірімдік шақта пайда болады, бірақ бастапқы жас 7-75 жас 
аралығында тіркелді. Әйелдердің басталу жасы (19-55 жас аралығы: орташа 31,3 жас) ерлерге (15-53 жас аралығы: 
орташа 24,3 жас) қарағанда сәл жоғары. «LHON Plus» - басқа патологиялық жағдайлар болған кезде аурудың сирек 
кездесетін жағдайлары деп аталады. Аурудың бұл жоғары түрінің белгілері мидың бұлшықет қозғалысын басқару 
қабілетінің жоғалуы, тремор және жүрек ырғағының бұзылуы. Көптеген жағдайларда LHON Plus мидың бұзылуымен 
байланысты бұлшықет дисфункциясына байланысты склерозбен салыстырылды.

1-ші этап. Аурудың митохондриялық табиғатын 
анықтау үшін жан-жақты клиника-
генеалогиялық және лабораторлы-
инструментальді талдаулар жүргізіледі.
2-ші этап. Бұл этапта нүктелік мутациялардың 
әсерінен пайда болған клиникалық синдромдар 
анықталады (мысалы, MERRF синдромындағы 
белгілі мутациялары: 8344 жағдайындағы 
адениннің гуанинге (A→G) және 8356 
жағдайында тиминнің цитозинге (Т→С) 
алмасуы.
3-ші этап. Аурудың идентификация жасалмаған 
мутацияларына (тұлға бұлшықет биопсиясы) 
жүргізіледі (негізінен төртбасты немесе дельта 
пішінді). Ұлпалы митохондриялық 
энцефалопатиясында патологиялық үрдісінің 
басты «көздеуі» болып табылады. 
4-ші этап. Толық мтДНҚ тізбегіне 
секвенирлену жүргізу. мтДНҚ белгілі 
мутациясын анықтауға негізделген.
Митохондриялық ауруларды анықтау үшін 
бірнеше этаптан тұратын молекулалық 
диагностикасы жүргізіледі.

Алайда, журналға Шию Луо мен оның серіктестері жариялаған мақала