׀                                    ׀                                     ׀

221
H – C - OH изомераза H – C – H  эпимераза  H – C – OH        
        
׀                                    ׀ 
                  
׀
H – C - OH                   H – C – OH                   H – C – OH       
        ׀                                    ׀                                      ׀
        CH
2
O ~ Ф                    CH
2
О – Ф                      CH
2 
– О – Ф
Рибоза-5-фосфат       Д-рибоза-5-фосфат      Ксилулоза-5-фосфат
Осы реакциялар нəтижесінде түзілген D-рибозо-5-фосфат ри-
бонуклеотидтер мен дезоксирибонуклеотидтердің биосинтезіне 
өте қажет зат болып табылады. Кейбір жасушаларда глюкозаның 
пентозофосфаттық жолмен ыдырауы осымен аяқталады. Бұл 
процестің жалпы теңдеуін төмендегідей түрде көрсетуге болады:
Глю – 6 – ф + 2НАДФ + Н
2
0                  рибозо – 5 – ф + 2НАДФН· Н
+
 + С0
2
Алтыншы реакция транскетолаза ферментінің қатысында 
төртінші жəне бесінші реакция өнімдерінің арасында жүреді. 
Транс 
кетолаза ферментінің кофакторы – тиаминопирофосфат 
(ТПФ) жəне екі валентті металдардың иондары. Реакция нəти-
жесінде седогептулозо-7-фосфат жəне глицеральдегид– 3 - фос-
фат түзіледі.
7-ші реакция: тағы да транскетолаза ферментінің жəне тағы да 
бір ксилулозо-5-фосфат молекуласының қатысуымен жүріп, бұл 
реакцияның нəтижесінде фруктозо-6-фосфат пен 3-фосфоглице-
рин альдегиді түзіледі.
Осы екінші кезеңнің жалпы теңдеуін жазсақ:
 2 – ксилулозо – 5 – фосфат + рибозо – 5 – фосфат 
 2 фруктоза – 6 – фосфат + глицеральдегид – 3 – фосфат 
Сонымен, НАДФН·Н
+
 көп қажет болғанда НАДФН·Н
+
-пен 
қатар түзілетін рибозо-5-фосфат, гликолиздің аралық заттары 
фруктозо 6-фосфатпен глицеральдегид-3-фосфатқа айналады. 
Жасушадағы глюкоза-6-фосфаттың тағдыры НАДФН·Н
+
-тың, 
рибозо-5-фосфаттың, АТФ-тың қажеттілігіне тəуелді болады. Бұл 
əртүрлі жағдайда болуы мүмкін.

222
I жағдай: Жасушада рибозо-5-фосфаттың қажеттілігі 
НАДФН·Н
+
-тың қажеттілігіне қарағанда, əлдеқайда басым. 
Мұндай жағдайда глюкоза-6-фосфаттың біраз мөлшері гликолиз 
жолымен фруктозо-6-фосфатқа жəне глицеральдегид -3-фосфатқа 
айналады. Сонан соң фруктозо-6- фосфаттың 2 молекуласымен 
глицеральдегид-3-фосфаттың бір молекуласы трансальдола-
за жəне транскетолаза ферменттерінің қатысуымен рибозо-5-
фосфаттың үш молекуласын түзеді.
ІІ жағдай: НАДФН·Н
+
 пен рибозо-5-фосфаттың жасуша-
да қажеттілігі бірдей болуы мүмкін. Бұл кезде глюкоза-6-фос-
фаттың бір молекуласынан рибозо-5-фосфаттың бір молекуласы 
жəне НАДФН·Н
+
 екі молекуласы түзілетін глюкозаның пен 
то-
зофосфаттық жолмен ыдырауының бірінші кезеңі басымырақ 
жүреді.
                              2НАДФ   2НАДФН • Н
+
  глюкоза – 6 – фосфат                            рибоза – 5 – фосфат + СО
2
ІІІ жағдай: НАДФН·Н
+
-тың жасушаға қажеттілігі рибозо-5-
фосфатқа қарағанда əлдеқайда басым. Бұл жағдайда үш түрлі 
реакцияның белсенділігі байқалады.
- Пентозофосфаттық жолдың бірінші тотығу кезеңі, бұл ке-
зеңде екі НАДФН·Н
+
 жəне бір рибозо -5-фосфат түзіледі.
- Рибозо-5-фосфаттың фруктозо-6-фосфат пен глицераль-
дегид-3-фосфатқа айналдыратын транскетолазалық жəне тран- 
саль долазалық реакциялар.                
- Фруктозо-6-фосфатпен глицеральдегид-3-фосфаттың глю-
коза-6-фосфатқа айналуын жүргізетін реакциялар. 
Глюкозаның пентозофосфаттық жолмен ыдырауы кезінде 
басқа синтездік реакцияларға қажетті НАДФН·Н
+
 жəне рибозо-
5-фосфат сияқты заттар түзіліп, бұл процестің екі жақты, яғни 
амфиболиттік рөлін байқатады.
1. Осы жолмен түзілген кейбір заттардың гликолизге қатысу 
нəтижесінде энергия түзіліп, бұл жолдың энергетикалық рөлін 
сипаттайды.
2. НАДФН·Н
+
 жəне рибозо -5-фосфат басқа заттардың син-
тезіне қатысып, бұл жолдың синтездік рөлін көрсетеді: 

223
- улы заттар мен дəрі-дəрмектерді залалсыздандыруға қа-
тысады;
- май қышқылдарының синтезі мен қор заты жəне құрылым-
дық майлардың синтезіне қатысады;
- холестерин, өт қышқылдары, стероидты гормондардың, D 
витаминінің синтезіне қажет;
- аммиакты залалсыздандыру реакцияларына қажет.
Рибозо-5-фосфат гистидиннің, ңуклеозидтердің, ңуклео 
тид-
тердің, нуклеотидтік коферменттердің, ДНҚ жəне РНҚ синтезіне, 
олигонуклеотидтердің синтезіне түседі. 

жүктеу/скачать 1,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: