ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы

атап  кеткен.  Оған  қоса,  замандастары  оған  «уайымшыл  дат»  деген 

лақап ат берген. 

Оның шығармашылығының негізгі тақырыбы – өлім және күйзеліс. 

Ол ажалмен бетпе-бет келген, сылбыр да азапты өлім халінде жатқан 

адамның ішкі терең әлемін зерттейді.

Әрине,  өлім  мен  күйзеліс  тақырыбы  XIX  ғасыр  философиясында 

басталған жоқ, ол да, өмір тақырыбы сияқты, – мәңгі. Бірақ дат ойшы-

лы оған ерекше үндестілік және айқындық береді. Оның аты шыққан 

еңбегінің атауы да өзгеше – «Үрей және қалтырау» (1843).

Кьёркегор  Гегельдің  жайбарақат  «объективизмін»,  шешімдері 

түсіндірілуі мүлдем басқа тәсілді және тілді қажет ететін ғылымилығын 

қабылдай алмады. Ол үшін, мысалы, Гегельдің дінді де ұтымды ету-

ге  тырысқан  әрекеті  көңілге  қонымсыз.  Оның  ойынша,  Құдай  ойдың 

Басынан-ақ Кьёркегор болмысты жүйенің «қалыбына»

1

 сыйдыруға 

да бір философиялық жүйелер құрудан бас тартады. Соған байланыс-

ты  ол,  бәрінен  бұрын,  Гегельдің  болмыс  пен  ойлауды  теңдестіруі 

қағидасын  сынға  алады,  өйткені,  оның  ойынша,  адамның  рухы  –  ол 

жай ғана ұтымды ойлауға қарағанда, әлдебір үлкен бірдеңе.

1

  Бұл жерде: «прокрустово ложе» – бір патшаның екі төсек жасатып, кішісіне жатқандардың 

созғызып, қалыпқа салғандай жасағаны туралы айтылады. Жалпы, «барлығын теңдей ету-

ге тырысу» дегенді білдіреді. 

227

Кьёркегор  Гегельдің  объективті  диалектикасына  өзінің  тұжы-

рымын,  яғни  адамның  өмір  сүруінің  субъективтік  диалектика-

сын  қарсы  қояды.  Оның  пікірінше,  дүниеге  көзқарастың  жараты-

лыстану  жетістіктеріне  негізделген  кез  келгені  –  ол  жамандықтың 

белгісі,  өйткені  жаратылыс  ғылымы,  ақыр  соңында,  адамзаттың  өз-

өзін  құртып-жоюына  әкеліп  соқтырады.  Кьёркегор  адамның  тіршілік 

етуі  мәселесін,  оның  ішкі  әлемін,  сана-сезімін,  құштарлықтарын 

философияның негізгі мәселесіне айналдырады. Егер Сократ дүниені 

танып  білу  үшін,  алдымен  «өз-өзін  тануға»  үндесе,  ал  Кьёркегор 

тұлғаның ішкі дүниесін зерттеуді қанағат тұтып, тіпті сыртқы әлемді 

танып  білуден  бас  тартады.  Болмыс  –  ол  ішкі  дүние  (innerlichkeit), 

«меннің» өз «меніне» қатынасы. Адамның ішкі жан дүниесі заттардың 

ішіндегі  зат  сияқты  нысан  бола  алмайтындықтан,  ол  ұтымды 

(рационалистік)  жолмен  танылмайды.  Адамның  болмысы  орнықсыз, 

адам өзінің келешектегі өліміне қарай жылжып келе жатқанын сезінеді. 

Оны  тек  сезіммен  түйсінуге,  бастан  өткеруге  болады.  Осыған  байла-

нысты  ойшыл  философияға:  қорқыныш,  қас-қағым  сәт,  қалшыл, 

жүктеу/скачать 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: