Қазақстан республикасы денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министерлігі
-сурет. Мойын ағзалары (қалқанша безі)
жүктеу/скачать 3,67 Mb. Pdf көрінісі
|
аза стан республикасы денсаулы са тау ж не леуметтік даму мин
- Бұл бет үшін навигация:
- Жұтқыншақ және өңеш
|
24-сурет. Мойын ағзалары (қалқанша безі). Олардың үлкендіктері 2 ден 8 ммдейін, түсі қалқанша без тінінен шамалы өзгешелеу, сарғыш-сұр түсті болып келеді. Бездердің сыртындағы жұқа қабықшасы қалқанша бездің артқы бетіне жабыстырып қоршап тұрады. Қалқанша маңы бездерінің санына, үлкендігіне және орналасатын жерлеріне қарай кездесетін ауытқулары сирек емес, бұл жағдай ағзаларды іздеп табу барысында қиындықтар туғызады. Кейбір жағдайларда бездің орналасатын жерін, оларға қарай бағытталған (негізін) төменгі қалқанша артериясының, сирегірек жоғарғы қалқанша артериясынан, немесе осы аттас вена тамырларынан баратын тармақтар көрсете алады. Қалқанша бездің меншікті капсуласының артқы бөлімі хирургиялық операциялар жасауға «тыйым салынған» аймақ болып табылады, себебі бұл аймақта қалқанша маңы бездерінің, қайырылмалы нервтік және төменгі қалқанша артерияларының өзара орналасуы мен қарым-қатынастары өте күрделі болып келеді. Қалқанша бездің қанмен жабдықталуы екі жоғарғы қалқанша артерияларынан (сыртқы ұйқы артериясының бұтақтары) және екі төменгі қалқанша артерияларынан (бұғана асты артериясынан бұтақтары), сондай-ақ бесінші артерия – ең төменгі (a.thyroidea ima) тамырынан іске асады. Соңғысы қолқа доғасынан немесе иық-бас бағанасынан басталады, әрі бұл артерия тұрақты кездеспейді, тек 19-20% құрайды. Веналық қан безден аттас веналар арқылы мойындырық, бұғана асты, иық-бас веналарына барады. Безге нерв тармақтары көмей нервтерінен және симпатикалық бағаналардан келеді. Қалқанша бездің төменгі полюсі тұсында төменгі қалқанша артериясын, әдетте көмейдің төменгі нерві қиып өтеді. Артерияны байлау кезінде (мысалы, қалқанша безге операция жасау кезінде) бұл нервті зақымдап алу, көмейдің дыбыс байламдары мен бұлшықеттерінің қызметі бұзылуына алып келуі мүмкін. Жұтқыншақ және өңеш Жұтқыншақ (pharynx)жоғарыда бассүйек түбіне бекініп басталады да, төменде VІ 92 мойын омыртқа деңгейінде өңешке жалғасады. Оның бүйірлік және артқы қабырғалары жұтқыншақ бұлшықеттерінен құралған, ішкі беті кілегейлі қабықпен қапталған. Алдыңғы жағында жұтқыншақ жоғарыдан төмендегенде мұрын жолдарына, жұмсақ таңдайға, ауыз қуысына және көмейге ашылады. Сол себептен жұтқыншақтың үш бөлімін ажыратады:1)мұрын-жұтқыншақ-бассүйек түбінен қатты таңдай деңгейіне дейін созылады. Мұнда оның бүйірлік қабырғаларында есту (евстахий) түтіктерінің тесіктері ашылады; 2) ауыз-жұтқыншақ-тіласты сүйегі деңгейіне дейін; 3) көмейлік бөлім – соңғы бөлімі жұтқыншақтың өңешке ауысқанға дейінгі аралығы. Жұтқыншақ қабырғаларында, (мұрын бөлігінде) және ауыз қуысы бөлімінде лимфоидтың фолликулдардан басқа бұл шеңбердің құрамына төменде көрсетілген бадамша бездер кіреді: 1) жұтқыншақты (жұтқыншақтың бассүйекке-бекінетін жерінде), 2) түтіктік – есту түтіктерінің тесіктері жанында (бұлар жұп), 3) таңдайлық – аңқада, таңдай доғашаларының арасында (бұлар да жұп), 4) тілдік – тілдің түбірін алып жатады. Аталған Пирогов шеңберін барлығы 6 бадамша без құрайды. Өңеш – (oesophagus) жұтқыншақтың жалғасы болып табылады, оның басталатын жері сақина тәрізді шеміршектің артқы жағы, VІ мойын омыртқаның деңгейі, әрі қарай төменде кеуде қуысына өтеді. Өңештің жалпы ұзындығы, оның басталатын тұсынан асқазанның кардиалды бөлігіне дейін 25см. Оның ішінде-мойын бөлігі 4-6см, кеуде бөлігі 17-18см, құрсақтың бөлігі 2-3 см тең. Асқазанды зерттеу үшін сұйықтық алатын аспаптық (зонд) ұзындығы 40см болуы қажет, себебі алдыңғы тістерден асқазанға дейінгі өңештің ұзындығы осындай. Омыртқа бағанасымен салыстырып қарасақ, өңеш ҮІ мойын омыртқадан ХІ кеуде омыртқа деңгейіндегі аралыққа созылады. Өңеш өз ұзындығында үш жерде тарылады: бірінші тар жері – бастапқы бөлімінде, яғни жұтқыншақтың өңешке ауысатын тұсында. Бұл тарылатын жердің диаметрі көлденеңінен 1,5см шамасында, осы жерде өңеште кесек, бөтен заттар тұрып қалуы кездеседі. Екінші тарылатын жері кеңірдектің екі бронхларға айырылатын тұсында, ал үшіншісі - өңештің кенеттен өтетін жерінде орналасқан. Өңеш сыртынан борпылдақ дәнекер тінмен қоршалған, сондықтан ол орнынан қозғалғыш және созылғыш қабілетіне ие. Мойында өңештің алдында кеңірдек орналасады, соңынан кеуде қуысының жоғарғы саңылауына жақындаған сайын, өңеш ортаңғы сызықтан солға қарай ығысады да, кеңірдектің сол жағынан шығыңқы орналасады. Осыны ескере келе хирургтар өңешке операцияны жасау үшін сол жағын ала ашуды дұрыс көреді. Өңештің жоғарғы бөліміне қалқанша бездің бөліктері жанасады, сонымен қатар (оң жағынан 1-2 см, ал сол жағынан 0,15см аралықта) жалпы ұйқы артериялары өтеді. Артқы жағында өңеш омыртқа алды фасцияда жатады, одан тереңірек шелмай қабаты орналасқан – ол жоғарыда жұтқыншақ артына, ал төменде артқы көкірекаралыққа жалғасады. Жұтқыншақ пен өңештің мойын бөлімі қанмен жоғарғы және төменгі қалқанша артерияларынан қамтамасыз етіледі, ал нерв тармақтары – кезбе нервтен және симпатикалық бағанадан келеді. Лимфа тамырлары лимфаны мойынның негізгі қантамыр-нервтік шоғырының бойындағы түйіндерге апарады. Мойындағы Пирогов веналық бұрышы аймағында (ішкі мойындырық және бұғанаасты веналарының бір-біріне қосылатын жері) лимфалық түйін орналасқан. Бұл түйіннің клиникалық жағынан маңыздылығы - өңештің төменгі бөлімінен және асқазанның бастапқы бөлімінен метастаздар болса, оның ерекше үлкеюі болып табылады. |