Рух  –  санасы  бар  ақырғы  туынды,  тіршілік  иесі,  яғни  адам

лып  табылады.  Табиғаттан  шықса  да,  ол  оның  жаратқаны  болмайды. 

Өзін  Рух  өзінің  бастапқы  алғышарттарынан:  қисынды  Идеядан  және 

Табиғаттан жаратады.

Сөйтіп,  Дара  идея  қисынды  идеяның  бастапқы  ахуалынан  өзінің 

басқа  болмысына  –  табиғатқа  өтеді  де,  соның  аясында  адамзаттың 

әлемдік  тарихында  рухтың  дамуы  арқылы,  –  бірақ  енді  өткен 

баспалдақтарының  тәжірибесін  жинақтап  байыған  күйінде,  –  өзіне 

қайта  оралады.  Ойларының  осындай  желісіне  сәйкес,  Гегель  филосо-

фияны үш бөлікке бөледі:

1.  Логика. Ол өзіне бағытталған, оның өзіндегі идеяны зерттейді.

2.  Табиғат  философиясы.  Идеяның  басқа  заттық  болмысын 

зерттейді.

3.  Рух философиясы. Идеяның басқа болмыстан кері, өзінің негізіне 

оралу үдерісін зерттейді.

Осындай бөлуге сәйкес, Гегель: «Логика ғылымы», «Табиғат фило-

софиясы»,  «Рух  философиясы»  деген  кітаптар  жазған.  Бұл  кітаптар 

«Философия ғылымдарының энциклопедиясын» құрайды.

Сонымен, Гегельдің философиялық жүйесін объективтік идеализм 

деп бағалауға болады. Бірақ біз бірінші құрамдас бөлікті – Дара идея-

ны – сызып тастап, өз ой-пікірлерімізді өзінің тарихи дамуы барысын-

да  рухани  өмірі  бар  қоғамды  тудырған  «Ұлы  Мәртебелі  Табиғаттан» 

бастасақ, онда, Ол өзі жасаған туындысы – Адам арқылы өзін танып