Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министірлігі Д. Серикбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекттік Техникалық университті Факультет

Бухгалтерлік кәсіптің мақсаттарына қол жеткізу және шаруашылық жүргізуші субъектінің қызметкерлері, меншік иелері, инвесторлар, бақылаушы органдар арасында және тұтастай алғанда қоғамда бедел мен беделді сақтау үшін бірқатар бастапқы шарттар мен іргелі қағидаттарды сақтау орынды болып көрінеді. Оларға адалдық, объективтілік, Кәсіби құзыреттілік және мұқият болу, жұмыстағы адалдық, құпиялылық, кәсіби мінез-құлық, бухгалтерлік есеп әдістемесі мен әдіснамасын реттейтін заңнама мен нормативтік құқықтық актілерді және басқа да байланысты пәндерді дұрыс пайдалану жатады.

Бухгалтерлік мамандыққа қатысты адалдық дегеніміз, бухгалтер шыншылдық, бейтараптық, сенімділік және шынайылық туралы жалпы шарттар мен идеяларға сүйене отырып, ашық және адал әрекет етуі керек. Осы Қағидаға сәйкес бухгалтерлерге әділ, адал әрекет етуге және мүдделер қақтығысына жол бермеуге кеңес беріледі.

Объективтілік бухгалтерлердің әділ мінез-құлқы мағынасында түсініледі. Олардың объективтілігіне теріс пікірлер де, тәуелділіктер де, мүдделер қақтығысы да, басқа адамдар немесе басқа факторлар әсер етпеуі керек. Бұл жерде объективтілік бухгалтер кәсібінің ерекшелігі ретінде, ең алдымен, шаруашылық жүргізуші субъектінің басшылығымен (жұмыс берушімен), менеджерлермен және басқа қызметкерлермен қарым-қатынасқа қатысты екенін атап өткен жөн.

Объективтілікке нұқсан келтіруі мүмкін лауазымды тұлғалардың екіжүзділігіне, құмарлығына немесе ықпалына жол беретін қатынастардан аулақ болу керек. Бухгалтерлерге кәсіби беделіне нұқсан келтіретін жағдайлардан аулақ болуға кеңес беріледі.

Кәсіби құзіреттілікті бухгалтерлік қызметкерлердің этикалық нормаларының негізгі бөлігі ретінде қарастырған жөн. Кәсіби құзыреттілік білім беру деңгейімен (жоғары немесе арнаулы орта білім), жұмыс тәжірибесімен және үнемі біліктілігін арттырумен расталады. Этика кодексінде бухгалтер өз міндеттерін тиісті ұқыптылықпен, құзыреттілікпен және мұқият орындайтындығы арнайы айтылған. Оның міндетіне кәсіби білім мен дағдыларды үнемі жоғары деңгейде ұстау кіреді, осылайша бухгалтерияның жұмыс берушілері мен клиенттері практика, заңнама және технологиялар саласындағы жаңа әзірлемелерге негізделген құзыретті кәсіби бухгалтерлік қызметтердің артықшылықтарын пайдалана алады.

Дұрыс ұқыптылық пен адалдық бухгалтер үшін жұмыстың негізгі принциптері болып табылады. Бұл ішкі және сыртқы пайдаланушылардың үлкен тобы пайдаланатын бухгалтерлік ақпаратты дайындаудағы дәлсіздіктерді есепке алуды ұйымдастырудағы қателіктерден аулақ болуға мүмкіндік береді.

Құпиялылықтың этикалық нормасы бухгалтерлік есеп жүргізу процесінде алынған бухгалтерлік ақпараттың құпиялылығын сақтау, ақпаратты ашу бухгалтердің кәсібилігімен, заңды құқықтарымен немесе міндеттерімен туындаған жағдайларды қоспағанда, мұндай ақпаратты тиісті және нақты өкілеттіктерсіз пайдаланбау және ашпау қажеттілігін анықтайды.

Кәсіби мінез-құлық қағидаты бухгалтер өз кәсібінің жоғары беделін сақтап, оны несиелендірмеуі керек, мамандықтың беделіне нұқсан келтіруі мүмкін осындай әрекеттерден, мәлімдемелерден және әрекеттерден аулақ болу керек дегенді білдіреді.

Этикалық нормалардың бірі-өзінің кәсіби қызметінде заңнама мен нормативтік-құқықтық актілерді адал пайдалану. Бухгалтерлік кәсіптің ерекшелігі, бухгалтер қолданыстағы заңнамаға және нормативтік-құқықтық актілерге (ережелерге, стандарттарға, нұсқаулықтарға және т.б.) сәйкес бухгалтерлік есепті жүргізу бойынша өз функцияларын (құқықтарын, міндеттері мен жауапкершілігін), ал заңнамаға және бухгалтерлік есептің дұрыстығына, адалдық талаптарына, бухгалтерлік есеп деректерінің объективтілігіне қайшы келмейтін жағдайларда шаруашылық жүргізуші субъект басшылығының нұсқаулары мен өкімдерін орындауға міндетті.

Сондықтан бухгалтерден бухгалтерлік есеп, қаржы және басқа да құқық салаларында салық салу саласындағы заңнаманы бұзуды, бухгалтерлік есеп пен салық есептілігін жасау кезінде өз кәсібінің этикалық нормалары мен принциптерін және лауазымдық нұсқаулықтар мен ережелерді ескермеуін талап етуге болмайды.

Жоғарыда бухгалтерлер лауазымын атқаратын мамандардың мінез-құлқының негізгі этикалық нормалары, бухгалтерлік кәсіптің әлеуметтік позициясы көрсетілген. Бірақ нормалар мен қағидаттардың бұл тізімі бухгалтер кәсібінің нақты шаруашылық жүргізуші субъектінің де, жалпы қоғамның өміріндегі маңыздылығын көрсету үшін, бухгалтердің этика кодексіне ие болу қажеттілігіне көз жеткізу үшін жеткілікті. Шаруашылық жүргізуші субъектінің басшылығы, Бухгалтерия клиенттері, ең алдымен салық және бақылау органдарының өкілдері бухгалтерлік кәсіптің этикалық нормалары мен принциптерін тиісті назар аудара отырып қабылдауы және бухгалтерлерді өздерінің кәсіби этикасын, әсіресе адалдық, объективтілік, сенімділік, заңға бағыну сияқты қағидаларды бұзуға көндіруге тырыспауы маңызды.

Іскерлік катынастар этикасының тәжірибесі сенім негізінде құрылады, клиенттермен және жабдыктаушылармен тұрақты өнімді катынастар ынталандырылады.

Көптеген компаниялар кызметкерлер басшылыққа алатын этика ережелерін жасап шығарады. Бұларға мыналар жатады: