Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының Қауымдастығы с. Қ. Тұртабаев
жүктеу/скачать 1,75 Mb. Pdf көрінісі
|
| 116
жанасу күшін сипаттайды. Əдеттегі қосарланған байланыс жағ- дайында π-электрондардың байланыс күшін, яғни байланыс тəртібі бірге тең деп алады. Қосарланған байланысы бар моле- кулада, мысалы, қарастырылып отырған пиримидин молекула- сында π -электрондардың орын ауыстыруының нəтижесінде бай- ланыс тəртібінің мəні бөлшек болады. Байланыс тəртібінің мəні неғұрлым көп болған сайын оның қосылу реакцияларына деген қабілеті де күштірек сипатталады. Нуклеин қышқылдарының құрамынан мынадай пиримидин туындылары табылды: цитозин, тимин, урацил, 5-метилцитозин жəне 5-оксиметилциотозин: Пиримидиннің құрылымдық формуласы Цитозин, урацил жəне тимин мөлшері нуклеин қышқылда- рында біршама болса, ал 5-метилцитозин жəне 5-оксиметил- 117 цитозин өте аз мөлшерде жəне оның өзінде де кейде кездеседі. Сондықтан да олар минорлық (экзотикалық) негіздер деп атала- ды. Белок тар құрамындағы сирек кездесетін амин қышқылдары сияқты оларды да нуклеин қышқылдары құрамында кейде кез- десетін негіздер деп атауға болар еді. Соңғы жылдары пирими- дин қа тарының нуклеин қышқылдарынан табылған минорлық негіз дерінің тізімі толықты. Нуклеин қышқылдарының пурин не- гіздері гетероциклдік-пуриннің туындысы болып табылады. Пиримидин циклі сияқты бұл жерде де формулаға жай жəне қосарланған байланыстар шартты түрде қойылады. Пурин мо- лекуласындағы атом аралық қашықтықтар да жəне жоғарыда келтірілген байланыстар тəртібі де пурин сақинасын құрайтын С жəне N атомдарының π -электрондарының жанасу дəрежесінің жоғары екендігін көрсетеді. Пиримидиндік Имидазолдық сақина сақина Нуклеин қышқылдарының гидролизаттарында пуриннің екі туындысы - аденин мен гуанин əрқашанда кездеседі; Аденин Гуанин (6-аминопурин) (2-амино-6-оксипурин) 118 Сонымен қатар, нуклеин қышқылдарының құрамында ми- норлық пуриндік негіздер – аденин мен гуаниннің метилденген туындылары да кездеседі. Пиримидин мен пуриннің окситуындыларының маңызды ерек шелігі олардың таутомерлік (лактам-лактимдік) түрге айналу мүмкіндігі болып саналады: 119 Сондықтан да лактамдық түрдегі 1-ші N атомы бойынша пири- мидин негіздері нуклеин қышқылдарының құрамында табылған көмірсулармен өзара байланысқа түседі. Нуклеин қышқылдарының құрамына бір-біріне ұксас екі мо носахарид: рибоза жəне дезоксирибоза кіреді. Бұл моносаха- ридтер бос күйінде сақиналы-тізбекті таутомерия түрінен туын- дайтын таутомерлік түрде болады. Нуклеин қышқылдарының құрамында бұл екі моносахарид b -D-рибофураноза түрінде кездеседі. β -D-рибозамен салыстырғанда екінші моносахарид ( β -D- 2-дезоксирибоза) 2-көміртегі атомы бойынша тотықсызданған қосынды болып табылады. Тотықсыздану процесінде гидрок- сил тобы бөлініп алынатын болғандықтан, пайда болған туынды дезоксирибоза деп аталады, ал екі деген сан гидроксил тобы Н атомына алмастырылған рибозаның көміртек атомының нөмірін көрсетеді. 120 Рибоза мен дезоксирибоза нуклеин қышқылдарының құрамына кіретін көмірсулар. Кейбір фагтардан, рак жасушаларының кейбір түрлерінен бөлінген ДНҚ-да глюкоза табылған. Нуклеин қышқылдарын гидролиздеп, өнімдерін зерттеу ба- рысында маңызды тұжырым жасалды. Əртүрлі биологиялық объектілерден бөлінген нуклеин қышқылдарының құрамы бірдей еместігі анықталды. Бұл алғаш рет бұзаудың бұғақ безінен (тимонуклеин қышқылы) жəне ашытқыдан (ашытқы ну- клеин қышқылы) бөлінген нуклеин қьшқылдарының құрамын салыстырғанда анықталды. Нуклеин қышқылдарының құрамына кіретін көмірсулардың сипатына қарай олардың біреуі – де- зоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ), екіншісі – рибонуклеин қышқылы (РНҚ) деп аталды. ДНҚ мен РНҚ арасында химиялық құрамы жағынан басқа да ұқсастықтар мен айырмашылықтар бар (23-кесте). Азот негіздері рибоза немесе дезоксирибозамен қосылып, ну- клеозид түзеді (24-кесте). Аденин + Рибоза Аденозин Тимин + Дезоксирибоза Дезокситимидин Урацил + Рибоза Уридин Цитозин + Дезоксирибоза Дезоксицитидин жүктеу/скачать 1,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|