Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі

 
 
33 
Конституция  РК  −  своеобразный  «паспорт»  нашего  государства,  так  как  она 
представляет  собой  информационную  ценность.  Знакомясь  с  текстом  Конституции, 
граждане  Республики  Казахстан,  иностранцы,  отечественные  и  зарубежные 
юридические 
лица, 
государственные 
органы 
получают 
информацию 
о 
конституционном  строе  страны,  правовом  статусе  человека  и  гражданина, 
территориальном  устройстве  государства,  политическом  режиме,  гарантиях  прав 
личности  и  т.  д.  Можно  сказать,  что  Конституция  является  своего  рода  зеркальным 
отражением жизни государства [2]. 
Конституция  Республики  Казахстан,  безусловно,  обладает  особой  социальной 
ценностью  для  общества,  человека  и  государства.  Это  вытекает  из  ее  специфики  как 
Основного Закона, возможности ее влияния на социальные процессы [2]. 
Конституция дает возможность обеспечить устойчивый порядок в общественных 
отношениях,  создает  нормативную  базу  деятельности  государственных  и 
общественных  структур,  всех  субъектов  права  в  рамках  конституционно-правового 
поля.  Высшая  юридическая  сила  конституционных  установлений  позволяет  создавать 
условия, при которых существует единый правовой порядок на всей территории страны 
[2]. 
Социальная  ценность  Конституции  состоит  и  в  том,  что  она  противостоит 
произволу,  своеволию,  беззаконию,  ограничивает  поползновение  государства  на 
свободу личности. 
Немаловажный  факт,  который  дает  все  основания  подчеркнуть  еще  раз 
социальную  ценность  Конституции  Республики  Казахстан,  −  это,  что  в  ней  нашли 
емкое отражение правовые ценности: 
1. права и свободы человека; 
2. верховенство права; 
3. безопасность личности; 
4. правовое государство; 
5. разделение властей; 
6. идеологическое многообразие; 
7. равенство людей в достоинствах и правах, перед законом и т.д [2]. 
Несомненно,  одним  из  основных  прав  человека  является  право  на  пользование 
родным  языком  и  культурой.  Такой  важный  вопрос  не  был  оставлен  без  внимания  и 
нашел свое отражение в Основном Законе Республики Казахстан. 
Во-первых,  этот  вопрос  сразу  определен  однозначно  в  Разделе  «Общие 
положения», Статье 7: 
1. В Республике Казахстан государственным является казахский язык.  
2. В государственных организациях и органах местного самоуправления наравне с 
казахским официально употребляется русский язык.  
3.  Государство  заботится  о  создании  условий  для  изучения  и  развития  языков 
народа Казахстана [3]. 
Также  вопрос  об  изучении  и  развитии  языков  рассмотрен  в  Разделе  «Человек  и 
гражданин», Статье 19: 
1. Каждый вправе определять и указывать или не указывать свою национальную, 
партийную и религиозную принадлежность.  
2.  Каждый  имеет  право  на  пользование  родным  языком  и  культурой,  на 
свободный выбор языка общения, воспитания, обучения и творчества [4]. 
Немаловажность вопроса о развитии языков и культур народов, проживающих на 
территории  Казахстана,  неоднократно  подчеркивает  Глава  Республики  Казахстан, 
Нурсултан Абишевич Назарбаев. 
12  сентября  2005  года,  выступая  на  втором  Гражданском  форуме,  Президент 
Республики  Казахстан  Н.  Назарбаев  заявил:  «Мы  должны  совместно  оказывать 

 
 
34 
поддержку языкам и культурным традициям всех народов Казахстана. Никто не должен 
быть ущемлен в правах пользоваться родным языком и культурой». 
20  августа  2007  года  на  XIII  сессии  Ассамблеи  народа  Казахстана  Глава 
государства  Н.  А.  Назарбаев  подчеркнул:  «Мы  должны  приложить  все  усилия  для 
дальнейшего  развития  казахского  языка,  который  является  главным  фактором 
объединения всех казахстанцев. В то же время создать благоприятные условия, чтобы 
представители  всех  проживающих  в  стране  народностей  могли  свободно  говорить, 
обучаться на родном языке, развивать его» [5]. 
Необходимо также отметить и роль Ассамблеи народов Казахстана в поддержке 
языков и культур народов, проживающих на территории Казахстана. 
Основными целями Ассамблеи народов Казахстана являются: 
1.  всестороннее  развитие  национальных  культур,  языков  и  традиций  народов 
Казахстана; 
2. расширение интеграционных связей с международными организациями; 
3.  формирование  казахстанской  идентичности  путём  консолидации  этносов 
Казахстана; 
4.  формирование  и  распространение  идей  духовного  единства,  укрепление  и 
сохранение дружбы народов и межнационального согласия [6]. 
Деятельность Ассамблеи направлена на решение следующих задач: 
1. 
содействие 
сохранению 
в 
республике 
межнационального 
и 
межконфессионального согласия, стабильности в обществе; 
2.  выработка  предложений  по  проведению  государственной  политики, 
способствующей  развитию  дружественных  отношений  между  представителями 
национальностей,  проживающими  на  территории  Казахстана,  содействие  их  духовно-
культурному возрождению и развитию на основе соблюдения принципа равноправия; 
3.  формирование  политической  культуры  граждан,  опирающейся  на 
цивилизованные и демократические нормы; 
4.  обеспечение  учета  многообразных  национальных  интересов  в  проводимой 
государством национальной политике; 
5.  поиск  компромиссов  для  разрешения  возникающих  в  обществе  социальных 
противоречий [6]. 
Таким  образом,  родной  язык,  а  также  возможность  изучения  других  языков 
являются  одними  из  базовых  правовых  ценностей  человека.  Это  обусловлено 
следующими факторами: 
1.  родной  язык  является  своеобразным  «ключом»  к  раскрытию  своего 
внутреннего мира; 
2. язык есть инструмент для познания окружающего мира; 
3.  знание  других  языков  способствует  расширению  кругозора,  изучению  других 
культур; 
4.  знания  друг  о  друге  помогают  принимать  правильные  решения  и  делать 
соответствующие выводы. 
 
 
 
Литература: 
1.
 
«Конституция Республики Казахстан» http://www.tarih-begalinka.kz/ru/constitution/ (01.02.15) 
2.
 
Лещишина  В.В.  «Социальная  ценность  Конституции»  http://intkonf.org/leschishina-vv-
sotsialnaya-tsennost-konstitutsii/ (02.02.2015) 
3.
 
«Статья 7 Раздел I. Общие положения» http://www.constitution.kz/razdel1/ (01.02.15)
 
4.
 
«Статья 19 Раздел II. Человек и гражданин» http://www.constitution.kz/razdel2/ (01.02.15) 
5.
 
«Историческая 
ситуация» 
https://ru.wikipedia.org/wiki/Языковая_политика_в_Казахстане 
(03.02.15) 
6.
 
«Цели и задачи» https://ru.wikipedia.org/wiki/Ассамблея_народа_Казахстана (03.02.15) 

 
 
35 
УДК 691.33 
 
АСТАНА ТЕЛЕАРНАСЫНЫҢ ЖАҢА МАЗМҰНЫ МЕН ПІШІНІ 
 
Алина Н.Қ., Қадыров Ж.Т.  
(М.Қозыбаев атындағы СҚМУ, Петропавл қ.) 
 
 
 
Республикада  1990  жылдары  техникалық  даму  мен  жариялылықтың  әсерінен 
жаппай  жаңа  құрылымды  телевидение,  тәуелсіз  редакциялар,  телекомпания, 
ассоциациялар пайда бола бастады. Ішкі өмірді плюреалистік жағынан көрсету, ақпарат 
алмасудың  әртүрлі  жанрда  және  формада  қолдану  қажеттілігі  туа  бастады.  Қазақстан 
Республикасындағы  балама  телевидениені  төменгедігей  ретте  топтастыруға  болады: 
техникалық  жағынан  кабельдік  және  ДМТ;  аудиториялық-аймақтық  жағынан  - 
ауылдық,  қалалық,  облыстық,  республикалық;  таратуды  ұйымдастыру  жағынан  - 
трансляциялық  -  ойын  -  сауық  -  көркемдік,  видеофильмдік,  ақпараттық  - 
бейнефильмдік.  Соңғы  кезде  Қазақстанда  бұқаралық  ақпарат  құралдарының  рөлі 
толассыз өсуде. Қоғамдық танымның өсуінің бірден-бір факторы газеттер, журналдар, 
телевидение, радио аудиторияға өте үлкен ықпал етеді.  
Қазақстандағы  коммерциялық  телевидениенің  мақсаты  -  республикадағы 
әлеуметтік-экономикалық,  мәдени  өмірі  жөнінде  шапшаң  ақпарат  беру,  көрерменді 
елдегі  және  шет  елдердегі  жаңалықтармен  таныстыру,  Қазақстан  халқының  рухани 
және  ұлттық  жаңғаруына,  бейбітшілікке,  прогреске  қолдау  жасау.  Коммерциялық 
арналарда  ақпараттық,  ойын  -  сауық  хабарлар,  отандық  және  шетелдік 
бейнефильмдердің  көркемдік  блогы  бар.  Эфирлік  уақыт,  Қазақстан  Республикасының 
Конституциясына және Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Декларациясына 
қайшы  келмейтін  хабарлар  таратуға  кепілдік  берген  кез-келген  партиялар  мен 
ұйымдарға  беріле  береді.  Коммерциялық  телевидениенің  негізігі  қаржы  қоры  - 
акционерлердің салымы, жарнамадан түскен табыс пен абоненттік төлемақы енгізуден 
құралады.  
Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ә.Назарбаевтың  Халыққа  жолдаған 
үндеуінде  былай  делінген:  «Тәуелсіз  бұқаралық  ақпарат  құралдарының  бары  мен 
олардың санының өсуі қоғамның жариялылығын өсіруге ықпал етеді» . 
«Цесна»  корпорациясының  басшылығымен  газет  ісінің  жемісті  дамуы,  1992 
жылдың  көктемінде  өз  телеарнасын  ұйымдастырып,  ашуға  итермеледі.  Бұған  негіз 
болған  қаладағы  жалғыз  мемлекеттік  емес  коммерциялық  телеарнаның  ақшасыз 
құрдымға  кетіп  бара  жатқандығы  болатын.  Оны  ұйымдастырушылар  -  бас  директоры 
Геннадий  Петрович  Ткачев,  журналист  және  жүргізуші  Виктор  Меняев,  режиссер 
С.Толомасова,  коммерциялық  директоры  Игорь  Пономарев,  операторы  Александр 
Чернышевич,  компьютерлік  графика  суретшісі  Николай  Кравченко.  Ұжым  осы 
құрамада «АСТВ-ның» қанатының астына ауысты. Олардың қатарын әр уақатта Виктор 
Косых,  Дмитрий  Смирнов,  Сайын  Шаймерден,  Бахыт  Әлпейісова,  Наталья  Сеоегина, 
Надежда  Турзукова,  Рашид  Берсүгіров,  Майнұр  Нұрғалиева,  Эльмира  Гильманова, 
Гүлмира  Бәтпенова  және  басқалар  толықтырып  отырды.  1990  жылдың  орта  кезінде 
коммерциялық  телеарна  бірінші  рет  эфирге  шықты.  Бастапқыда  «Қазақстан-1» 
телеарнасының  хабарлар  таралымы  біткеннен  кейін  аптасына  екі  рет  бейсенбі  және 
сенбі  күндері  түнгі  уақытта  эфирге  шығып  жүрді.  Коммерциялық  телеарна  ашу  ойы 
бірінші  Ткаченко  Геннадий  Петровичке  келді.  Оның  ойын  журналист  Виктор  Меняев 
жүзеге асырды. Қалалықтар бейнефильмдер мен клиптар астында қалды. Сол уақыттан 

 
 
36 
тамаша  «Оскар»  фильмдері  есте  қалды.  Қалалықтар  «Унесенные  ветром»,  «Поющие 
терновики»  және  т.б.  фильмдерді  көрді.  Ең  алғашқы  авторлық  бағдарлама  В. 
Меняевтың  көрермендерді  отандық  және  шетелдің  таңдаулы  фильмдерімен 
таныстыратын  кинопанорамасы  болды.  Мемлекеттік  телеарнада  жоқ  ойын-сауық 
хабарлар арқасында көрермендер арасында коммерциялық арнаның беделі өсті.  
Бақылау  көрсеткендей,  ойын-сауық  бағдарламалары  шетелдерде,  біздің  елімізде 
де  жоғары  сұранымға  ие,  әсіресе,  алыс  шет  елдерде.  Жеңіл  ойын  -  сауық 
бағдарламалары  Италияда  телебағдарламалардың  88,6  пайызын  құрайды  екен. 
«Италияның  коммерциялық  арналарында  ойын-сауық  бағдарламалары  ақпарат 
бағдарламаларынан  20  есе  артық.  Ресейде  -  50  пайызға  жуықтайды  екен. 
Коммерциялық  теледидар  бағдарламалары  шет  елдерде  жеңіл  ләззат  алатын 
бағдарламалардан,  көп  сериялы  фильмдерден,  концерттерден,  ойын  -  сауық 
бағдарламаларынан тұрады». 
Телеарна 
ойын-сауық 
бағдарламалары 
арқылы 
көрермен 
сұранысын 
қанағаттандырғандай  болды.  Н.  Серегиннің  «Құттықтау  бағдарламасы»  қалалықтарға 
туған-туыстарын, таныстарын теледидар арқылы туған күнімен және тағы басқа елеулі 
күндермен музыкалық сый жасауына мүмкіндік берді.  Эфирге  «Цесна»  телеарнасы 
1990жылдың  8  наурызында  шықты.  «Цесна»  телеарнасындағы  ең  маңызды  оқиға  21 
дициметрлік  телеарна  қондырғасын  сатып  алуы  болды.    Эфирлік  уақыт  12  сағатқа 
ұлғайды.  Тарату  үш  принципке  сүйенеді:  ақпарат  +  музыка+  бейне.  1993  жылдың 
көктемінен  бастап  жұмыс  жағдайы  жақсарды.  «Цесна»  жалға  алған  телеорталықтың 
бөлмесінен,  облыстық  телерадиоорталық  аймағынан,  шағын  телестудияның  жұмыс 
істеуіне  бейімделген  ғимаратқа  қоныс  аударды.  Бұл  жерде  дыбыс  оқшаулағышы  бар 
павильон,  бағдарлама  жүргізетін  жер,  құрастыруға  арналған  және  бейнежазбаларды 
өңдейтін  бөлме,  эфирге  шығарушы  кезекші  бөлмесі,  редакторлар  үшін  және 
директордың  бөлмесі  мен  холл  бар.  Студия  түсіру,  құрастыру  және  бағдарламаны 
эфирге  тарату  құралдарымен  жабдықталған.  Таспаға  түсіру  ВХС  және  Супер  ВХС 
камераларымен  жасалды,  соңғысы,  сапалы  таспаға  түсіруді  қамтамасыз  етеді. 
"Panasonik"  фирмасының  «S-VHS»  форматты  бейнеқұралы  сенімділігі,  сапасы 
жәнебағасы жағынан өзін жақсы жағынан көрсеткен құрал «Panasonik» фирмасы қазіргі 
кезде техниканың соңғы үлгілерімен өте көп аппараттар шығаруда.  
Бағдарламаларды құрастыру, сонымен қатар, «Super-VHS» режимінде  «Нейшнл» 
және «Панасоник» аппараттарында жасалады. Эфирге шығу 100 Вт передатчикпен екі 
«VHS»  магнитофоны,  микшерлік  пультте,  күшейткішпен,  /ТВС/  транскодерде,  екі 
монитормен  -  біреуі  бақылауға,  екіншісі  -  құрастыруды  біріктіруге  (жарнамалық 
қойылым,  музыкалық  үзіліс,  т.б.)  жүзеге  асырылады.  Құрастыру  жүйесі 
бейнезаставкаларға  және  материалды  теруге,  жүгірмелі  жолдарға  және  компьютерлік 
графика  элементтері  бар  жарнамаларға  «Intel-386»  компьютері  қолданылады. 
Электрондық  графика  жүйесі  нұсқау  алғаннан  кейін,  оны  орындап,  дисплейде  шығу 
деп  көрсететін  компьютерлерден  тұрады.  Барлық  қолданатын  жүйе  қандай 
компоненттерден  тұратынын  ұқыпты  қарап  шығайықшы.  Практика  жүзінде  екі  бір-
біріне  ұқсайтын  жүйені  табу  мүмкін  емес,  олар  компонеттерінің  құрамымен  және 
мүмкіншілігімен ерекшеленеді. 
«АСТАНА»  арнасының  студиялық-аппараттық  кешені  ең  соны  сандық 
техникамен жабдықталған. 
Қазақстанда  тұңғыш  рет  осы  телеарнада  «News  Fabric»  жүйесі  енгізілді.  Соның 
арқасында  ақпараттық  бағдарламалар  CNN  технологиясы  бойынша  жасалады. 
«VECTOR BOX» автоматтандырылған тарату кешені орнатылған. 
Бағдарламалар  мен  фильмдерді   халықаралық  сапа  мен  стандартқа  сәйкес 
дыбыстайтын   Қазақстандағы  ең  алдыңғы  қатарлы  «Avid  Studio  Complete»  кешеніне 

 
 
37 
ие.Сонымен  қатар,  компьютерлік  графика  жүйесі  телебейнелеудің    технологиясының 
негізінде жұмыс істейді. Электрондық сәуле экранның жоғары жағынан төменіне дейін, 
жолдан  соң  жол  шығып  отырады.  АҚШ-та  «NTSC»  стандарт  болып  есептеледі,  яғни 
525  тік  жол  секундына  30  рет  көшіріліп  қайталанады.  «PAL»  жүйесі  600  тік  жол, 
секундына 24 рет  қайталанады. Әрбір тік жол пикселдерге бөлінген (PICturi Element). 
Әртүрлі электрондық графика жүйесінде пиксельдік жол 289-дан 786-ға дейін болады. 
Пиксельді  жандырып  сөндіру  арқылы  біз  экранда  сурет  сала  аламыз.  Әрбір  пиксель 
жөніндегі  ақпаратты  жинайтын  бөлім  кескіндеу  «буферу»  деп  аталады.  Бұл  буфердің 
кескінін тор түрінде елестетуге болады, бір тор пиксельді кескіндеуге арналған барлық 
ақпаратты  өзіне  жинайды.  Мысалы:  бір  тор  екі  түрлі  мағынаны  сақтайды  0  немесе  1, 
яғни жағу немесе сөндіру. Мұндай жадында сақтау көлемі бізге ақ-қара түсті кескінде 
береді.  Егер  біз  пиксельге  бит  санын  2  есе  арттырған  жағдайда,  экранның  әрбір 
нүктесінде 4 түсті мағына сақтай аламыз. 8 бит 256 мағына сақтауға мүмкіндік береді. 
Компьютерлік  графиканың  қазіргі  мүмкіндігі  әр  пиксельге  бірден  артық  түс  таңдау 
мүмкіндігін береді.  
Телевидениеде  үш  негізгі:  қызыл,  жасыл  және  көк  түстерді  араластыру  арқылы 
жасайды. Компьютерлік графика жүйесінде осы түстерді қорыту бір мағына береді, ал 
қалған  қара,  ақ,  қоңыр  түстер  араластыру  арқылы  қосылады.  Мысалы:  15  элемент 
қызыл, жасыл және көк түстерді араластыру арқылы ақ түс пайда болады. Графикалық 
жүйенің түс мүмкіншілігі оның кескіндеу буферінің көлемімен шектеледі. Мысалы, екі 
буферлік  кескіндеу  жүйесін  алайық.  Бұл  әрбір  пиксельдің  4  мағынасын  өңдеуге 
мүмкіндік  береді,  демек  үш  негізгі  түс  және  қара.  Түстердің  қосындысы  кескіндеу 
буферінің  түстер  картасында  белгіленген  жады  бар  блоктардан  тұрып  және  ақпарат 
единицаларымен өлшенеді (бит), оларды жадында сақтауға мүмкіндігі бар. Экрандағы 
жолдарды  электрондық  сәуле  айналып  шыққан  сайын,  кескіндеу  буферінен  ақпарат 
алынады. Түстер картасында сақталатын, әрбір пиксельге сәйкес келетін екі бит түстер 
көлеңкесінен  анықталап  және  есепке  алынады.  Осылай  анықталған  мағынаға  сәйкес 
көлеңке  пайда  болады.  Осындай  процесс  секундына  30  немесе  24  рет  жылдамдықпен 
әрбір  экранға  қайталанылады.  Кескіндеу  буферінің  аумағы  біз  экранда  бірге  көретін 
түстердің  түрі  шектессе  де,  түстер  картасы  жадына  көлеңке  мағынасын  көбірек 
сақтайды.  Мысалы:  «3  битті  кесте  бізге  4-тен  8  түстер  алуға  мүмкін  береді.  Қазіргі 
графикалық  жүйелерде  4-тен  /16  түстердің  көлеңкесіне  сәйкес/  24  битке  /16  миллион 
түстер/ дейін түстер картасы болады». 
1994-1996  жылдар  арасында  телестудия  бірнеше  ақпараттық-ойын  -сауық 
бағдарламаларын  дайындайды,  ПиК  (подробности  и  комментарий,  жергілікті  және 
республика  аумағындағы  оқиғалар),  «Ақмола  -  день  за  днем»  (күн  проблемалары  мен 
оның  шешімін  табу);  «Цесна»  ТРК-сы  ұсынады  («Цесна»  корпорациясының 
жетістіктері  мен  жаңалықтары);  Рек-Арт  (суретшілер  шығармашылығы  туралы); 
«Кинообозрение»  (апта  фильмдері  туралы);  жекелешендіру  туралы  бірнеше 
бағдарламалар  циклы;  медецина  туралы  бағдарламалар  блогы  «Азбука  выживания»; 
балаларға арналған бағдарламалар, «Киноконцерт», «Поздравляем». Көркем фильмдер 
мен  документальды  фильмдер  көрсету  эфир  уақытының  көп  бөлігін  алды.  Қазір 
«Цесна-Азия»  телеарнасы  Ресейлік  Рен-ТВ  және  ТВЦ  бейнефильмдері  мен 
бағдарламаларын  көшіріп  эфирге  шығаруға  толық  құқұлы.  Бейнені  және  фонетиканы 
«Цесна-тон» толықтырады, бұрын белгілі Fair-play студиясы айналысқан болатын. Апта 
сайын  барлық  қалалық  газеттерде  «Цесна-Азия»  телеарнасының  апталық  хабарлар 
бағдарламасы шығып тұрды. «Инфо-Цес» газетінде апта фильмдерінің қысқаша анонсы 
шығып  тұрды.  Бірінші  рет  Цесна  ТРК-нің  хабарлар  бағдарламасы  1995  жылдың  аяқ 
кезінде  шықты.  Телестудияның  қызметін  жосапарлау  бұрынғыдай  қала  берді. 
Корреспонденттер,  операторлар,  бейнеинженерлер  жұмысы  бір  аптаға  жоспарланды. 
Холлда ілулі тұратын кестеге түзетулер енгізіліп отырады. 

 
 
38 
ТРК-ға директор болып Рафаэль Бәйкенұлы Жұмабаев келгеннен бастап қазақ тілі 
журналистердің  жұмысы  жандана  бастады,  қазақ  тілінде  тарату  оңай  жолға  қойылды. 
Қазақ  тілінде  бірқатар  хабарлар  дайындалды.  Қазақ  тіліндегі  хабарлардың  бұлағын 
ашқан  журналист  Сайын  Шаймерденов  болды.  Бұл  -  мемлекеттік  структуралардың 
Ақмола қаласына қоныс аударуын, астананы  көшіру туралы хабарлайтын, апта сайын 
шығатын  «Ақмола  апталығы»  бағдарламасы  және  халық  қалаулылары  қатысып, 
сұрақтарға  жауап  беретін  «Парламент  сағаты»  бағдарламасы,  діни-рухани 
хабарларының  бастамасы  «Имандылық»  бағдарламасын  журналист  Қайыркелді 
Жексенбин  жалғастырды.  Екі  тілде  хабар  тарататын  сол  кезде  мемлекеттік  емес 
телеарна  жалғыз  «Цесна»  ТРК-сы  болды.  Қазақ  тілінде  авторлық  хабарлар,  телетарту 
үшін,  өткен  Республикалық  тендерді  ұтып  алуына  үлкен  үлесін  қосты.  Тендерге  28 
телеарна  қатысты  (әрбір  облыстан  2-  ден,  Ақмола  облысынан  «Цесна»  ТРК-сы  мен 
TSPR  ТРК-сы)  «Цесна»  ТРК-сы  хабарлар  тарату  уақытын  ұзартты,  тарату  13  сағаттан 
басталды.  тарату  көлеміне  және  сапасына,  техникалық  базаны  жаңарту,  жұмыс 
жағдайын жақсарту проблемалары туындай бастады.  
Сонымен,  бүгінгі  таңда  күнделікті берілетін «Астана»  теледидары.  Аз  уақыттың 
ішінде жұртшылықтың ілитипатына бөленген «Осы сәтте» ақпараттық хабарының ауыз 
толтырып,  санамалап  айтуға  әбден  тұрақтылық  жақсы  сәттері  баршылық.  Біздің 
түсінігімізде олар мыналар: 
-  біріншіден,  хабарды  ұйымдастырушылар  да,  жүргізушілерде  тәжірибелі 
журналистер. Мұның аты – нені айтуды, қалай айтуды білетіндердің ұжымы деген сөз; 
- екіншіден, оқиғалардың дер кезінде берілуі де жақсылықтың нышаны: 
-  үшіншіден,  «Осы  сәттенің»  мазмұны  бай:  ауыл  тынысы  да,  қала  тіршілігі  де 
түгел қамтылған; 
- төртіншіден, жүргізушілердің көпшілігінің екі тілді еркін меңгергенін атап өткен 
жөн. Бұл да өркениеттіліктің көрінісі.  
-  бесіншіден,  жүргізуші  сөзі  мен  репортер  сөзінің  арасындағы  логикалық 
байланыс  бұрынғыдан  нығайып,  бірін  –  бірі  толықтыра  түсті,  демек,  бірін  –  бірі 
қайталау өте аз кездеседі; 
-  алтыншыдан,  репортерлердің  тиісті  мәселені  аз  сөзбен  айтып,  тұжырымдау 
жағы, яғни нақтылық пен қысқалық әдетке айналып келе жатыр; 
- жетіншіден, журналистер сынға батыл бет бұра бастады; Жалпы солақайлық пен 
жалпылықтан арылып келе жатыр. 
Хабарды  жүргізушілердің  сөйлеу  қабілеті  жайында  айтпасқа  болмайды.  Осы 
ретте олардың хабарлардың жүргізу барысындағы бет құбылыстарын, сөйлеу мәнері, әр 
сөздің анықтығы туралы да сөз ету жөн. 
«Астана»  телеарнасындағы  жақсы,  өскелең  екеніне  күмән  келтіру  әділдікке 
жатпас. Сөздері ашық, басты мәселені назарға ұстауды біледі, батыл сөйлейді. Шағын 
материалды беруге немесе күнделікті жаңалықты жеткізуге қабілетті. Сынға алғанда да 
сөздері ширақ сезіледі, шұбарланқылық жоқ. 
 
 
 
Әдебиет: 
1.
 
Восхобойников Я.С., Торьев В.К. Журналист и информация. – М., 1993. – 269 б. 
2.
 
Масғұтов С. Көгілдір экран - өмір айнасы.. – Алматы: Мектеп, 1976. – 129 б.  
3.
 
Тұрсын Қ. Нұсқанбайұлы Ж, Теледидар сөздігі. – Алматы: Білім, 2001. – 223 б. 
4.
 
Юровский. А.Я. Основы телевизионной журналистики. – Москва, 1996. – 198 б. 
5.
 
Тұрсынов Қ. Көгілдір экран құпиясы. – Алматы, 1998. – 255 б.  
 
 
 

 
 
39 
ӘӨЖ 371.3: 800.7  
 
ШЕТ ТІЛІН ҮЙРЕНУГЕ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҚТЫ АРТТЫРУДЫҢ БІР ӘДІСІ - 
МОТИВАЦИЯ  
 
Алиханова А.М., Дарменова А.Е. 
(Астана қ., Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ҰУ) 
 
 
 
Білім – қоғамды әлеуметтік-мәдени, ғылыми үрдіспен қамтамасыз ететін жоғары 
құндылық.  Болашақтың  бүгінгіден  нұрлы  болуына  ықпал  етіп,  адамзат  қоғамын  алға 
апаратын  күш  тек  білімде  ғана.  Қай  елдін  болсын  өсіп-өркендеуі,  ғаламдық  дүниеде 
өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты. 
Жаңа  ғасыр  табалдырығын  білім  мен  ғылымды  инновациялық  технология  бағытымен 
дамыту  мақсатымен  аттауымыз  үлкен  үміттің  басты  нышаны  болып  табылады. 
«Ұрпағы  білімді  халықтың  болашағы  бұлыңғыр  болмайды»  дегендей,  жас  ұрпаққа 
сапалы,  мән-мағыналы    білім  беру  –  бүгінгі  күннің  басты  талабы.  Қазіргі  таңда 
өркениетті  ел  ретінде  көптеген  шет  елдермен  қарым-қатынасымыз  күннен-күнге 
нығайып,беделіміз  артып  келеді.Бұл  шетел  тілін  оқытуды  жақсартуды,    оны  терең 
меңгертуді талап етеді. Ал, оқытуды жақсарту дегеніміз, біздіңше, оқушылардың пәнге 
деген  қызығушылығын  арттыру.  Дегенмен,  шетел  тілін  меңгертуде  көптеген 
қиыншылықтар  кездесетіні  белгілі.  Солардың  бірі  –  мәтін  мазмұнын  баяндау  немесе 
шет ел тілінде өз ойын айту. Сондықтан  оқушылардың тілді толық дәрежеде меңгеруі 
үшін оның сол тілге деген мотивациясын арттыруымыз қажет. 
Халық  даналығында  «мотивацияланбаған  оқушының  жай  ғана  оқығысы 
келмейді» немесе «сен жылқыны суатқа әкеле алсаң да, сен оған суды ішуге мәжбүрлей 
алмайсың» делінген. 
Бұл нақыл сөздер оқушылардың шет тіліне деген қатынасы қаншалықты әр түрлі 
болуы  мүмкін  дегенде  есімізге  келеді.  Бір  оқушы  үшін  тілді  меңгеру  үрдісі  маңызды, 
көп  мағыналы  болады,  ол  ол  тілді  меңгеруге  мотивацияланған  болады;  басқа  оқушы 
үшін  —  бұл  қиын  іс,  оны  ол  қиындықпен  жасайды  және  өзінің  жалығып  кететіндігін 
көрсетеді  және  сабақтың  тез  аяқталғандығын  күтеді.  Әр  оқытушы  осыған  ұқсас 
жағдайлармен  тап  болады  және  ашығыны  келгенде  жиі  оқушыны  өзін-өзі  дұрыс 
ұстамағанына немесе шет тілдерін оқуға қабілетсіздігіне кінәлауға дайын тұрады. Бірақ 
берілген жағдай сыни тұрғыдан ойлайтын оқытушы үшін мүлдем басқаша қабылдануы 
мүмкін:  ол  үшін  —  бұл  «Оқытушының  амалдары  мен  әдістері  тиімді  және  нақты 
болады  ма,  сондай-ақ  оқушылардың  қажеттіліктеріне  сәйкес  келеді  ме?»  деген 
сұрақтың шешімі болып табылады. Өз бетінше оқушыларды мотивациялаудың қабілеті 
оқытушының негізгі қабілеті болып табылады [1, б. 84]. 
Оқушыларды шет тілдеріне оқытудың көптеген әдістері бар.  
1  Оқушылардың  өздерінің  қабілеттері  мен  мүмкіндіктеріне  энтузиазмінің, 
оптимизмінің және сенімінің атмосферасының жасалуы 
Шет тілдерін үйренуге және қарым-қатынас ұстауға мотивацияны жасау сыныпта 
энтузиазмның, 
оптимизмнің 
және 
балалардың 
өздерінің 
қабілеттері 
мен 
мүмкіндіктеріне  атмосфераны  жасамастан  мүмкін  емес.  Шынайы  ойлаудың  салдары 
болып  табылатын  балаларда  оптимизмнің  сезімін  дамыту  қажет.  Ол  үшін  адамның 
оқушылары  мен  ұжымдастарына  оптимисттік  дайындалған  жанды  үлгісін  елестету 
маңызды.  Ең  бастысы  балаларға  өздерінің  алдында  шынайы  және  орындалатын 
мақсаттар мен міндеттерді қойғызу немесе қоюға үйрету маңызды, сондай-ақ қойылған 

 
 
40 
мақсаттарға  қол  жеткізуге  қажетті  үрдісті  эксплицидті  елестету  қажет,  бұл  ретте 
табысты  нәтижені  елестету  үшін  қажетті  тіреулерді  орнату  қажет.  Балалардың 
тапсырманы орындаудағы соңғы нәтижесіне емес, олардың табандылығы мен кетірген 
күштеріне  назар  аудару  керек.  Балаға  табыстың  сәтсіздіктерден  құралатынын 
елестеткізу қажет. Балаларды тек өздерінің қабілеттерін ғана емес, сондай-ақ ұжымдық 
нәтижелерді бағалай алушылығына үйрету маңызды. 
2 Оқушыларды олардың американдық құрбыларымен хат алмастырғызу 
Оқушыларды  олардың  американдық  құрбыларымен  хат  алмастырғызу  — 
жалықтырмайтын,  жанама  нұсқа,  ол  көптеген  оқушыларға  шынайы  жұмыс  істейді. 
Оқушылардың  алғашқы  қолдандан  үйренетін  мәдениет,  тарих,  өмір  салты  туралы 
қызықты  ақпараттардан  басқа,  оларда  сол  тілде  туғанынан  сөйлейтін  адамдармен 
араласудың  мүмкіндігі  туады.  Сауатты  американдық  оқушымен  жазылған  хаттың 
аудармасы  біздің  оқушыларымыз  үшін  үлкен  қиындықты  тудырады,  ал  бұл  оларды 
қандай  да  бір  нақты  тақырыптарды  меңгеруге  мотивациялайды.  Хат  жазу  біздің 
оқушыларымыздың  сөйлеуінің  идиоматикалылығын  арттыруға  көмектеседі,  өйткені 
өздерінің қатарластарының хаттарын оқи және аудара отырып, оқушылар олармен бір 
ойды  әр  түрлі  жеткізетіндігімізге  көзін  жеткізеді.  Кейде  қандай  да  бір  атауды  немесе 
құрылымды  есінде  сақтай  үшін  оларға  бір  хат  жеткілікті  болады,  оған  қарапайым 
жағдайларда  бір  немесе  екі  сабақ  кетуші  еді.  Хат  жазу  лексиканың  қорын  кеңейтеді. 
Бұл  ретте  олар  өздерінің  құрбыларынан  барынша  өзекті  лексиканы  алады,  ол  әдетте 
жоғарғы жиілікпен сипатталады [2, б. 103]. 
3 Шет тілінде сөйлеушілермен кездесулер мен талқылаулар 
Шет  тілінде  сөйлеушілермен  кездесулер  мен  талқылаулар  —  оқушылардың  шет 
тілін  меңгеруге  қызығушылығын  арттырушы  тағы  бір  стимул.  Талқылаулар  әдетте 
берілген  тақырыпқа  өткізіледі,  әдетте  оқушылардың  берілген  жастық  деңгейін 
толғандырушы  тақырып  таңдалынады  немесе  әңгіме  «сұрақ-жауап»  тәртібінде 
жүргізіледі, онда кез-келген тақырыпта сұрақ қоюға болады. Берілген талқылаулардың 
кезінде  оқушыларда  шет  тілінде  сөйлеушілермен  тәжірибелерін  тексеруге  және 
өздерінің  тыңдау  қабілеттерін  дамытуға,  сондай-ақ  өзінің  шынайы  ағылшын  тілінің 
деңгейін  арттыруға  мүмкіндігі  туады,  бұл  көбісін  өздерінің  ағылшын  тілін  бағалауға 
мүмкіндік береді. Ауызша тілде сөйлейтін көптеген оқушылар үшін өзінің ойын анық 
және  нақты  жеткізу  қабілетін  дамытуға  және  талқылауда  өзінің  ойын  аргументтей 
алуға  мүмкіндігі  жоғарылайды.  Шет  тілінде  сөйлеушілермен  қарым-қатынас 
тәжірибесін  асырып  бағалау  қиын,  оны  олар  осындай  талқылаулардың  кезінде  алады, 
ол  үшін  шетелдіктермен  алғашқы  қарым-қатынаста  туындайтын  психологиялық 
кедергіні жеңеді. 
4 Құмарлық технологияларын енгізу 
Құмарлық  технологияларын  енгізу  сабақта  тек  оқушылардың  мотивациясының 
мәселесін  шешіп  қана  қоймай,  сонымен  бірге  лексика  мен  грамматика  бойынша 
білімдерді  бекіту  сатысында  тиімді  құрал  болып  табылады.  Топтық  «Лексикалық 
конструктор»  үстел  ойыны  –  ағылшын  тілін  құмарлы  меңгерудегі  жаңа 
технологияларды қолданудың бір үлгісі. Ойын үшін оқытушыға оқу құралын дайындау 
қажет, ол бірнеше карточкалардан тұрады. Әр карточкада ағылшын сөзі жазылады: зат 
есім,  сын  есім,  сан  есім  немесе  есімдік.  Жазылған  сөздер  бірнеше  элементтерден 
тұратын  өзара  алмастырылатын  сөздерді  білдіруі  қажет.  осылайша  келесідей 
элементтерді  қолданумен  20  сөздерді  құрастыруға  болады:  реттік  сан  есім,  зат  есім, 
көмекші сөзі бар мекен пысықтауыш (барлығы 3 элемент). 
Ойын  барысында  комбинациялау  жүреді.  Ойын  элементтерді  бір  толыққа 
құрастыруға негізделеді, сондықтан ойынға арналған сөздерді таңдауда олардың өзара 
алмастырылуының  қажеттілігін  ескеру  қажет  (карточкалар  ойыншыларға  еркін  ретте 

 
 
41 
түсетін  болады).  Оның  негізіне  үш  немесе  төрт  элементтен  тұратын  кез-келген  үлгі 
жата  алады.  Оқу  жинақтамасының  мазмұны  нақты  сабақтың  тапсырмасына 
байланысты. Мұндай жинақтаманы дайындау белгілі бір уақытты алатын болады, бірақ 
алынған карточкалардың жинағы кейіннен оқытушының күші мен уақытын  үнемдеуге 
көмектеседі,  ал  ең  бастысы  оның  қатысушылары  үшін  оқу  үрдісін  қызықтырақ  ете 
түседі. Менің ойымша, сабақтың дайындалуына Авраам Линкольннің сөздері толықтай 
қолданыла  алынады:  «Егер  маған  ағашты  кесуге  8  сағат  беретін  болса,  мен  6  сағатты 
балтаны ұштауға жұмсаймын» [3, б. 98]. 
5 «Алты ойлау шляпасы» шығармашылық әдістемесін қолдану 
Алты  ойлау  шляпасы»  шет  тілдерге  оқытудың  шығармашылық  әдістемесі,  ол 
оқушылардың  шет  тілін  меңгерудегі  мотивациясының  артуына  ықпал  етеді.  Алты 
ойлау шляпасы» немесе «Six thinking hats» — бұл оқушыларға әр түрлі көзқарастарды 
жеткізе  отырып,  мәселелерді  талдаудың  бір  әдісі.  Бұл  маңызды  және  қуатты 
технология. Ол мәселені шешуге көптеген маңызды перспективалардың ұстанымымен 
қарауға мүмкіндік береді. Бұл технологияны Эвардом де Боно жасаған болатын. 
Бұл  технология  топтың  ішіндегі  шешімді  қабылдаудың  коммуникациясы  мен 
қабілеттілігін  жақсартады.  Ол  ойлауды  құрастыруға  көмектеседі  және  оны  барынша 
тиімді  етеді.  Ұсыныстар,  ойлар,  сындар,  ақпараттар  мен  эмоциялар  бәрі  бір-бірімен 
алмасады. Әр Алты ойлау шляпасы» басқалардан ерекшеленетін ойлау стиліне ие. 
6 Газеттік материалдармен жұмыс істеу 
Ағылшын  тілінде  оқыту  мақсаттарының  бірі  оқушылардың  білім  деңгейін 
еуропалық стандартқа жақындастыру болып табылады. Шет тілін білу ағылшын тілдес 
мемлекеттердің  мәдениетінен  және  шындығынан  тысқарыда  мүмкін  емес,  онда  газет 
оқушылардың  шынайы  қызығушылығын  тудырады,  ол  жаңа  ақпараттың  көзі  болып 
табылады, сонымен бірге меңгерілетін тіл мемлекетінің мәдениетінің бір бөлігі болып 
табылады. Газеттік материалдарға жүгіну бірнеше себептерге негізделген. 
Біріншіден,  газеттік  лексика  өзекті  және  заманауи  болып  табылады.  Оның 
призмасы  арқылы  стилистиканың  ерекшеліктері  мен  тілдегі  жаңа  құбылыстарды 
түсінеді. 
Екіншіден,  газеттік  жарияланымдарда  болатын  ақпарат  оқушыларға  қоғамдағы 
заманауи  тенденцияларды  түсінуге  және  олардың  мәдени  құзыреттілігін  арттыруға 
мүмкіндік береді. 
Үшіншіден, газеттік ақпараттар талқылау сұрақтарынан тұрады, олар талқылауды 
ұйымдастыруға  мүмкіндік  береді  және  сонымен  берілген  тақырып  бойынша 
лексикалық  бірліктерді  қолданумен  табысты  қарым-қатынастың  қабілеттерін 
дамытады. 
Мақаламен  жұмыс  істеудің  барысында  оқытушы  оқушылардың  кешенді 
амалының:  мәтінмен  жұмыс  істеудің  әр  түрлерін  меңгеруді  (іздеу,  қарау,  танымдық) 
қабілеттерін,  лексикалық  бірліктерді  дұрыс  қолдану  үшін  мәнмәтінмен  жұмыс  істеу 
қабілетін  жаттықтыру  дамытады.  Сонымен  бірге,  газеттік  лексика  мен  мақалалардың 
тақырыбы талқылауларды дайындауға арналған және өзіндік ойын жеткізудің керемет 
әдісі, бұл сөйлеу қабілеттерін дамыту үшін пайдалы. 
7 Жаңа ақпараттық технологияларды қолдану 
Ағылшын тілін оқытуда жаңа ақпараттарды қолдану оқу процесін жетілдіру мен 
тиімділендірудің, жұмыстың формасын түрлендіруге мүмкіндік беретін және оқушылар 
үшін  сабақты  қызықты  және  есте  қаларлықтай  істейтін,  әдістемелік  құралдар  мен 
әдістердің қорын байытудың маңызды құралы болып табылады. 
Заманауи  оқытушы  оқу  процесінде  ақпараттық  және  коммуникациялық 
технологияларды  тиімді  қолдана  білуі  қажет.  Кейбір  технологияларды  барлық 
мұғалімдер қолданады. 

 
 
42 
Мысалы: 
а)  презентацияларды  қолдану  кең  қолданысқа  ие  болды.  Олар  оқытушылар  мен 
оқушылар  үшін  ыңғайлы.  Мәтіннің  презентациясы  суреттерден,  графиктерден, 
кестелерден, видео мен музыкалық сүйемелдеулерден тұруы мүмкін  
б)  компьютерлік  тестілеу  кең  танымалдылыққа  ие  болып  келуде.  Бұл  бақылау 
әдісі  оқушылардың  белгілі  бір  эмоцияларын  тудырады,  ол  өз  бетінше  дәстүрлі  емес 
бақылаудың түрі болып табылады. 
с)  оқушылардың  шет  тілін  меңгеруіне  қызығушылықты  арттырудың  тиімді 
әдісінің  бірі  сабақта  электрондық  оқулықтарды  қолдану  болып  табылады.  Олар, 
сабақтың  көрнекілігі  мен  қызығушылығын  арттырады,  сабақты  мультимедиялық 
элементтер  арқылы  көрсетеді,  оларды  плакаттарға  қарағанда  қажеттілігі  бойынша 
түзеуге болады. 
8 Сабақтан тыс қызмет 
Қызметтің  осы  түрі  оқытудағы  қиындықтарды  жеңуге  және  оқушылардың 
өздерінің  сенімінің  артуына  көмектеседі,  өйткені  оларға  өздерінің  мүмкіндіктері  мен 
қабілеттерін ашуға мүмкіндік береді. Сабақтан тыс жұмыс кеңістікті арттырады, онда 
оқушылар өздерінің шығармашылық және танымдық белсенділігін дамытады, өзінің ең 
жақсы жеке қасиеттерін жүзеге асырады, яғни сабақ үстінде қажетті болып табылатын 
қабілеттерді  көрсетуге  көмектеседі.  Мұның  бәрі  табысқа  жету  үшін  жағымды  орта 
тудырады, бұл өз кезегінде оқу қызметіне жағымды әсер етеді. 
9 Қашықтық олимпиадалар 
Қашықтық  олимпиадаларға  қатысу  оқытудың,  өзін-өзі  жүзеге  асырудың  және 
оқушылардың  оқу  деңгейін  арттырудың  тиімді  әдісі  болып  табылады.  Қашықтық 
олимпиадалар  оқушыларды  өздерінің  білімін  тексеруге,  өздеріне  сенімді  болуға, 
емтиханға дайындыққа, өзінің шығармашылық мүмкіндіктерін ашуға мотивациялайды. 
Қашықтық  олимпиадаларға  қатысу  мектеп  пәндерін  тереңдеп  оқуға  алып  келеді, 
олардың  шығармашылық  қабілеттерін  дамытады,  сонымен  бірге  ағылшын  тіліне 
қызығушы  және  жоғарғы  сыныптарда  шет  тілін  меңгерудің  интенсивтілігін 
жалғастырушыларға  әсер  етеді.  Қашықтық  олимпиадалардың  қатысушылары  өзінің 
білімінің дамуына мүдделі болады, өйткені қойылған міндетке дайын жауабы болмай, 
олар өздерінің қазіргі ақпараттық қоғамдағы өмірі үшін өзекті шығармашылық өнімін 
жетілдіреді. 
10 Музыка 
Музыка  бұл  —  оқушылардың  сезімдері  мен  эмоцияларына  әсер  етуші  қуатты 
әдістердің  бірі.  Музыка  мен  әуен  ағылшын  тілін  меңгеруде  бағасы  жетпес  көмек 
көрсете  алады.  Әуендер  энтузиазмның  үлкен  толқынына  алып  келеді  және  жағымды, 
сол кезде шет мемлекеттердің мәдениетін меңгеруге ықпал етуші әдіс болып табылады. 
Жақсы  әуендер  грамматикалық  құрылымдарға  қарағанда  ұмытылмайды,  ал  олар 
сабақтың  аяқталысымен  бастан  кетіп  қалуы  мүмкін,  ал  әндер  ұзақ  уақыт  өмір  сүре 
алады  және  қандай  да  бір  мәдениеттің  бір  бөлігі  болып  табылады.  Ағылшын  тіліне 
оқытудағы әуендердің әдістемелік артықшылықтары неде? 
Әндер  лексикалық  қорды  барынша  берік  меңгеру  мен  кеңейтудің  құралы  болып 
табылады, өйткені жаңа сөздер мен сөйлемдерден тұрады. 
Әндерде  танымал  лексика  жаңа  контекстуалдық  ортада  кездеседі,  бұл  оның 
белсенділенуіне көмектеседі. Әндерде грамматикалық құрылымдар жақсы меңгеріледі 
және белсенді бола түседі. 
Әндер  сөйлеудің  қабілеттерін  жетілдіруге  ықпал  етеді.  Әндер  оқушылардың 
эстетикалық  тәрбиесіне,  ұжымның  бірігуіне  әсер  етеді.  Әндер  өзін  еркін  сезінуге, 
сабақтағы  күрделі  оқу  қызметінде  үзіліс  жасауға  көмектеседі.  Бұл  өзіндік  сабақтың 
ортасы  немесе  сабақтың  соңындағы  релаксацияның  әдісі,  ол  кедергіден  арылып, 
жұмысқа қабілеттілікті қалпына келтіруші құрал. 

 
 
43 
11 Өлеңдердің шығармашылық аударылуы 
Өлеңдердің шығармашылық аударылуы әр түрлі білім деңгейіндегі оқушылардың 
мотивациялық  қажеттіліктерін  қалыптастырады.  Шығармашылық  жұмыстардың  шет 
тілдерін  оқудағы  оқушылардың  қызығушылығын  арттыратындығы  ешқандай  күмәнға 
келмейді. Рифмделген мәтінмен жұмыс істеу барысында оқушыларда танымдық қызмет 
дамиды,  бұл  олардың  өзін-өзі  дамытуға  ықпал  етеді.  Мұндай  жұмыс  кезінде 
оқушылардың  филологиялық  көзқарасы  кеңейетіндігі  және  сәйкесінше  лексикалық 
бірліктерінің саны артатындығы даусыз [4, б. 76]. 
12 Ойын 
Ағылшын тілі сабағындағы ойын мазмұны бойынша қандай негізде болуы керек? 
Болмысы бойынша біз әр ойында бір немесе бірнеше тілдік үлгілермен жұмыс істейміз, 
сондықтан ойын бұл тілдік жаттығу тәріздес.  
Әдетте ойынның сюжеті ережелерді анықтайды, ал ойынның ережелері бойынша 
оқушылар  өте  мұқият  болып,  өздерінің  еріктерін  ойын  тапсырмаларына  бағындыруы 
керек, себебі өзін ұстау нормалары мен қоғамдық функциядар меңгеріледі. Бұдан басқа 
ойын оқушыларға ұялшақтығын, тілдік қарым-қатынас ұстау кезіндегі барьерді жеңіп, 
қателікті жасауды болдырмайды.  
Басқа  жағынан  алғанда,  ойын  өзіндік  ойнаушы  әртістері  бар  қойылым  тәріздес, 
онда өзінің сюжеті, басты кейіпкерлері, жағдайлары болады. Ойнау барысында жағдай 
бірнеше рет ойналады және әр жолы жаңа нұсқада. Сонымен бірге ойынның жағдайы – 
шынайы өмірдің жағдайы. 
Ойынның негізгі элементі ойындық рөл болып табылады, қандай екенінің маңызы 
жоқ; ең бастысы ол өмірдегі бар әр түрлі адамдардың қарым-қатынастарын іске қосуға 
көмектесуі  керек.  Егер  де  бөлшектеп,  ойынның  негізіне  адамдардың  арасындағы 
қарым-қатынасты  қоятын  болсақ,  ол  мазмұнды  және  пайдалы  болады.  Ойынның 
дамытушы  мәніне  келетін  болсақ,  ол  оның  табиғатында  бекітілген,  өйткені  ойындар 
үнемі эмоцияларды тудырады. 
Осылайша, ойын – бұл: 
- қызмет (яғни, тілдік); 
- мотивация және мәжбүрлеудің болмауы; 
- тереңдетілген жеке қызмет; 
- ұжымда жұмыс істеуге үйрету; 
- психикалық функциялар мен қабілеттердің дамытылуы; 
- «қызығушылықпен оқу». 
Қорытындылай келгенде, оқушылардың ағылшын тілін меңгеруде мотивациясын 
арттыру  оқытушының  негізгі  міндеті  болып  табылады,  себебі  кез-келген  тілді 
меңгеруде оқушының сол пәнді оқуға мотивациясы жоғары болса, мұның нәтижесі де 
таң қаларлық болары сөзсіз. 
 
 
 
Литература: 
1.
 
Бреслав Г. М. Психология эмоций. — М.: Смысл, 2012 
2.
 
Комарова,  Э.П.,  Трегубова,  Е.Н.  эмоциональный  фактор:  понятие,  роль  и формы  интеграции 
в целостном обучении иностранному языку// ИЯШ, № 6 2010 
3.
 
Маслыко  Е.  А.  Настольная  книга  преподавателя  иностранного  языка  //  Издательство 
«Вышейшая школа», 2012 
4.
 
Филатов  В.  М.  Некоторые  аспекты  раннего  обучения  иностранным  языкам//  Иностранные 
языки в школе. 2008. № 5 
 
 
 

 
 
44 
УДК 81`373:316.346.32-053.6 
 
SLANG AS THE INTEGRAL PART OF SPEECH AMONG THE YOUTH 
 
Алшабаева А.Б., Дарменова А.Е.  
(Астана қ., Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ҰУ) 
 
 
 
The  rapid  development  of  human  society  has  a  great  influence  on  the  most  important 
tool of the communication - language. The modern way of living goes faster and new trends 
are  also  reflected  in  the  development  of  language  in  a  form  of  various  new  words  and 
expressions as well as the improvement and facilitation of grammar structure. Comparison of 
those  two  linguistic  areas  shows  that  vocabulary  grows  so  rapidly  that  the  communicative 
function of language claims more novel and concise expressions in the language terminology 
in order to keep pace with modern trends in human life. 
Slang  seems  to  be  one  of  the  most  important  language  formation  having  a  great 
influence on the development of language. Slang speech is characterized by various linguistic 
features  reflecting  the  users`  way  of  living  and  using  the  language  with  emphasis  on 
belonging  to  a  particular  group  of  language  users.  Student  slang  ranks  the  unique  position 
among  those  groups  characterised  by  specific  features  distinguished  within  the  student 
environment. Student speech might be seen as a reaction to formalism and social conventions 
of  literary  language.  Therefore,  it  contains  a  great  number  of  slang  expressions  restricted  to 
concrete time, place or even subject. 
In its notion slang is considered to be one of the language varieties of English language. 
Many commentators are of the view that it is a kind of vulgar language, which ought not to be 
accepted as a standard language. Nowadays, youth slang is used by people from all aspects of 
life.  Statistics  show  that  modern  slang  terms  constitute  approximately  10  percent  of  the 
vocabulary  of  English.[1]  As  the  globalization  and  economic  develop,  there  are  more  and 
more  countries  get  involved  in  the  progress  of  “language  of  new  generation”.  This  article 
intends  to  discuss  the  slang  from  different  points,  such  as  the  role  of  the  slang  today,  its 
expansion and sociolinguistic aspects. 
Of  all  social  groups,  the  young  are  the  most  prone  to  the  use  and  renovation  of  slang 
and  unconventional  language.  They  exhibit  great  social  dynamism  and  are  receptive  to 
changes in fashion: in clothes, look, style, and also in speech. They have little political power 
but they may use slang as a counter-cultural tool, as an arm against established authority and 
conventions.  In  our  modern  and  cultivated  societies,  students  constitute  one  large  subgroup 
within the young which deserves special study, for many a time they develop a special kind of 
vocabulary.[2] 
It is the young who are particularly likely to pick up slang words through songs, films 
and  TV.  There  is  an  opinion  that  English  and  culture  provide  a  common  channel  of 
communication and point of reference for people all over the world.[3] An estimated 2 billion 
speak some form of English, and most of those have the new wave as their model.  
Apart  from  this  there  appears  a  simple  question:  “Why  People  Use  Slang?”  Because 
most people are individuals who desire uniqueness, it stands to reason that slang has been in 
existence for as  long as  language has been in  existence. Even so, the question of why slang 
develops  within  a  language  has  been  hotly  debated.    Most  agree  that  the  question  is  still 
unanswered, or perhaps it has many answers.  Regardless, there is no doubt that we can better 
explain slang`s existence by analyzing how and why it exists. 
Foreign  words  are  a  common  resource  for  the  development  of  slang,  as  are  regional 
variations  of  standard  words.    Moreover  slang  may  incorporate  “elements  of  the  jargons  of 

 
 
45 
special-interest  groups  (professional,  sport,  regional,  criminal,  and  drug  subcultures)”.  The 
Historical  Dictionary  of  American  Slang  says  that  “Slang  is  lexical  innovation  within  a 
particular  cultural  context”. Sometimes  these  foreign  words  and  regional  variations  become 

жүктеу/скачать 5,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: