Мемлекеттік реттеудің екі басты үлгісі бар:
реактивтік (адаптациялық) үлгі -
бұл үлгі АҚШ
-
қа тəн. Осы үлгі арқылы нарықтың
болмашы «қателіктерінің» өзімен есептесу мүмкін болады.
Мемлекет пен жеке
бизнестің бірлескен қызметтерінің қажетті формаларын пайдалана отырып,
реттеуші органдардың құрылымы мен қызметтерінің икемділілік дəрежесі
жоғары болғандықтан, макро жəне микро дəрежеде тікелей жəне жанама реттеу
құралдарын ұтымды қолдану.
Мемлекеттік реттеудің белсенді үлгісі арқылы
(Жапония) нарық механизмінде мүмкін болатын ұнамсыз жағдайларды алдын
ала ескеруге болады
-
мемлекеттік кірісудің шамасын, көлемін тура белгілей
отырып болжауды қолданып, мемлекет жəне кəсіпкерлердің келіссөздерінің
нəтижесіндегі ұсыныстармен есептесіп отыру.
Мемлекеттік реттеу құралдары . Нарықты реттеу тəсілдері -
бұл
мемлекет пен мекемелердің ұдайы өндіріс процесінде мақсаты бағыт беру əдісін
айтамыз. Ол нарықтық механизм қызметіне қалыпты жағдайы қамтамасыз етуге
əсер етеді. Реттеуші объектілеріне байланысты реттеу тəсілін шартты түрде
былай жіктейміз: мемлекеттік жəне мемлекеттік емес, ал нарықтық тепе
-
теңдікке
əсер ету тəсіліне қарай
-
тікелей жəне жанама.
Реттеудің тікелей тəсілі экономикалық процестің өзіне əсер етуімен
байланысты. Нарықты тікелей реттеу тəсіліне жиынтық сұраныс төлем
қабілеттігінің қалыптасуы үшін жəне халық шаруашылығы тұрақтылығын
қамтамасыз ету үшін орталықтан қолданатын əдістер жатады. Олар нарық
қызметінің тиімді жүзеге асуына ықпал жасайды. Бұл бір жағынан бəсекені
дамыту үшін монополияға қарсы шараларды жасау болса, екінші жағынан
-
төлем қабілеттілігі жағдайын сақтау үшін тұрғындарға əлеметтік қорғау
саясатын жүргізеді.
Жанама тəсілдер экономикалық қызметтің жағдайы мен нəтижесіне əсер
етуімен байланысты. Экономикалық үрдістерді жанама реттеу тəсілдеріне
жатады: салық салу, салық жеңілдіктері; бағаға бақылау орнату, несие
жеңілдіктері; экспорт пен импортты кедендік реттеу; валюта курсы мен валюта
айырбастау шаралары.
