-тарау. ҚаЙта өРлеу ДәуіРі ФилОсОФиЯсы

тарихында XIV-XVI ғасырлар бойы жалғасқан феодализмнен капита-

лизмге өту кезеңіне тап келді. Ренессанс отаны болып Италия сана-

лады.

беп  болды?  Әлеуметтік-экономикалық  тұрғыда  кәсіптер  мен  сауда-

саттық, балық шаруашылығы, тоқыма өндірісі қарқынды дами баста-

ды.  Сауда-саттық  пен  балық  аулау  арқылы  байып  алған  шаруалар  өз 

қожайындарынан  іргелерін  аулақ  салып,  еркін  адамдарға  айналды. 

Олар  еркін  жалдамалы  еңбекті  пайдаланып,  әртүрлі  шеберханалар 

мен дүкендер салды. Сөйтіп, капиталистік қатынастардың бүршіктері 

пайда  болып,  феодализм  бірте-бірте  шегіне  берді.  Қалалар  жылдам 

қарқынмен өсіп, тауарлар импорты мен экспорты серпінді жүзеге асы-

рыла  бастады,  сән  пайда  болып,  шетелдерден  тәтті-тәрім,  жібек  мата 

әкелінетін  болды.  Феодалдық  қоғамның  бірсарынды  өмірі  осындай 

экономикалық және әлеуметтік өзгерістердің дүмпуінен күрт өзгерді. 

Өмір  түбегейлі  өзгеріске  ұшырады.  Еуропа  жедел  адыммен  капита-

лизмге бет алды.

Әлеуметтік-экономикалық салада орын алған күрт өзгерістер руха-

ни өмірде де жаңашылдық үдеріске жеткізді:

а)  өндірістік  күштерді  дамыту  қажеттігі  схоластиканы  кейін  ысы-

рып тастап, жаратылысты ғылыми тұрғыда тануға, табиғатты зерт-

теуге себепкер болды;

ә)  бірақ  табиғат  дегеннің  өзі  не?  –  Материя.  Бұл,  өз  кезегінде,  ой-

шылдарды материализм жағына қарай бағыттады;

б)  табиғатқа  жүргізілген  кез  келген  зерттеу  әртүрлі  тәжірибелер 

жасауға  байланысты  болады,  философия  тілінде  бұл  эмпиризм  деп 

аталады;

болды, демек, рационализм (лат. – ratio – ақыл, сана) пайда болды;

г) бұл, өз кезегінде, зиялы қауым (интеллигенция) рөлін арттырады.

Егер  Орта  ғасырларда  оны,  негізінен,  діни  қайраткерлер  көрсетсе, 

ал қазір ақсүйектердің зиялы қауымы пайда болды;

д) енді, ақыр соңында, даралық (индивидуализм) үшін жол ашыл-

ды:  ортағасырлық  корпоративизм  екінші  орынға  ығысып,  ал  алдың-

100

ғы  орынға  талантты,  жоғары  дарынды  тұлғалар  шықты,  олар  өз 

мақсаттарын іске асыра отырып, суретші, мүсінші, сәулетші, музыкант 

болып қалыптасады;

е)  олар,  өз  кезегінде,  «Studia  Humanitatis»  (гуманитарлық  зерт-

теулер)  деп  аталатын  үйірмелер  ұйымдастырады.  Бұл  Қайта  өрлеу 

заманының аса маңызды жетістігі болды.

XIV  ғасырдың  екінші  жартысынан  бастап  антика  дәуіріне,  оның 

мәдениетіне,  өнеріне,  философиясына  қызығушылық  артты.  Адам-

дар  антика  мәдениеті  мен  әдебиетін  қаншалықты  білетініне  қарап 

бағаланатын болды. «Ренессанс» («Қайта өрлеу») деген терминнің өзін 

антика  жетістіктерін  игеруге  деген  құштарлықтан  шығаруға  болады. 

Бірақ  бұның  бәрі  ерте  заманға  жай  ғана  оралу  дегенді  білдірмейді. 

Бұл жерде көне заманды жаңаша өзгерген нақтылық негізінде қайта 

жаңғырту туралы сөз болып отыр. Сондықтан Қайта өрлеу іс жүзінде 

ескіні қалпына келтіру емес, жаңаны іздеу дегенді білдіреді. Егер көне 

заман философиясының қақ ортасында табиғи-ғарыштық өмір, ал Орта 

ғасырларда «құтқарудың» діни мәселесі болса, ал Қайта өрлеу дәуірінде 

жүктеу/скачать 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: