тезия  философиясының  ұстанымдары»

ақ  «геометрияда  қолданылатын  әдіспен  баяндалған  этика»  де-

ген  басты  еңбегінде  ол  ой-пікірлердің  негізгі  қағидалары  ретінде 

картезиандық  рационализмге  және  «геометриялық  әдіске»  ойланбас-

тан  қосылады.  Бірақ  ғылыми  зерттеулерінде  Декарттың  идеялары-

нан шегініп, ол Бэконмен біріккені сияқты, онымен де үздіксіз сұхбат 

жүргізумен болады.

Спиноза  іс  жүзінде  философия  тарихында  алғашқы  болып  көне 

қалады.

Әлемнің  соңғы  себебі  санайды.  Бірақ  сонымен  бірге  ол  Құдайды 

Табиғаттың  ішіне  сіңіріп,  Оған  пантеистік  мағына  береді,  бұл  оны 

Құдай  осы  өтпелі  дүниенің  шектерінен  тыс  өмір  сүретін  мәңгі  Рух 

емес  дейтін  алысқа  әкететін  қорытынды  жасауға  келтіреді.  Оны 

ақылмен ғана түсінуге болады.

Екіншіден,  бұндай  тұжырымдаманы  жақтаушылар  әлемді  Құдай 

әрекетінің ең алшақ салдары деп санайтын деизмге қарсы келеді. Спи-

ноза Құдайды осы дүниенің ең жақын себебі көреді.

Ал енді, ақыр соңында, үшіншіден, Табиғатқа парапар Құдай – осы 

дүниенің Түпнегізі. Сөйтіп, Құдай, табиғат, түпнегіз – тұтас бірбүтін. 

Осындай  көзқарас  болғанда,  «жаратушы»  және  «жаратылған»  де-

ген  діни  ұғымдарға  қажеттілік  өз-өзінен  жоғалады.  Табиғаттың  өзі  – 

«causa sui» – өз-өзінің себебі. Құдай мен Табиғат бір-бірлеріне сәйкес 

келетіндіктен,  Спиноза:  өндіруші  табиғат  (лат.  –  natura  naturans) 

және  өндірілген  табиғат  (лат.  –  natyra  naturata)  деген  екі  ұғым 

енгізеді. Алғашқы түсінікке ақыл-парасат түйсігімен жетуге болса, ал 

екіншісіне адамды қоршаған заттарды сезімдік қабылдау арқылы жете 

аламыз.

Б.Спиноза нақты денелер мен заттарды біртұтас түпнегіз модустары 

деп қарастырады. Түпнегіз өзін зат-модустар көмегімен шектейді. Ал 

кез келген шектеу – ол терістеу (determinatio est negatio). Сондықтан 

заттар  пайда  болады,  өзгереді,  құриды.  Шектеу  бір  заттың  бірегей 

болмысын анықтай отырып, оны екіншісінен бөлектейді, өйткені бұл 

дүниедегі бірде-бір зат екіншісіне толықтай ұқсамайды. 

Түпнегіздің  бірнеше  белгісі  бар:  біріншісі  –  ұзындық,  екіншісі  – 

136

онтологиялық көзқарастарында бір түпнегіздің екі белгісіне айналды. 

Ал  енді  осылай  болғандықтан,  бар  табиғат  –  тірі!  Философияда  бұл 

гилозоизм  (грекше  –  gileos  –  денеге  тән,  материалдық,  zoo  –  тірі)  – 

бүкіл табиғаттың жандануы деп аталады.

жүктеу/скачать 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: