Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының Қауымдастығы с. Қ. Тұртабаев

106
Пара–аминобензой қышқылының реакцияларға тікелей қа-
тынасатыны əлi анықталған жоқ. Бірақ фоли қышқылының 
құрамына кіретіндіктен, ол көптеген биохимиялық процестер 
үшін ауыстырылмайтын фактор. Пурин мен пиримидин синтезін 
активтендіреді, демек бұл витаминнің ДНҚ мен РНҚ синтезіне 
қатысы бар.
Қара егеуқұйрықтар тамағы құрамында пара-аминобензой 
қышқылы болмаса, олардың жүні ағарады, сол сияқты басқа жа-
нуарларда, да жүнінің бояуы жоғалады, адамның шашы да сон-
дай өзгеріске ұшырайды.
Пара-аминобензой қышқылы табиғатта кең таралған, ол, 
əсіресе, ашытқыда, бауырда, сүтте, жұмыртқада, күріш кебегінде 
басқа астық тұқымдас дақылдарда көп болады.
С витамині (аскорбин қышқылы, антиқұрқұлақ вита-
мині)
өсімдіктерде галактозадан синтезделіп жаcалады. Сол 
сияқты жануарлар ұлпасында (адам, маймыл жəне теңіз шошқасы 
деп аталатын жануарлардан басқа) глюкозадан синтезделеді.
С витаминінің құрылымдық формуласы гексозаларға жақын 
екенін көрсетеді. Тотығу-тотықсыздану реакцияларында сутегі 
атомдарының доноры болады жəне тотығу кезінде дегидроаскор-
бин қышқылына (ДАҚ) айналады – бұл реакция қайтымды.
Бұл реакция қайтымды болғандықтан, ДАҚ-тың құрқұлаққа 
қарсы əcepi бар, сондықтан ол да С витамині деп аталады.

107
Аскорбин қышқылының молекуласында көміртегінің асси-
метриялық eкi атомы бар жəне ол екеуі оптикалық тұрғыдан 
активті L жəне Д-стереоизомерлер құрайды. Табиғи өнімдердің 
құрамында L-аскорбин қышқылы болады.
Аскорбин қышқылының формуласын Рейхштейн 1933 ж. тау-
ып, синтездік жолмен алды.
С витамині - түссіз, кристалды зат, суда жақсы ериді, спиртте 
нашар ериді. 
С витаминінің тотықсыздандырғыш қасиеті бар, əсіресе, сіл-
тілі ортада.
Аскорбин қышқылының негізгі қасиеті мынадай: ол сутегі 
атомдарын бөліп шығарып жəне қосып алып оңай тотығады 
жəне тотықсызданады. Коллаген синтезi кезінде пролин мен ли-
зин қалдықтарының гидроксилдену реакциясына С витамині 
қатысады, ол гексокиназа, фосфоглюкомутаза, амилаза, ар гиназа 
сияқты ферменттер əсepінің активтілігін арттырады, фенилала-
нин, тирозин, липидтердің тотығу процесіне қатысады.
С-авитаминозының өзіне тəн белгісі – құрқұлақ (цинга немесе 
скорбут) ауруы. Мұндай аурумен тек адамдар, маймылдар жəне 
теңіз шошқалары ауырады. Мұның себебі, бұл аталғандардың 
ағзасында глюкозаның аскорбин қышқылына айналуындағы 
соңғы реакциялардың бірін катализдейтін фермент болмайды.

108
С витамині ұзақ уақыт бойы жетіспеген жағдайда капилляр-
дың өткізгіштігі артады, терінің астына нүктеленіп қан құйыла-
ды, ондай қан құйылу бұлшық еттерде жəне ішкі қуыстарында 
байқалады. Құрқұлақтың белгісі – тістің қызыл иегі қанай ба-
стайды, одан əрі тic босап түciп қалады. Көбіне сүйектер морт 
сынғыш күйге түседі. Сонымен бірге, көптеген ұлпалар: бай-
ланыстырушы ұлпа, шеміршектер, созылмалы ұлпа, сүйек, тіс 
дентині зақымданады. Жыныс бездерінің бауырдың, бүйректің 
қызметі бұзылады.
Қыстың соңына таман жəне ерте көктемде адамда гиповита-
миноз құбылысы байқалады. Мұндай жағдайда адам ағзасының 
əртүрлі жұқпалы ауруларға төзімділігі төмендейді, тез шаршағыш 
келеді, басы ауырады, асқа тəбеті болмайды.
C витамині едəуір мөлшерде жас жемістерде, көкөністерде 
кездеседі. Итмұрын, шырғанақ, қарақат, шетен, бұрыш, құлмақ, 
лимон, апельсин, алма жемістері осы витаминге бай. Жануар тек-
тес өнімдерден С витамині бауырда, сүтте, қымызда болады.

жүктеу/скачать 1,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: