Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының Қауымдастығы с. Қ. Тұртабаев

121
Бейорганикалык зат
Фосфор қышқылы
Фосфор қышқылы
Минорлық негіздер 
Пуриндік
Пиримидиндік
N
6
-метиладенин
1-метилгуанин
7-метилгуанин
N
2
-метилгуанин
N
2
-диметилгуанин
5-метилцитозин
5 – оксиметилцитозин
Оксиметилурацил
Урацил
N
6
-метиладенин
N
6
-диметиладенин
1-метиладенин
2-метиладенин
1-метилгуанин
7-метилгуанин
N
2
-метилгуанин
N
2
-диметилгуанин
5 -метилцитозин
3- метилцитозин
3-метилурацил
Тимин Дигидроурацил
Нуклеозидтер атауы
24-кесте
Негіз Рибону-
клеозид 
Атының 
қысқартыл
ған жазуы
Дезоксирибо-
-нуклеозид 
Атының 
қысқартыл
ған жазуы
Аденин Аденозин 
А
Дезоксиаденозин
dА
Гуанин Гуанизин 
Г
Дезоксигуанизин 
dГ
Цитозин Цитидин 
Ц
Дезоксицитидин 
dЦ
Тимин Т
Тимидин 
dТ
Урацил Уридин
У

122
Азотты негіздер, пентоза мен фосфор қышқылы қосылып, 
мононуклеотид молекуласын түзеді. Мононуклеотидтер фос-
фор қышқылының тағы бір немесе екі қалдығын қосып алады 
да, тиісінше, нуклеозиддифосфат (АДФ, ГДФ, УДФ, ТДФ жəне 
ЦДФ) пен нуклеозидтрифосфаттар (АТФ, ГТФ, УТФ, ТТФ жəне 
ЦТФ) түзеді. 
Нуклеозидтрифосфат молекуласында фосфор қышқылы қал-
дықтары ангидридті байланыс арқылы қосылған, мұндай бай-
ланыстардың бойында потенциалды энергия көп болады, сон-
дықтан, оларды макроэргиялық байланыстар деп атайды.
Рибонуклеотидтерде фосфор қышқылының қалдығы ри 
бо-
заның 2', 3' жəне 5' орындарындағы көміртек атомдарымен бай-
ланысуы мүмкін:
Дезоксирибонуклеотидтерде фосфор қышқылының қалдығы 
3' жəне 5' көміртек атомдарында ғана бола алады:
23-кестеден көріп отырғанымыздай, ДНҚ мен РНҚ пири-
ми диндік негіздердің сапалық құрамы бойынша да бірінен-бірі 
өзгеше: біріншісінің құрамында тимин болса, екіншісінде – ура-
цил болады.
Минорлық пуриндік жəне пиримидиндік негіздер жағынан 

123
қарастырса, ДНҚ мен РНҚ арасындағы айырмашылық айтар-
лықтай: соңғысында бұл негіздер өте көп кездеседі (50-ден
 
аса). Минорлық метилденген негіздердің ДНҚ мен РНҚ-да бо-
луын жəне олардың тарауын нуклеин қышқылдарының бір 
қа-
тар функцияларымен байланыстыруға болады. Олар - белок-
тар, оның ішінде, бірқатар ферменттермен өзара əрекеттесуі, 
макромолекулалардың биосинтезі туралы кодпен хабарласу жəне 
ақпарат беру т.б.
5.2. ДНҚ жəне РНҚ түрлері
ДНҚ-ның молекулалық массасын негізінен гидродинамика-
лық жəне электронды-микроскопиялық əдістермен анықтайды, 
бірақ оны ДНҚ ерітіндісінің сəуле сіңіруін өлшеп жəне басқа 
əдістермен анықтауға да болады.
ДНҚ-ның молеқулалық массасын оның ерітіндісін ультра-
центрифугалау арқылы анықтағанда гидродинамикалық əдістің 
негізі ДНҚ-ның седиментация константасы мен молекулалық 
массаның арасында сызықтық тəуелділік болады, оны калибрлік 
қисық сызық немесе формула арқылы анықтауға болады. 
0,445 lgМ = 1,819 + lg (S°20,w – 2,7)
мұнда S°20, w – седиментация константасы. ДНҚ-ның молекула-
лық массасын электронды-микроскопиялық əдіспен анықтау 
ДНҚ-ның созылған молекуласының ұзындығын өлшеуге не-
гізделген. Оның молекуласының 0,1 нм ұзындығына 197 Дальтон-
ға тең масса келетіні белгілі. Бұл мөлшерді ДНҚ молекула- 
сының тəжірибе арқылы алынған ұзындығына көбейтіп, моле-
кулалық массасын табады. 
Эукариот жасушаларынан нативті ДНҚ-ны бөліп алу өте 
қиын, себебі ДНҚ-ның бөлініп алынған молекулаларын үзіліп 
кетуден сақтайтын арнайы əдістер əлі табылған жоқ.
Сондықтан да вирустар мен фагтардың ДНҚ-лары үшін ғана 
нақтылы сандар алынған (25-кесте), себебі одан белок қабатын 
абайлап алып, ДНҚ бөліп алған оңайлау.

жүктеу/скачать 1,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: