қатер сәтте, тобын жазбай түріле қашқанына боқтық түгіл оқ
арнауға болғандай-ақ еді [4; 7]. ... Тау суы сүйек-сүйегіне өтіп
кетті. Ағараңдап келген көлеңке киіз бергенше тісі тісіне тимей
қойды [4; 8]. ...Қазір сәске, отряд кеше құтпанның қарасын
жамылып аттанған, содан әлі жоқ [4; 9]. ...Әлгі жұрт көп айтатын
қан дабысы ма, әлде бүкіл Түркістан өлкесіндегі мұрнын жүз
соммен сүртеді дейтін қалталылардың санатында санала бастаған
дардай кісінің парлаған көз жасынан шіміркене ме, әкесі «қайран
Сычевкалап» маңдайын төпелегенде мұның да жүрегі лүпілдеп
кетер еді [4; 11]. ... Осылардың әйтеуір марқасқа болмысын, екі
иығына екі кісі мінгендей еңгезерлігін жаратпайды...[4; 13].
...Түйеден түскендей дүңк етпе сөзіне мұң сіңді қоңыр дауысы
қиғаш кезікті...... Енді бүгін кеп саба түбі сарқынды жасым
қалғанда, ақ патшаның ауыздығын қарш-қарш шайнаған күдері
желке төресі дікектер екен деп құрақ ұшар жайы жоқ...[4; 16].
...Әйтпесе қанша кәпір болғанмен, кәрәтілдің солдаттары үкі
тұлым балаға қол қатар деймісің... Қайбір жылы кекілі қасын
жапқан ләмпәси құмар бала еді, енді міне, бұл да қос етек көйлек,
белін қынап німшә киетін болған [4; 48]. Ол кеткелі сүт пісірім
уақыт өтті, Крейгель бірақ әлі оралған жоқ...[4; 50] ...Төреханның
Вестник №4 - 2010г.-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
287
көтеріп көшіріп жіберген қалың ақ жаулығы Қыземшектің
табанында ерсілі-қарсылы жосығаннан басқа әзірге береке көрсетіп
жарытқан жоқ... [4; 46].
Бұдан басқа да тілдік амалдарды қолдану сипаты, жиілігі,
стильдік мақсаты туралы көптеген мысалдар (шылаулар, одағай
сөздер, жергілікті ерекшеліктердің кездесуі, сөйлем құрылысы,
орын тәртібі) келтіруге болады. «Бесатар» шығармасындағы
жазушының тілдік құралдарды қолдану тәсілі мен стильдік
мақсатын зерделей келіп, оның қазақ тілінің шексіз мүмкіндіктерін
ұтымды қолдана білгендігіне көз жеткіземіз. Асқар Сүлейменов
өзіне сай «көркемдік әлем» жасаушы тілдік тұлға ретінде әдеби
тілдің кемелденуіне, жетілуіне ат салысып, қомақты үлес қосқан
жазушы дей аламыз.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1.
Қодар Ә. Асқарға тағзым немесе аузымыз қисайып қалар ма еді...
Парасат падишасы. Асқар Сүлейменов туралы естелік кітап.- Алматы:
Атамұра, 1998. – 336 б.
2.
Серікқалиұлы З. Тектілік. «Қазақ әдебиеті», №10, 9.03.2001. – 4 б.
3.
Сыздық Р. Асқардың сөз өрімі. Парасат падишасы. Асқар
Сүлейменов туралы естелік кітап. - Алматы: Атамұра, 1998. – 336 б.
4.
Сүлейменов А. Бесатар. Повестер мен әңгімелер. – Алматы:
Атамұра, 2009. – 352 б.
***
В статье рассмотрен язык прозы А. Сулейменова (по повести
«Бесатар»).
***
Language of A. Suleimenov`s prose is considered in this article (by story
«Besatar»)
Вестник №4 - 2010г.-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
288
УДК 82. 005
Каир Н.К.
магистрант ЗКГУ им.М.Утемисова
ДИСКУРСИВНОЕ ПРОСТРАНСТВО ПОЛИТИЧЕСКОЙ
РЕЧИ
Испокон веков ораторский стиль речи вызывал интерес
ученых. Начиная с античных времен (Аристотель, Цицерон,
Перикл, Клеон, Георгий, Платон, Демосфен, Сократ), в эпоху
Нового времени (М.В. Ломоносов) и до сегодняшнего дня. В
условиях современного общества роль политического выступления
приобретает особо важное значение.
Общественно-политическая речь представляет собой сложное
многомерное явление. Ее научный анализ неизбежно вызывает
сопряжение различных областей гуманитарного знания.
Политическая
речь
как
форма
публичной
речи,
произнесенной оратором, рассматривается в пределах данной
статьи как процесс коммуникации и как один из видов социального
действия, как само политическое действие. Поскольку
политическая речь реализуется как действие, за которым, как
правило, стоят достаточно широкие группы общества (партии,
движения, организации), то предполагается и высокая степень ее
общественного воздействия. Выступление перед большими
группами людей имеет свои системные особенности и
осуществляется
по
определенным
правилам.
Публичное
выступление в целом ориентируется на существующие стандарты,
такие как речевые, этические, эстетические, социальные и т.д. В
данной статье мы попытаемся затронуть речевые стандарты и их
влияние на дискурсивное пространство политической речи. Однако
следует заметить, что сила речевого воздействия может достигаться
как раз в результате нарушения этих норм.
Непосредственным объектом анализа данной статьи является
ораторская речь политических деятелей. Это речи, произнесенные
перед аудиторией в условиях непосредственного контакта между
оратором и слушателями, к примеру, на митингах. К ораторским
речам относятся также речи, зафиксированные с помощью
современных технологий, дающих огромный простор для выбора
способов фиксации речи (электронные носители, телевидение,
радио, Интернет). В частности, становится очень популярным
Вестник №4 - 2010г.-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
289
создание политическими деятелями своих интернет блогов. Наряду
с рассматриваемым нами дискурсивным пространством, имеется
киберпространство,
которое
предполагает
разграничение
внемедийных
и
внутримедийных
форм
политической
коммуникации. Исходя из разграничения внемедийных и
внутримедийных
средств
политической
коммуникации,
к
внемедийной форме можно отнести публичное выступление
политического деятеля в ходе избирательной кампании, хотя при
этом выступление может быть полностью или частично включено в
телевизионную программу. Примером внутримедийной формы
политической коммуникации является Talk-Show, которое
непосредственно
предназначено
для
телевидения
с
его
многомиллионной аудиторией, и в котором велика роль
модератора.
Естественно, в современном мире любое значимое событие
становится предметом трансляции/репродукции в средствах
массовой информации. Однако политическая речь, передаваемая в
средствах массовой информации, а особенно - специально
предназначенная для СМИ, обладает своей спецификой и
дополнительными параметрами воздействия, которые подлежат
специальному рассмотрению. За счет средств массовой
коммуникации создается дополнительная аудитория, на которую
направлено речевое произведение; использование широкого
потенциала технических средств становится значительным
мультиплицирующим фактором массового воздействия.
Все вышесказанное подлежит анализу, с одной стороны, в
аспекте
конституирующих,
порождающих
механизмов
общественно-политической речи (ОПР), с другой стороны, в
интерпретативном аспекте.
Именно в рамках ОПР наиболее наглядное выражение находят
основные положения теории речевых актов и прагмалингвистики, в
частности, относящиеся к проблеме значения.
Проблема значения на уровне отдельных слов, понятий, а
также
лозунгов-высказываний
решается
в
контексте
соответствующих концептуально-политических систем и имеет
временную, локальную и рецептивную соотнесенность. Под
рецептивной
соотнесенностью
понимается
взаимодействие
оратора/докладчика с целевой группой, на которую направлена
данная речь.
Вестник №4 - 2010г.-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
290
В процессе интерпретации политической речи существенное
значение имеет такой фактор, как «поиск изменяющейся точки
зрения на изменяющийся мир». Для восприятия политической речи
важно понятие point of reference. Оно охватывает время речи,
время события и точку отсчета. Сюда же относится и понятие
момент речи. Политическая речь часто конституируется из
аргументативных реакций на уже сказанное, и это взаимодействие
и последующее сцепление как раз и создают дискурсивное
пространство
политической
речи.
Политическая
речь
в
значительной степени формируется из ранее продекламированных
или опубликованных элементов дискурса. Оратор апеллирует к
уже
написанному
или
произнесенному,
примыкает
или
конфронтирует с определенной политической традицией. В то же
время каждая новая речь - это новое видение, новый взгляд и новая
перспектива, но одновременно и новый «монтаж мира» причем не
только в части конституирования, но и в части интерпретации: это
способ отношения к миру, это разность морали и разность
традиции, поэтому идентичные слова, примененные в различных
системах, дают различный результат.
Политическая речь как речевое действие в значительной
степени проявляется через систему используемой аргументации. В
то же время аргументация речевого действия зависит от
политического действия. В системе общественно-политической
коммуникации аргументация и аргументативная стратегия
выполняют особую функцию. По своей сути усложненность
аргументативной системы прямо пропорциональна сложности
механизмов
общественного
взаимодействия.
Признаком
современных демократических обществ является преобладание
дискурсивных форм взаимодействия над директивными. Однако с
другой стороны следует отметить, что директива также является
дискурсом (текстом в его речевом взаимодействии).
Развитие и функционирование политического дискурса тесно
связаны также с проблемой языковой политики и языкового
регулирования. Функции языка как средства интеграции являются
одновременно и средством завоевать и укрепить политическое
господство. Изменения в политическом дискурсе могут иметь как
плановый, так и внеплановый характер. Изменения могут быть
предприняты политической группировкой для стабилизации своего
господства. В этом случае можно говорить о попытке решить
актуальные политические задачи в категории символов. Изменения
Вестник №4 - 2010г.-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
291
в политическом дискурсе могут быть также результатом и реакцией
на новые внешние обстоятельства.
В результате изучения дискурса с позиции его спецификации
внимание ученых стали привлекать отдельные специализированные
дискурсивные формы, связанные с различными видами
институциональной коммуникации: область медицины, права,
торговли, различных консультативных и бюрократических служб.
Административно-управленческий и юридический дискурсы
являются
по
своей
природе
схематизированными,
нивелированными и нормированными. Дискурс политики более
гибок, спонтанен, новативен и эмоционален. Специфическое
отражение эти прагматические особенности находят в ораторской
речи.
Сказанное выше означает, что существуют внутренние
зависимости отдельных составляющих дискурса. Этим объясняется
и такое явление, как «отягощенность» тех или иных внешне,
казалось бы, нейтральных политических понятий. Тем не менее,
они отягощены, потому что в связи с их употреблением могут
возникать негативные ассоциации. Эти ассоциации основаны на
том, что в дискурсивном пространстве сохраняется взаимодействие
с
другими
сопутствующими
составляющими
и
распространителями.
В настоящее время в политическом дискурсе наблюдается
резкая смена парадигмы и одновременно новая дифференциация
всего
политического
дискурса.
Доминирующим
мотивом
последнего времени стал мотив реформ. Мотив реформ затрагивает
все сферы жизни общества (здравоохранение, пенсионное
обеспечение, структура экономики, университетское образование и
т.д).
Таким образом, дискурсивное пространство разворачивается
как реальность существующих элементов в их столкновении, в
результате системы взаимодействий, взаимозависимостей и
взаимовлияния. В процессе создания дискурса особое значение
приобретают способы сцепления составляющих элементов,
которые подчиняются риторической цели и общей политической
интенции.
Эффективное речевое общение имеет особое значение в
процессе использования языка для социально значимых целей, как
это имеет место в области политики и дипломатии.
Вестник №4 - 2010г.-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
292
В настоящее время происходят новые процессы изменения
речевых стратегий, заимствования и «перераспределения»
ценностных ориентиров, а также новой дифференциации всего
политического стиля. Эта новая динамика требует дальнейшего
научного осмысления.
Список использованной литературы:
1.
Бюлер К. Теория языка. М., 1993.
2.
Реале Д., Антисери Д. Западная философия от истоков до наших дней. СПб.,
1997.
3.
Рикер П. Конфликт интерпретаций. М. , 1995.
4.
Тарский А. Введение в логику и методологию дедуктивных наук. Биробиджан,
2000.
5.
Фуко М. Археология знания. Киев, 1996.
6.
Шкловский В.М. Энергия заблуждений. М., 1981.
7.
Юдина Т.В. Теория общественно-политической речи. М., 2001.
***
Мақалада автор саяси қызметкерлердің шешендік сөйлеу мәнеріне
талдау жасайды.
Вестник №4 - 2010г.-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
293
ҒЫЛЫМИ ӨМІР
НАУЧНАЯ ЖИЗНЬ
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінде
2010
жылдың
30
қыркүйегінде
«Мектептегі
әлеуметтік-
психологиялық-педагогикалық қызмет» атты облыстық ғылыми-
тәжірибелік конференция өтті.
Ғылыми-тәжірибелік
конференция
жұмысының
негізгі
бағыттары төмендегідей болды:
1.
Білім беру жүйесіндегі педагог-психолог және әлеуметтік педагог
қызметінің аспектілері.
2.
Қазіргі кезеңдегі білім алушыларының нәтижели әлеуметтенудің
мәселелері.
3.
Қазіргі бастауыш мектептегі педагогикалық технологиялар мен
әдістемелер.
***
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінде
2010 жылдың 20 қазанында ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетінің көрнекті
өкілі, ақын – Жұбан Молдағалиевтың туғанына 90 жыл толу мерейтойына
арналған «Жұбан оқулары» атты республикалық ғылыми-практикалық
конференция өтті.
Конференцияның пленарлық мәжілісін М. Өтемісов атындағы БҚМУ
ректоры, академик Т.З. Рысбеков ашты. Конференцияға ақын
А. Бақтыгереева, Қ. Жұмағалиев, өлкетанушы ғалым Ж. Ақбай, филология
ғылымдарының докторы, профессор А. Мұсаев, профессор Т. Рысқалиев
және т.б. әдебиеттанушы ғалымдар қатысты.
Ғылыми-практикалық конференция жұмысының негізгі бағыттары:
1. Жұбан және қазіргі филология ғылымдарының өзекті мәселелері.
2. Жұбан тағылымы және әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдардың
дамуы.
3. Жұбан ұлағаты және педагогикалық-психологиялық ғылымдар
көкжиегі.
4. Жұбан тәлімі және білім беру жүйесіндегі жеке адам тәрбиесінің
алғышарттары.
5. Жұбан қайраткерлігі және тарихи-құқықтық құндылықтардың
қоғамдық рөлі.
6. Жұбан көзқарасы және жаратылыстану ғылымдарының жаңа
жүйедегі даму белсенділігі.
Конференция алты бағыт бойынша бөлініп, екі секцияға біріктірілген
еді.
Вестник №4 - 2010г.-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
294
І секцияда Жұбан және қазіргі филология ғылымдарының өзекті
мәселелері жөнінде сөз болса, ІІ секция Жұбан ұлағаты және қазіргі білім
беру,
педагогикалық-психологиялық
ғылымдар
көкжиегі
деген
тақырыппен оздырылды.
***
4 ноября 2010 года в Западно-Казахстанском государственном
университете им.М.Утемисова проходила областная научно-практическая
конференция «180 лет Болдинской осени А.С.Пушкина».
К конференции подготовлены доклады, представляющие собой
историко-краеведческие аспекты изучения творчества А.С.Пушкина,
литературоведческий и лингвистический анализ произведений, выявление
пушкинских традиций, мотивов и реминисценций в литературных
произведениях Х1Х-ХХ веков.
Среди выступивших – ученые ЗКГУ, преподаватели Западно-
Казахстанского
аграрного
университета,
преподаватель
профессионального лицея №9 п.Жанибек, учителя Переметнинской СОШ
Зеленовского района и СОШ №41, две ученицы СОШ №28, студентка
четвертого курса ЗКГУ.
***
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетіндегі
студенттік өзін-өзі басқару ұйымының құрылғанына 5 жыл толуына
байланысты 2010 жыл желтоқсан айының 8 күні «Жоғары оқу
орындарында студенттік өзін-өзін басқару ұйымын құрудың
тиімділігі, тәжірибесі, проблемалары мен перспективалары» атты
облыстық конференция өткізілді.
Конференция жұмысының негізгі бағыттары мынадай болды:
1.
Жастар - Елбасының саясатын жүзеге асыратын негізгі күш.
2.
Өзін-өзі басқару жүйесінің патриотизмді дамытудағы рөлі.
3.
Болашаққа құзыретті кадрларды даярлаудағы жоғары оқу
орнындағы өзін-өзі басқару жүйесінің маңызы.
***
2010 жылдың 11 қарашасында БҚО ішкі саясат басқармасы, облыстық
Табиғи ресурстарды пайдалану және реттеу басқармасы, М.Өтемісов
атындағы БҚМУ қолдауымен «Жас ғалым - 2010» облыстық
инновациялық жобалар конкурсы өткізілген болатын.
Конкурс мақсаты - Дарынды және ынталы жас ғалымдарды
инновацияның дамуына өз үлестерін қосуға жұмылдырып, олар ұсынған
жаңа жобалардың жүзеге асуына мүмкіндіктер жасау. Оқушылар,
студенттер арасында инновациялық ойдың жетілуіне, олардың ғылыми
іздену талпынысына тарту болатын.
Облысымызда жарияланған оқушылардың, студенттердің, жас
ғалымдардың арасында облыстық «Жас ғалым-2010» инновациялық
Вестник №4 - 2010г.-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
295
жобалар конкурсына 105 жоба тапсырылды, олардың 74-і іріктеу кезеңінен
өтіп, өз жобаларын конкурс комиссиясының алдында қорғауға мүмкіндік
алған еді. Атап айтсақ: М.Өтемісов атындағы БҚМУ-дан 6 жас ғалым, 26
студент, Жәңгір хан атындағы БҚАТУ-дан 1 жас ғалым, 7 студент,
БҚИТУ-дан 10 жас ғалым, 19 студент, Орал газ және салалық
технологиялар колледжі мен КазУИТС-дан 3 студент, №43 мектептен
5 оқушы, №34 мектеп-гимназиясынан 1 оқушы қатысты. Конкурс
қорытындысы бойынша 36 жобаның авторлары жүлделі І, ІІ, ІІІ орындарға
ие болды, бағалы сыйлықтармен марапатталды. Қалған қатысушылар
алғыс хатқа ие болды.
Конкурс Инженерлік және конструкторлық жобалар, Экология және
биотехнология жобасы, Әлеуметтік маңызды инновациялық жоба, ІТ
технологиялар және электронды өнімдер секциялары бойынша өтті.
***
«Болашақ жастар үшін» жобасы бойынша М. Өтемісов атындағы
БҚМУ-де төртінші аймақтық семинар өтті (Орал, Атырау, Ақтау,
Ақтөбе). Семинар бағдарламасында келесі тақырыптар қамтылды:
«Юридические
аспекты
индустриально-инновационного
развития»,
«Повышение конкурентоспособности человеческого капитала в условиях
инновационной экономики», «Влияние Таможенного союза на экономику
Республики Казахстан», «Управление человеческими ресурсами: создание
благоприятной атмосферы в коллективе», сонымен қатар Ресейден келген
жаттықтырушылар топ алдында сөйлеу шеберлігі бойынша тренингтер
өткізді.
Дәріс оқуға Астана қаласынан Альжанов Аян Жеңісұлы – «Болашақ»
Қауымдастығының жоба менеджері, Джаненова Динара Төлегенқызы –
ҚР Мемлекеттік қызметі істері бойынша агенттігінің кадрлық қамтамасыз
ету департаменті бастығының орынбасары, «Болашақ» Қауымдастығы
Кеңесінің мүшесі, Джанибеков Дияс Асқарұлы – БҚО кәсіпкерлік және
өндіріс басқармасы бастығының орынбасары келіп қатысты.
М. Өтемісов атындағы БҚМУ–дан қызметкерлер: Н.Жакиев,
М.Мухамбетов, С.Муканов, магистранттар: М.Молдагалиева, А.Таниева,
Е.Абдугаллиева, О.Чукалина, студенттер: А.Жаксыгалиева, Г. Набиева,
Г. Жахиева, Г.Мұқанова, колледж оқушысы: Н.Даупаев қатысып, сәйкес
сертификаттарға ие болды.
Достарыңызбен бөлісу: |