Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім минстрлігі
жүктеу/скачать 0,66 Mb.
|
Алматы қаласы Ибрашимов copy[1] (копия)
| Әуежай. Халықаралық Алматы әуежайы (Almaty International Airport) Қазақстандағы ең үлкен әуежай. Ол Алматы Орталығынан 18 километр қашықтықта орналасқан. Әуежай арқылы Қазақстан бойынша жолаушылардың жартысы мен жүктердің 68% өтеді. Әуежайды «Алматы халықаралық әуежайы» АҚ басқарады, акцияларының 100% түрік TAV Airports Holding компаниясына тиесілі. Бұл жұмыс рейсі дыбыстан жоғары жылдамдықпен келген әлемдегі алғашқы әуежай (1975 жылы 26 желтоқсанда әлемдегі дыбыстан жоғары Ту-144 ұшағы) [11].
Алматы әуе қатынасының ірі торабы. Ол әуежолы арқылы Мәскеу, Санкт-Петербург, Ташкент қалаларын байланыстырады Халықаралық әуежолы арқылы Алматы-Дели, Алматы-Анкара, Алматы-Нюрнберг, Алматы - Стамбұл қалаларымен байланыс қалыптасқан [1]. Орталық Азиядағы ең ірі әуежай, ішкі және халықаралық жолаушылар мен жүктерді әуе тасымалы бойынша 1-ші орында. Ұшу қарқындылығы сағатына 15-18 ұшып-қону операциясына, тәулігіне 200-220 операцияға жетеді. Алматы әуежайы 1935 жылы құрылған. Бұл Орталық стадионның ауданында орналасқан шағын аэродром болатын. Алматы-Мәскеу бағыты бойынша тұрақты рейстер басталғаннан кейін жаңа әуежай ғимараты қаланың солтүстік-шығыс бөлігінде қайта салынды. 1970 жылдары дыбыстан тез ұшатын ТУ-144 ұшағы осы жерден Алматы – Мәскеу бағыты бойынша ұша бастады және мұндай тәжірибе КСРО кеңістігінде бірінші және жалғыз болды.2022 жылдың 5 қаңтарында наразылық пен лаңкестердің басып алуына байланысты әуежай белгісіз мерзімге ұшақтарды қабылдауды және жіберуді тоқтатты, бірақ 13 қаңтарда әуе қатынасы қалпына келтірілді.2020 жылы Air Astana, Bek Air, SCAT Airlines және Qazaq Air сияқты қазақстандық әуе компаниялары өз ұшақтарын әуежайда орналастырды [11]. Теміржол. Алматыда екі темір жол вокзалы бар: Алматы–1 және Алматы-2. Алматы-1 транзиттік вокзал. Ол Орталық Азиямен Ресейдің сібір облыстарын байланыстырады. Ал Алматы-2 қалалық вокзал. Ол қаланың орталығында орналасқан. Сурет 7. Алматы теміржол бағыттары [12]. 1991 жылы Алашанькоу (Қазақстан мен Қытай арасындағы) және 1996 жылы Теджен–Серахс-Машхад (Түркіменстан мен Иран арасындағы) шекаралық теміржол өткелдерінің құрылысының аяқталуы елдің Тынық мұхиты жағалауы мен Жерорта теңізіне шығуын ашты.Тегеран–Бендер-Аббас (Иран) теміржол желісі Қазақстанды Парсы шығанағымен байланыстырды. Осылайша, ежелгі Ұлы Жібек жолы бойында Азия мен Тынық мұхит жағалауы, Еуропа мен Қиыр Шығыс елдері арасындағы қашықтықты айтарлықтай қысқартқан Трансазиялық магистраль пайда болды. Алашанькоу шекара өткелі арқылы Алматы-Үрімші-Алматы бағытында тұрақты қозғалыс орнатылды [12]. 7. МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ ӨНЕР ОРТАЛЫҚТАРЫ 7.1Театрлар Театр өнері Верный қаласында (қазіргі Алматы) әскери бекініс құрылғаннан кейін бірнеше жылдан кейін дами бастады. 1872 жылы 21 қарашада бірінші қалалық қойылым – драма өнерін сүйер қауымның сахнасында қойылған А.Н.Островскийдің «Не в свои сани не садись» пьесасы ұсынылды. Верныйдағы пьесалар қоғамдық, әскери немесе коммерциялық жиналыстарда болды. Қаладағы алғашқы операны генерал Колпаковский атындағы қалалық мектеп 1913 жылы 23 ақпанда Романовтар әулетінің билігінің 300 жылдығына арналған сауда жиналысында қойды (бұл Глинканың «Патшаға арналған өмір» операсы болды). Қаладағы театр өнерінің гүлденген кезеңі Алматының кеңестік кезеңіне түсті. Бұл Қазақ КСР астанасының Қызылордадан Алма-Атаға көшірілуіне байланысты. Осылайша қалаға қазақтың тұңғыш кәсіби театры Қазақ драма театры көшіп келді. 1930 жылдарықалада опера және балет театры (1934) жәнеқуыршақ театры (1935) құрылды. Сондай-ақ республиканың әр қалаларында орналасқан көптеген қазақ театрлары елордаға көшіп келе бастады. Бұл орыс драма театры (1934 жылы Семейден), Ұйғыр музыкалық комедия театры (1962 жылы Шелектен), Корей музыкалық комедия театры (1968 жылы Қызылордадан) және неміс драма театры (1989 жылы Теміртау қ.). Тәуелсіздік алғаннан кейін қалада көптеген жаңа дербес театрлар пайда болды. Көбінесе бұл энтузиастар жасаған жастардың заманауи концерттік алаңдары. Тұрақты труппаны ұстау қымбат болғандықтан, олар қаржыландыр умәселесіне тап болады [17]. 7.2 Мұражайлар Алматы мұражайлары – ұлттың мәдени мұрасын сақтау және оны келешек ұрпаққа жеткізудің мемлекеттік жүйесінің құрамдас бөлігі. Мемлекеттің мәдени мұраны сақтау және пайдалану жөніндегі қамқорлығы қоғамның сабақтастығын, тұрақты және қайшылықсыз дамуын қамтамасыз етудің ең маңызды факторы болып табылады. Қазіргі уақытта Алматы музейлер бірлестігінің құрамында 7 мұражай бар: Алматы мұражайы, Ықлас халық музыкалық аспаптары мұражайы, Д.А.Қонаев мұражайы, Н.Тілендиев мемориалдық мұражайы, С.Мұқанов пен Ғ.Мүсірепов атындағы әдеби-мемориалдық мұражай, Райымбек батырдың мемориалдық кешені, дәстүрлі музыка мультимедиялық орталығы. - «Алматы мұражайы» (2002 жылы құрылған) – Алматының көне заманнан бүгінгі күнге дейінгі тарихын көрсетеді. Мұражай құрамына ауданы 430 га «Боралдай сақ қорғандары» археологиялық саябағы кіреді. - «Д.А. Қонаев» (2002 жылы құрылған) мемориалдық пәтер-мұражайын (2012) қамтиды – ол кеңес дәуіріндегі саяси көшбасшының мұрасын сақтайды және қала мен елдің өмірімен «сұс-тұс» болған кезеңдегі өмірі туралы баяндайды. - Халық музыкалық аспаптар мұражайы. Кеңес дәуірінде (1980 жылы) жасалған «Ыхлас» халық музыкалық аспаптарының бірегей коллекциясын сақтайды және музыка мәдениетін насихаттайды, белгісіз, ұмытылып бара жатқан шығармаларды, музыкалық атауларды іздестіреді, ғылыми және мәдени қолданысқа енгізеді. 2012 жылы Мәдениет жылы аясында мұражайға ауқымды жөндеу жұмыстары жүргізілді, бұл мұражайды келушілер үшін тартымды етті. Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25 жылдығы мен Алматы қаласының 1000 жылдығын мерекелеу аясында «Дәстүрлі музыканың мультимедиялық орталығы» ашылды. Орталық экспозициясында қазақ өнерінің көрнекті қайраткерлерінің бірегей мемориалдық аспаптары қойылған. - «С.Мұқанов пен Ғ.Мүсіреповтің әдеби-мемориалдық мұражай кешені» 1999 жылы С.Мұқанов (1978 жылы 21 қарашада ашылған) және Ғ.Мүсірепов (1987 жылы мамырда ашылған) екі мұражайының негізінде құрылды. - «Нұрғиса Тілендиевтің мемориалдық мұражайы» (2014 жылы құрылған) – белгілі қазақстандық композитордың мемориалдық пәтері, оның міндеттеріне композитордың мемориалдық мұрасын сақтау, зерттеу, насихаттау және заманауи музыка мәдениетін дамыту кіреді. - Райымбек батыр мұражай кешені – 1981 жылы мәрмәр тастан ескерткіш орнатылып, 1991 жылы Райымбек даңғылы деп аталса, 1994 жылы Райымбек тарихи-этнографиялық бірлестігінің бастамасымен үлкен кесене салынды. Ал 2018 жылдан бастап бұл елді мекен мемлекет құзырына өтіп, Райымбек батыр мұражай кешені атауын алды. Кәсіпорынның мақсаты – халықтың эстетикалық сұранысын қанағаттандыру, оның рухани мәдениетін дамыту мақсатында көне өнер туындыларын, мәдени-тарихи жәдігерлер топтамаларын белсенді түрде насихаттау. Алматыдағы мұражайлар бірлестігі келушілердің қолжетімділігі үшін заманауи технологиялармен жабдықталған. Музейге келушілер izi.travel жаһандық платформасы арқылы қазақ, орыс немесе ағылшын тілдеріндегі аудио гидті таңдай алады. Ол үшін әрбір залда QR кодтары, визуалды және мнемоникалық сілтемелер бар. Залдардың экспозициясында заманауи технологиялар – голограммалар, LED экрандар, ақпараттық дүңгіршектер, 3D турлар қолданылады. «Алматы қаласының мұражайлар қауымдастығы» КМК халыққа ақылы қызмет көрсетеді, мұражайларға барады, экскурсиялар жүргізеді, жарнамалық материалдар таратады. Алматыдағы мұражайлар күн сайын сейсенбіден бастап жұмыс істейді. (Дүйсенбі – санитарлық күн) келушілерді сағат 10:00-ден 19:00-ге дейін қабылдайды [18]. 7.3 Кітапханалар Қазіргі уақытта «Алматы қаласының орталықтандырылған кітапхана жүйесі» КММ 25 кітапханамен ұсынылған: Орталық қалалық кітапхана, А.П.Чехов қалалық жастар кітапханасы, Жамбыл атындағы Орталық қалалық балалар кітапханасы, С.Бегалин атындағы және 23 филиал кітапханасы, соның ішінде Қалалық балалар кітапханасы, И.А.Крылова, Қазақстан жазушыларының кітапханасы, 13 бұқаралық және 7 балалар кітапханасы. Заман талабына жауап бере отырып, Орталық кітапхана қызметінің қызметі ақпаратты сақтау мен жеткізуге ғана емес, сонымен қатар оқу мен кітаптың қадір-қасиетін насихаттауға бағытталған. ОКЖ кітапханалары дәстүрлерді нығайтады, мәдени құндылықтарды жеткізуді қамтамасыз ететін адамдардың шығармашылық әлеуетінің жұмыс істеуіне және дамуына ықпал етеді. ОКЖ кітапханаларының материалдық-техникалық базасын нығайту негізінде қалалық кітапханаларды жаңғыртуға оңтайлы жағдай жасау арқылы олар пайдаланушының заманауи сұраныстарын қанағаттандыруға тырысады. ОКЖ кітапханалық процестерді компьютерлендіру мен автоматтандыруды жалғастыруда. Кітапханалар интернетке жалпы қолжетімділікті қамтамасыз етеді. Пайдаланушылардың электронды ақпараттық ресурстармен жұмыс істеу мүмкіндігі бар. ОКЖ кітапханаларының жұмысында соңғы технологияларды пайдалану оқырманға қызметтердің кең ауқымын алуға, пайдаланушылардың жаңа санаттарының назарын аударуға мүмкіндік береді [18]. 7.4 Хайуанаттар бағы Алматы хайуанаттар бағы 1937 жылы құрылған Қазақстан Республикасындағы ең көне хайуанаттар бағы.Алматы хайуанаттар бағының миссиясы – өскелең ұрпақ пен үлкендердің бойында жануарларға деген сүйіспеншілікті, қоршаған ортаға ұқыпты және құрметпен қарауды қалыптастыру. Дүние жүзіндегі фаунаны сақтау қажеттілігі бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Хайуанаттар бағы табиғатты қорғау жүйесінің маңызды буыны болып табылады. Хайуанаттар бағының негізгі және негізгі мақсаты – қазақ және дүниежүзілік фаунаның жабайы жануарларының (әсіресе сирек және жойылып бара жатқан түрлерінің) генофондын жасанды жағдайда сақтау және көбейту, сонымен қатар оқушылар мен студенттер арасында жаратылыстану білімін насихаттау, қала тұрғындары мен қонақтары.Алматы хайуанаттар бағы әлемнің көптеген хайуанаттар бағын біріктіретін көптеген беделді ұйымдардың мүшесі: EARAZA (Еуро-Азия аймақтық хайуанаттар және аквариумдар қауымдастығы) - 1994 жылдан, EAZA (Еуропалық хайуанаттар және аквариумдар қауымдастығы) - 2017 жылдан (кандидат мүше), SEAZA (Оңтүстік-Шығыс Азия хайуанаттар және аквариумдар қауымдастығы) және WAZA (Дүниежүзілік хайуанаттар және аквариумдар қауымдастығы) – 2003 жылдан бері. Сонымен қатар, Алматы хайуанаттар бағы Халықаралық ағарту және білім беру қауымдастығының (IZE), түрлерді анықтаудың халықаралық жүйесінің (ISIS) мүшесі болып табылады. Барлық хайуанаттар бағы 7 секцияға (бөлімге) бөлінген: аквариум, экзотариум, экзотикалық құстар, жыртқыш құстар, приматтар, жыртқыш сүтқоректілер және тұяқтылар. Хайуанаттар бағының коллекциясында барлығы 364 түр, 3437 дара (01.06.2020 ж.) бар. Оның ішінде 70 түрі ХСН және Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген. Хайуанаттар бағының мақсаты - жануарлардың қызықты коллекциясын жинау ғана емес, сонымен қатар халықты тәрбиелеу. Тәрбие қызметі хайуанаттар бағының жұмысындағы маңыздылардың бірі болып табылады. Хайуанаттар бағына келушілермен экологиялық тәрбие мен ғылыми-ағарту жұмыстарының бір түрі экскурсия болып табылады. Хайуанаттар бағында экскурсиялардан басқа «Аңыздар мен ертегілер жануарлары», «Қызыл кітапқа енген жануарлар», «Сүйікті еместер туралы», «Нептунның су асты әлемі» және т.б. тақырыптар бойынша экскурсиялар өткізіледі. Хайуанаттар бағында хайуанаттар мектебі ашылды, оның негізгі міндеті жануарларға деген сүйіспеншілікті ояту, оларға қамқорлық жасауды үйрету, мінез-құлқын қадағалау. Алматы хайуанаттар бағының тыныс-тіршілігімен Instagram, Facebook әлеуметтік желілерінен, сондай-ақ зообақтың ресми сайтынан біле аласыздар [18]. 8. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ Оңтүстік астананың үстіндегі түтін ондағы әрбір алматылық үшін таныс болды. Ластанған ауа - қаланың маңызды экологиялық проблемаларының бірі, бірақ, өкінішке орай, жалғыз емес. Су мен топырақтың ластануы мәселелері де өзекті. El.kz тілшісі ҚазҰУ география және табиғатты пайдалану факультеті деканының ғылыми-инновациялық қызмет және халықаралық байланыстар жөніндегі орынбасары, PhD докторымен сұхбаттасты. Әл-Фараби Айна Рысмағамбетова, Алматы қаласының экологиялық проблемалары және оларды шешу жолдары туралы. Алматы қаласының атмосфералық ауасының жалпы экологиялық жағдайы қанағаттанарлықсыз. Қаланың ауасын ластайтын негізгі заттар–көмірқышқыл газы, азот диоксиді, күкірт диоксиді, көміртегі тотығы, формальдегид, бензо(а)пирен, фенол және т.б. Соңғы бір жылда қала атмосферасына 107 000 тоннадан астам ластаушы заттар шығарылды. Оның ішінде 50%-дан азы – автокөлік, 46%-ға жуығы – 2-ЖЭО, 3-ЖЭО және әртүрлі кәсіпорындар қызметінің нәтижесінде, ал 4,3%-ы жеке сектордың үлесіне тиеді. «Қазгидромет» РМК мәліметтері бойынша, соңғы төрт жылда ауаның ластануының жоғары деңгейі байқалды: 2017 жылы ауаның ластану индексі (АПИ) 6 болды, салыстырмалы түрде төмен деңгейді көрсетті, ал 2018, 2020-2022 ж.ж. ластанудың жоғары деңгейі байқалды – 7, 2019 жылы API 8. 2022 жылдың бірінші жартыжылдығында кәсіпорындардың жалпы нақты шығарындылары 46 062,23 тоннаны құрады. Қаланың жоспарлау құрылымы күрделі ландшафттық және географиялық жағдайымен анықталады. Қолайлы климаттық жағдайларға қарамастан, Алматы атмосфераны өзін-өзі тазарту ресурстарының әлсіздігімен сипатталады, ал желдің барлық бағыттарында қала «аэродинамикалық көлеңкеде». Айта кету керек, қала ауасын желмен өздігінен тазарту факторлары ауаның қолайлы гигиеналық жағдайын сақтау үшін жеткіліксіз. Жоғарыда аталған факторлардың барлығы атмосфераға ластаушы заттардың шығарылуын арттырады. Алматы қаласының әлеуметтік-экономикалық қалалық жүйесі қоршаған орта сапасының нашарлауымен қатар жүреді, бұл аумақты тұрақты дамыту мәселесін қиындатады. Қаланың қазіргі экологиялық жағдайы атмосфераның беткі қабатында ластаушы заттардың шамадан тыс жиналуымен сипатталады, бұл түтіннің пайда болуына және ластанған ауа массаларының өзен аңғарлары бойымен биік таулы аймақтарға жылжуына әкеледі. Нашар табиғи желдету жағдайында атмосфералық ауаның ластануы шұғыл шешуді қажет ететін ең өзекті мәселе болып табылады. Сурет 7. Алматыдағы қара түтіннің таралуы [22]. Сондай-ақ, өзекті экологиялық мәселелердің бірі – қаланың су айдындарының ластануы. Ашық су қоймаларындағы су барлық дерлік қаланы басып өтеді және судың ластану дәрежесі бойынша қаланың үстіндегі Үлкен Алматы өзені ластану дәрежесі бойынша I және II кластарға жатады, яғни «өте таза» және «таза» ретінде сипатталады. Төмен қарай су сапасы нашарлауда, сапа класы – III – «орташа ластанған». Сапа стандарттарынан асып кету, негізінен, көп тұрғындар жағдайында қалалық ағынды суларды төгуге тән.Алматы қаласы арқылы Үлкен Алматы, Кіші Алматы, Есентай өзендері ағып өтеді. Үлкен Алматы өзенінің су қорғау аймағында қаланың ірі кәсіпорындары жұмыс істейді, олар кәріз құбырларын ағызады, жеке тұрғын үй секторы мен шағын кәсіпкерлік субъектілерінің ұйымдастырылмаған және тазартылмаған сулары да су айдындарына ағызылады. Урбанизацияланған аймақтардың экологиялық проблемаларының тағы бірі-тұрмыстық қатты қалдықтардың пайда болуы. Айта кетерлігі, 2022 жылдың басынан бері шығарылған қоқыс көлемі 203 мың тоннаны құраса, өңдеу үлесі небәрі 16,6 пайызды құрап отыр. Мәселе мынада, өңдеу деңгейі әлі де төмен деңгейде. Өңдеу орындарының жоқтығынан қала ішінде түзілетін қатты тұрмыстық қалдықтар Алматы облысында орналасқан полигондарға тасымалданады. Қарасай ауданында (қаладан 35 км) орналасқан полигонға күніне шамамен 1200-1500 тонна қалдық түседі, қалған 400-500 тонна қалдық қала маңындағы шағын полигондарға жіберіледі. Осыған байланысты адам өмірінің барлық салаларында қалдықтарды бөлек жинауды енгізудің өзекті қажеттілігі туындап отыр, бұл қатаң бақылауды қажет етеді. Соңғы уақытта көлік құралдарының көбеюі, электр станциялары мен жылу станцияларының шығарындыларының көбеюі, сондай-ақ қаланың бір секторында орналасқан жеке секторлардағы жылу желілерінің жұмысы газ және газ тәріздес газдардың көп бөлінуінің себептерінің бірі болып табылады. Қала ауасындағы аэрозольді ластаушы заттар көп. Атмосфералық бассейнді ластанудан қорғаудың негізгі бағыттары: санитарлық шаралар, яғни жаңартылған газ және шаң тазарту қондырғыларын орнату; технологиялық шараларды «жасылдандыру» қалдығы аз технологияларды енгізу; ғарыштық жоспарлау шаралары (санитарлық-қорғаныс аймақтарын дамыту, аумақты абаттандыру, желдің бағытын ескере отырып, кәсіпорындарды орналастыру) және т.б. Адамның экологиялық ізі де маңызды фактор болып табылады. Әрбір алматылық 5R ережелерін (Бас тарту, азайту, қайта пайдалану, қайта өңдеу, шіру) қолдану арқылы күнделікті өміріне экологиялық таза өмір салты қағидаттарын енгізуі керек: көліктерде жүруден бас тарту, пластик бұйымдарды пайдалану, қажетсіз сатып алулардың санын азайту; заттарды қайта пайдалану және қайта өңдеу керек [19]. Қорытынды Қорытындылай келе, Алматы қаласы мәдениеті мен тарихы бай экономикалық және саяси қала болып табылады. Өзінің ыңғайлы географиялық орналасуының арқасында Алматыда сауда қарқынды дамыды. Археологтар қазіргі Алматы аумағынан тапқан ежелгі ескерткіштер бойынша бұл жерді ежелден көшпелі және жартылай отырықшы тайпалар мекендеген деп айтуға болады. Алматы - өзін еліміздің басты қаржы, мәдени және туристік орталығы ретінде көрсететін Қазақстанның ең ірі мегаполисі. Қала республиканың жалпы аумағының тек 0,19%-ын алып жатыр, ал оның халқы 2,5 млн. тұрғынға жетеді. Алайда, әрбір бесінші Қазақстандық Алматыда тұрақты тұрады және жұмыс істейді. 2 триллион 273 млрд теңге немесе ел ЖІӨ-нің 1/5 бөлігі Алматының үлесіне тиеді, яғни әрбір алматылыққа 15 мың доллар келеді, бұл жалпы республика бойынша 2,7 есе артық. Елдегі барлық салық түсімдерінің 30 пайызына дейін осында жиналады, мемлекеттің ішкі сауда айналымының 50 пайызы және сыртқы сауда тауар айналымының 1/6 бөлігі Алматыда жүргізіледі. Мегаполистің үлесіне барлық банк операцияларының 70 пайызына дейін, барлық инвестициялардың 18 пайызы, елде енгізілетін тұрғын үйдің 12 пайызы және барлық бөлшек және көтерме сауда операцияларының 50 пайызы тиесілі. Алматы экономикасы негізінен қалада жұмыс істейтін банк мекемелері, сондай-ақ шағын және орта бизнес субъектілері есебінен дамуда. Мысалы, барлық салық түсімдерінің 60 пайыздан астамын қалаға бизнес-кәсіпорындар әкеледі, олардың Алматыда шамамен 78 мыңы бар. Бұдан басқа, мұнда екінші деңгейдегі елдің 33 банкі жұмыс істейді, бұл жалпы санының 95 пайызын құрайды. Қазіргі заманғы мегаполис-бұл дамыған экономика мен инфрақұрылым ғана емес. Бұл сонымен қатар қала, оның негізгі белгілері тазалық, жайлылық, жайлылық және қауіпсіздік болып табылады. Алматы да осындай параметрлерге ұмтылады, ол қала аумағында 22 өзен ағады. Мұндай табиғи байлықпен әлемнің бірде-бір қаласы мақтана алмайды. Мұндай сыйды сақтап қалу үшін Алматыда "Алматы өзендері мен су айдындары" муниципалдық бағдарламасы іске асырылуда, оны іске асыру шеңберінде өзен арналарын қайта жаңарту және оларға іргелес аумақтарды абаттандыру жүргізілуде. Сонымен қатар, қаланы көгалдандыру, аулаларды абаттандыру және субұрқақтарды қалпына келтіру жұмыстары жүргізілуде. Алматыда қандай жобалар жүзеге асырылса да, даму көрсеткіштері қаншалықты жоғары болса да, мегаполистің негізгі капиталы халықтың денсаулығы болып табылады. 2008 жыл Алматыда әлеуметтік даму жылы деп жарияланды. Алматы қаласында 2011 жылы Қысқы Азия ойындары өтті. Мұнда әртүрлі ұлттардың өкілдері тұрады: татарлар, қазақтар, немістер, орыстар, түріктер, украиндар және басқалар. Олар мұнда негізінен қазақ және орыс тілдерінде сөйлейді. Пайдаланған әдебиеттер тізімі 1. Ахметов Е.А., Бердығұлова Г.Е; Қазақстанның Республикасының экономикалық және әлеуметтік географиясы. Оқу құралы. Алматы 2011 2. Қозыбаев М.Қ.- Алма-Ата: Ч. ред. Қазақ Совет Энциклопедиясы, 1983. – С.81. – 608 б. 3. https://ssr.studkz.com 4. https://www.wikiwand.com 5. https://archive.is/20140 6. https://new.stat.gov.kz/ 7. Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2020 года. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан 8. https://kz.kursiv.media/kk 9. Официальный сайт метрополитена г. Алматы 10. https://web.archive.org/ 11. https://kase.kz/files/emitters/ARAL/aralp_2020_rus.pdf 12. https://rzda.ru/info/articles/alma-atinskaya-zheleznaya-doroga/ 13. https://ecogosfond.kz 14. https://primeminister.kz 15. http://www.pogodaiklimat.ru/climate/36870.htm 16. https://www.advantour.com 17. http://alnaz.ru/almaty/teatralnaya-zhizn-vernogo.html 18. https://www.gov.kz/memleket/entities/almaty-madeniet 19. https://el.kz/ru/almaty-vkhodit-v-spisok-samykh 20. https://almaty.invest.gov.kz/about/markets/ 21. https://stat.gov.kz/ 22. https://dknews.kz/ru/v-strane жүктеу/скачать 0,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|