Қазақстан республикасы
жүктеу/скачать 174,79 Kb. Pdf көрінісі
|
| ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ЖҦМЫС ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ
оқитын студенттерге арналған «ҚАЗАҚСТАН БИОРЕСУРСТАРЫ»
3 кредит
Орал қ., 2013ж.
1. ӘЗІРЛЕНГЕН ЖӘНЕ ЕНГІЗІЛГЕН: М.Ӛтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің биология және экология кафедрасының оқытушысы, биология магистрі Бисенгазиева А.С.
1. Ерғалиев А.С. б.ғ.к., доцент М.Ӛтемісов атындағы БҚМУ
2. Сарсенова Б.Б. б.ғ.к., доцент Жәңгірхан атырдағы БҚАТУ
3. БЕКІТІЛГЕН ЖӘНЕ ҚОЛДАНЫСҚА ЕНГІЗІЛГЕН: М.Ӛтемісов атындағы Батыс-Қазақстан мемлекеттік университеттің Оқу- әдістемелік кеңес отырысында 2013 жылғы «24» қаңтар №5 хаттама
элективті пәндер каталогына сәйкес әзірленген.
5.ҚАРАЛҒАН «Жаратылыстану-география» факультеттің Оқу- әдістемелік кеңес отырысында 2013 жылғы «17» қаңтар №5 хаттама
ҚАЗАҚСТАН БИОРЕСУРСТАРЫ
5В011300 - "Биология" мамандығы бойынша білім алып жатқан студенттер үшін Қазақстан биоресурстарының негізін білу еліміздің биологиялық алуантүрлілігімен танысып, биоресурсты ұтымды пайдалану және қорғау проблемаларын шешуге мүмкіндік береді. Тіршілік жасау үшін адамдар үнемі биоресурстарды пайдаланады. Осыған байланысты соңғы жылдары ӛсімдіктер мен жануарлар ресурстарын зерттеу жұмысының маңызы арта түсуде. «Қазақстан биоресурстары» курсы жаратылыстану ғылымдарының бірі болып есептеледі. Адам ӛмірі мен халық шаруашылығында ӛте маңызды ӛсімдік ресурстары – дәрілік, азықтық, бояғыш, балдық, арам шӛптер, бақша дақылдары, ағашты-бұталы, субтропикалық, тропикалық, бӛлме ӛсімдіктері, майлы, техникалық дақылдар тәрізді
ӛсімдік түрлеріне және республикамызда кездесетін жануарлардың алуан түрлілігі мен кәсіптік бағытта қолданылатын жануарлар мен омыртқасыздар ресурстарына сипаттама беріледі. Оларды алу, ӛңдеу, ӛндірісте қолдану тәрізді шаралар беріледі.
Пәнді оқытудың мақсаты мен міндеттері: Студенттерді Қазақстан ӛсімдіктері мен жануарлары ресурстарының алуан түрлілігімен, пайдалы ӛсімдіктер және жануарлардың жеке топтарын тәсілдерімен және түрлерін зерттеу тарихының кезеңдерімен, сонымен ӛатар шикізат алу тәсілдерімен және оларды қолдану жолдарымен таныстыру. Студенттердің білуі қажет: Пәнді игеру барысында ресми белгілі биоресурстарды және олардан алынған ӛнімдерді практика жүзінде пайдалануы; Ӛсімдіктер мен жануарлар ресурстарын тиімді пайдалануды және қорғауды; Шаруашылықта пайдалы ӛсімдіктердің және жануарлардың алуан түрлілігін, олардың экологиясын, таралуын, ресурстарын зерттеу тәсілдерін, Қазақстандағы зерттеу жұмыстарының мүмкіншіліктерін; Биоресурстардың негізгі түрлерінің систематикадағы орнын; Студенттер "Қазақстан биоресурстары" пәні "Систематика", "Зоология", "Экология" және басқа да биологиялық пәндермен тығыз байланысты.
ПӘННІҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Апта
Тақырып аты Дәріс
сағат саны
Семинар / практика- лық сабақ саны
ОССӚЖ сағат
саны СӚЖ
сағат саны
Бақы лау
түрі 1 2 3 4 5 6 7 1 Кіріспе. Қазақстан биоресурстары пәні мен
міндеттері. «Дәрілік ӛсімдіктер». Сәндік үшін ӛсетін ӛсімдіктер. 2 1
3
2 Арам шӛптер. Бал
шығаратын ӛсімдіктер. 2
3
3
3 Улы ӛсімдіктер. Малға азық ретінде пайдаланатын ӛсімдіктер. 2
1 3
3
4 Майлы
дақылдар. Техникалық дақылдар 2
3
3
5 Бояу алынатын ӛсімдіктер. Бӛлмеде
ӛсірілетін гүлдер
2
1 3
3
6 Бидайлы-бұршақты дақылдар. Астық тұқымдастар мен ірі дақылдар. 2
3
3
7 Түйнекті дақылдар. Бақша дақылдары. 2
1 3
3
8 Жануалар әлемінің ресурстары. Қауым- дастықтың тіршілік қабілеттілігің негізгі қағидалары. Либих және
Шелфорд заңдылығы. Популя- цияның тіршілік қабілеттілігіне сипаттама 2
3
3
9 Қазақстанда кездесе- тін
буынаяқтылар. Насекомдарды қорғау. 2
1 3
3
10 Қазақстанда кездесе- 2
3
3
тін балықтар әлеміне саяхат.
Балық шаруашылығы. Жер- сіндірілген балықтар. Балықтарды қорғау. 11 Қазақстанда кезде- сетін қосмекенділер. Қазақстанда кезесетін бауырмен жорғалау- шылар. 2
1 3
3
12 Қазақстанда мекен- дейтін
құстар. Жануарлар әлеміндегі құстардың маңызы.
Су және су маңында мекендейтін құстар. Ашық жерлер мен орманда мекендейтін құстар. Жытқыш
құстар. Ландшафты мен
құстар фаунасының қысқаша сипаттамасы. Құстар- ды
қорғау. Құс
шаруашылығы 2
1 3
3
13 Қазақстанды мекен- дейтін сүтқоректілер. Қазақстанда кездесе- тін тӛменгі сатылы қағанақты сүтқорек- тілер, ұшатын сүтқо- ректілер, кеміргіш сүтқоректілер, жырт- қыш сүтқоректілер, теңізде
тіршілік ететін сүтқоректілер, ӛсімдікқоректі сүт-
қоректілердің түрлері және
олардың таралуы және оларды қорғау. Кәсіптік жануарлар. 2
1 3
3
14 Жануарлар дүниесін қорғау және ӛндіру. Ерекше қорғалатын территориялар. 2
1 3
3
Биоресурстарды қалпына
келтірудің және
қорғаудың теориялық аспекті- лері.
Қорғалатын териториялар және олардың
ресурстық түрлерді қалпына келтірудегі және сақтаудағы маңызы. 15
Ӛсімдіктер мен
жануарлардың акклиматизациясы. Жерсіндіру және
қайта жерсіндірудің Қазақстан биоресурс- тары ӛнімділігін арттырудағы ролі.
Табиғатты қорғау және қайта қалпына келтіру. 2
1 3
3
Барлығы 30
15 45
45 135
СЕМИНАР/ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАР ТІЗІМІ апта Тақырыбы Мазмҧны Әдебиеттер Сағат саны 1 Дәрілік
ӛсімдіктер және сәндік ӛсімдіктер Дәрілік
ӛсімдіктің биологиялық ерекшеліктері, морфологиялық және анатомиялық құрлысымен танысу, химиялық құрамы
мен қолданылу тәсілдерін ұғыну
Гаммерман А.Ф. и др.«Лекарственные растения» Москва, Высшая школа
1975, 377 Османова М., Лұқпанов Ж. «Ӛсімдік-жанға шипа, дертке
дауа», Алматы
«Қайнар» 1992
2 Арам шӛптер мен Бал шығарушы ӛсімдіктер Арам шӛптер тобына сипаттама беру,
олардың ерекшеліктері Аралар үшін арнайы
ӛсірілетін бал қоры бар
ӛсімдіктердің маңызын айту.. Асанов Ж.А. Ауыл шаруашылық негіздері, Алматы, 1989. 2.
Имщенецкая Л.И. Мир растений. М., 1964. 265-275 бет
2 3 Улы ӛсімдіктер. Батыс Қазақстанның облысының малға азық ӛсімдіктері. улы
ӛсімдіктерінің пайдасы мен зияны. Қазақстанның мал
азықтық ӛсімдік
қауымдастықтарының флоралық құрамы Ядовитые растения лугов и пастбищ. Москва-Лен-у,1950 471-497бет.
Майлы
дақылдардың халық
шаруашылығында қолданылуы. Техникалық дақылдар Майлы
және техникалық ӛсімдіктерге сипаттама, маңызы. Қазақстандағы таралу аймағы.
Менкевич И.А. Растеневодство. Изд. Высшая
школа, М-1965. 2.Иванов В.В. Определители семейств Северного Прикаспия 1964-
1986.
5 Батыс
Қазақстанның бояғыштық Батыс Қазақстанның бояғыштық ӛсімдік- терімен танысу, кең В.В.
Ивановтың Солтүстік Каспий маңы ӛсімдіктері-
қасиеттері бар
ӛсімдіктері. Бӛлме
ӛсімдіктері. таралған ӛкілдерінің экологичялық-морфо- логиялық белгілеріне сипаттама беру.
Бӛлме ӛсімдіктері. нің анықтамалары. Ғылыми еңбектер жинағы. Л., 1977. Б.9-20
Бидайлы
бұршақтыты дақылдар. Астық тұқымдастар және ірі дақылдар Бидайлы бұршақтыты дақылдардың шаруашылықтағы маңызы, құрамы.
агротехникасына сипаттама беру. Менкевич И.А. Растеневодство. Изд. Высшая
школа, М-1965. 2.Имшенецкая Л.И. «Мир
растений» М.1971 2 7 Түйнекті дақылдар және
бақша дақылдары
Түйнекті дақылдар және бақша
дақылдарының түр- леріне, ӛсімдіктерінің ботаникалық ерекше- ліктеріне, құрамына, қасиетіне сипаттама беру.
Имшенецкая Л.И. «Мир растений» М.1971. Титчмарш А. Технология садоводства. М,.
Мир, 1988. 2 8 Жануалар әлемінің ресурстары
Жануарлар әлемінің алуан түрлілігімен танысу. Популяцияға тән
қасиеттермен, тӛзімділік және Либих заңдарын еске түсіру. Алишева
К.А. «Экология», Алматы, 2006ж., 2. Гальперин М.В. «Общая экология», Москва, 2008ж., 14- 18 бет
Қазақстанда және БҚО-да кездесетін буынаяқтылар. Негізгі
су биоресурстары Қазақстанның негізгі су биоресурстары. Қазақстанда және
БҚО-да кездесетін буынаяқтылардың алуан
түрлілігімен, таралуымен танысу. Оларлың пайдасы
мен зиянын
қарастыру. Дебело
П.В., Болатова Қ.Б. «Животные ЗКО», Уральск, 1999г. 17 бет
2 10 Қазақстанда және БҚО-да кездесетін балықтар әлеміне Қазақстанда және БҚО-да
кездесетін балықтардың түрлері мен таралуын Гвоздев Е.В.,
Митрофанов В.П. «Рыбы
Казахстана», А.,
2 саяхат қарастыру. Қазақстан-да ауланатын балықтардың негізгі топтары. Балықтарды қолдан ӛсіру.
Жерсіндірілген балықтарға тоқталу. Балықтарды қорғау
шараларымен танысу.
1986, 1987,1988,1989г., том 1,2,3,4 11 Қазақстанда кезесетін қосмекенділер мен бауырмен жорғалаушылар Қосмекенділер мен бауырмен жорғалаушылардың негізгі
топтары. Қазақстанда таралуы, олардан алынатын ӛнімдер. Қорғау
шаралары.
Искакова К. «Земноводные Казахстана», Алма- Ата, 1959ж. 2 12 Қазақстанда мекедейтін құстар
Құстар.
Құстардың аңшылық-кәсіптік түрлері.Қазтәрізділер. Тауық
тәрізділер. Кептер
тәрізділер. Негізгі
түрлердің ұялайтын ӛкілі. Құстардың негізгі ресурстық түрлерінің қорларын сақтаудағы сулы-батпақты аудандардың ролі. Құстарды қорғау шараларымен танысу. Ковшарь
А.Ф., Ковшарь
В.А. «Птицы», Алматы, 2006ж. Птицы Казахстана 2 13 Қазақстанды мекендейтін сүтқоректілер Сүтқоректілер. Қазақстанның терісі бағалы және кәсіптік аңшылыққа жарайтын аңдары. Кеміргіштер. Қоянтәрізділер. Жыртқыштар. Тұяқтылар. Ескек
аяқтылар. Ресурстық түрлер.
Олардан алынатын ӛнімдер. 1. Дебело П.В., Болатова Қ.Б.
«Животные ЗКО», Уральск, 1999г. 17 бет 2. Байдулова Л.А., Болатова Қ.Б.,
Қарағойшин Ж.М. «Животный мир ЗКО», Орал, 2001 С.П.Наумов 2 Қалпына келтіру. Тиімді пайдалану және қорғау. Омыртқалылар зоологиясы.- Алматы, 1983ж
Ерекше
қорғалатын территориялар және жануарлар дүниесін қорғау және ӛндіру
Қазақстанда және БҚО-да мекендейтін жануарларды қорғау шараларын іске асыру мақсатында жүргізі- летін
жұмыстар: қорықтар, қорықшалар және
т.б.-мен танысу. 1. Петренко А.З. «Природно-ресурс- ный потенциал и проектируеммые объекты заповедн- ого фонда ЗКО», Уральск, 1998ж., 61-110 беттер. 2 15 Табиғатты қорғау және қайта
қалпына келтіру Табиғатты қорғау үшін
жүргізілетін шаралармен танысу. Түрлердің генофндын сақтап
қалу үшін
жүргізілетін жұмыстармен танысу. Биоресурстар түсінігін бекіту.
1. Қаженбаев С., Махмутов С.
«Табиғат қорғау», Алматы 1992ж., 2. Интернет материалдары 2
ПӘННІҢ МАЗМҦНЫ Кіріспе
Тірі табиғат обьектілерінде қордаланған адамдардың қажетіне керекті биологиялық ресурстар туралы түсінік. Биологиялық ресурстар түрлері ӛсімдіктер ресурстары және жануарлар ресурстары. Популяциялардың тіршілікке қабілеттілігінің негізгі критериялары. Популяциялардың тіршілікке қабілеттілігінің шектері: демографиялық белгісіздік, орта жағдайы, "апаттық", генетикалық, Гудман, Беловски үлгілері және т.б. Популяциялардың тіршілікке қабілеттілігінің генетикалық анализі. Популяцияның сақталуының стратегиясы. Жойылып кетудің қатері тӛніп тұрған түрлердің категориялары және критериялары.
Ботаникалық ғылымның саласы ретінде ботаникалық ресурстардың ӛзектілігі. Биология пәндері жүйесіндегі ботаникалық ресурстардың орны. Шикізаттық ӛсімдіктерді анықтау жүйесі. Ботаникалық ресурстану пәні және оның зерттеу әдістері.
Қазақстанның негізгі шикізаттіқ ӛсімдіктерін игеру тарихы, ғылыми зерттеу жұмысытарының бағыты мен орталықтары. Қазақстанның шикізаттық ӛсімдіктерін зерттеудің негізгі кезеңдері. П.С. Массагетов, В.П. Марков, Н.И. Рубцов, В.П. Михайлова, Э.Г. Худайбергенов, М.К.Кукенов, Э.В. Кузьмин және т.б. жұмыстары.
Зерттелетін және зерттелетін ӛсімдік түрлерінен жаңа заттарды тауып ашу, шет елдерден алып келетін ӛнімдерді алмастыратын заттар алу.
Зерттеу тәсілдерінің ерекшеліктері. Эксперимент жасау, болжау мүмкіншіліктері және зерттеу деңгейлері.
Басқа бағыттағы ғылымдар саласынан пайдаланатын ерекше тәсілдер (флоралық, анатомо-морфологиялық, геоботаникалық, геохимиялық, интродукциялық және т.б.) тікелей ресурстану тәсілдері (Методика определения запасов лекарственных растений, 1986). Табиғи ӛсімдіктер ресурстарын экологиялық бақылау. Табиғи ӛсімдіктер қорын экономикалық тиімді пайдалануды шешуге қажетті мәләметтер. Қолданбалы және теориялыұ тәсілдер жануарларды есепке алудағы негізгі әдістер және олардың ерекшеліктері.
Ӛсімдіктер әлемінің ресурстары Шикізаттық ӛсімдіктердің негізгі топтары
Қазақстан флорасындағы дәрілік ӛсімдіктер және оларды денсаулық сақтау жүйелеріне енгізу. Қазақстандағы ресми тізімге енген және болашағы бар дәрілік ӛсімдіктер сипаттамасы. Ӛсімдіктердің систиматикалық тиістілігі, қысқаша морфологиялық сипаттамасы, таралу және экологиялық ерекшеліктері. Пайдаланатын бӛліктері, олардың биологиялық белсенді заттары, дайындау, кептіру. Препараттардың пайдаланылуы.
Қазақстанның илік заттары ӛсімдіктері және оларды пайдалану. Ӛсімдіктер әлеміндегі илік ӛсімдіктердің таралуы. Илік ӛсімдіктердің биоэкологиялық сипаттамасы, ӛндірісте пайдаланылуы. Қазақстанның хош иісті ӛсімдіктері және оларды халық шаруашылығында пайдаланудың мүмкіншіліктері. Ароматерапия - ӛте ертедегі және жаңа емдеу тәсілі. Татымды ӛсімдіктер және оларды пайдалану. Қазақстан флорасындағы тағамдық ӛсімдіктер және оларды шаруашылыққа ендіру. Тағамдық ӛсімдіктер классификациясы (Н.В. Павлов, 1942; А.А. Гроссгейм, 1978; А.А. Пристуиа, 1973). Техникалық ӛсімдіктер - ресурстар кӛзі. Қазақстан флорасындағы дәруменді, балды және улы ӛсімдіктер.
пайдалану және қорғау Тиімді пайдалану туралы түсінік. Ӛсімдіктердің биологиялық және экологиялық ерекшеліктерін білу негізінде оларды дұрыс және тиімді пайдалану әдістері. Экологиялық және антропогендік факторлардың әсерінен ӛсімдіктер ресурстарының ӛзгеруі. Ӛсімдіктер ресурстарын қорғау шаралары. Қазақстан табиғи флорасындағы пайдалы ӛсімдіктердің алуантүрлілігін сақтау мәселелері.
Жануарлар әлемінің ресурстары
Қазақстанның негізгі су биоресурстары. Су омыртқасыздары. Шаянтәрізділер. Негізгі топтары мен түрлері. Таралу аудандары. Судағы омыртқасыздардың қорын тиімді пайдалану олардан алатын ӛнімдер және оларды қалпына келтіру.
Су омыртқалылары. Балықтар. Қазақстанда аулантын балықтардың негізгі топтары. таралу аудандары. Бағалы балықтардың қолдан ӛсіру - биоресурстар ӛнімділігін арттыру жолы. Балықтар қорын тиімді пайдаланыып қорғау.
Қосмекенділер. Негізгі топтары және түрлері. Таралу аудандары. Негізгі ресурстық түрлердің қорлары. Тиімді пайдалану және қорғау.
Қазақстандағы жер бетіндегі негізгі биоресурстар Жер бетіндегі омыртқасыздар. Шаянтәрізділер және бунақденелілер. Негізгң топтары және түрлері. Таралу аудандары. Омыртасыздардан алынатын ӛнімдер олардың қорларын тиімді пайдалану және қалпына келтіру. Жер бетіндегі омыртқалылар. Бауырменжорғалаушылар. Тасбақалар, улы жауарлар. Таралу аудандары, мекен-жайлар. Олардан алынатын ӛнімдер. Негізгі ресурстық түрлердің қоры, тімді пайдалану және қорғау.
Құстар. Құстардың аңшылық-кәсіптік түрлері. Қазтәрізділер. Тауық тәрізділер. Кептер тәрізділер. Негізгі түрлердің ұялайтын ӛкілі. Құстардың негізгі ресурстық түрлерінің қорларын сақтаудағы сулы-батпақты аудандардың ролі.
Сүтқоректілер. Қазақстанның терісі бағалы және кәсіптік аңшылыққа жарайтын аңдары. Кеміргіштер. Қоянтәрізділер. Жыртқыштар. Тұяқтылар. Ескек аяқтылар. Ресурстық түрлер. Олардан алынатын ӛнімдер. Қалпына келтіру. Тиімді пайдалану және қорғау. Жерсіндіру және қайта жерсіндірудің Қазақстан биоресурстары ӛнімділігін арттырудағы ролі. Биоресурстарды қалпына келтірудің және қорғаудың теориялық аспектілері. Қорғалатын териториялар және олардың ресурстық түрлерді қалпына келтірудегі және сақтаудағы маңызы.
ҦСЫНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ Негізгі
1.
Кукенов М.К. Ботанические ресурсоведение Казахстана. Алматы, Ғылым. 1999 2.
Гаммерман А.Ф. и др. Лекарственные растения Москва, Высшая школа 1975
3.
Курамысова Н.Н., Аксенова В.Ф., Татимова Н.Г. Лекарственные растения Алматы «Кайнар» 1989 4.
Мушегян А.М. «Деревья и кустарники Казахстана» Алма-ата1962ж. 5.
В.В. Иванов определители семейств высших декарастущих рас-тений Северного Прикаспия 1978ж. 6.
7.
Асанов Ж.А. Ауыл шаруашылық негіздері, Алматы, 1989 8.
Гвоздев Е.В., Митрофанов В.П. «Рыбы Казахстана», А., 1986, 1987,1988,1989г., том 1,2,3,4 9.
Искакова К. Земноводные Казахстана, Алма-Ата, 1959ж. 10.
Параскиев К.П. Пресмыкающиеся Казахстана. - Алматы "АН КАЗ ССР". 1956 - 203 б. 11.
Птицы Казахстана (под ред.И.А.Долушина, М.Н.Корелова, А.Ф.Ковшара) - Алма-Ата. "Наука" Т I-V, 1960-1974 гг. 12.
Наумов С.П. Омыртқалылар зоологиясы- Алматы, 1983ж 13.
ата, "Наука". Т.I-IV, 1969-1985 жж.
Қосымша: 1.
Чигаркин А.В. Геоэкология и охрана природы Казахстана. Алматы, 2003ж. 2.
Лұқпанов Ж., Әлімқұлова Р., Тәртенова М., Ӛсімдік - ӛмір ӛзегі. А., 1991.
3.
Бейсенова А.С., Шілдебаев Ж.Б., Саутбаева Г.З. Экология, Алматы, Ғылым, 2001; 192 б. 4.
Қаженбаев С., Махмутов С. Табиғат қорғау, Алматы 1992ж. 5.
Қайымов Қ. Қызықты зоология Алматы, 1975ж. 6.
Қожамқұлова Б.С., Костенко Н.Н. Вымершие животные Казахстана. Алматы, 1984 7.
1991. 8.
Менкевич И.А. Растеневодство. Изд. Высшая школа, М-1965 9.
Имшенецкая Л.И. Мир растений. М.1971 10.
Титчмаш А. Технология садоводства. М., 11.
М., 1986. 12.
Менкевич И.А. Растеневодство. Изд. Высшая школа, М-1965ж. 13.
Дарбаева Т.Е., Отаубаева А.У. Батыс Қазақстанның ӛсімдіктер әлемі. Орал, 14.
Дебело П.В., Болатова Қ.Б. Животные ЗКО, Уральск, 1999г. 17 б. 15.
ЗКО, Орал, 2001ж. 16.
Станков С.С. Дикорастущие полезные растения. 1955
жүктеу/скачать 174,79 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|