ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы
жүктеу/скачать 2,22 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «білімдер әлемі»
| «физикалық әлем», яғни бізді қоршаған табиғат. Екіншісі – «діл
әлемі» – Платонның «идеялар әлеміне» ұқсас бірдеңе. Ал үшіншісі – мыңжылдықтар бойы адамзат жинақтаған «білімдер әлемі» (Ибн- Рушдтың «адамзаттың әлеуетті ақыл-парасаты» сияқты әлдене). К.Поппердің пікірінше, философия – ғылым емес, өйткені оның негізгі қағидаларын бұрмалауға болмайды. Алайда ол адамға осы әлемдегі оның болмысының мағынасын ашып береді және оған өмірден өз орнын табуға көмектеседі. Сол себепті ол философияның маңызын жоғары бағалайды. Әлеуметтік философияда К.Поппер адамзаттың әлемдік тари- хында қандай да бір заңдылықтардың бар екенін теріске шығарады. 255 Осы тұрғыдан ол марксизмді, әсіресе коммунизм идеясын, – оның моральдық және ақыл-ой тартымдылығын мойындаса да, – өткір сынға салады. Поппер жасаған «адымдық әлеуметтік инженерия» әдістемесі (әлеуметтік жобақұмарлыққа, яғни бос әурешілікке қарсы) XX ғасырдың екінші жартысында еуропалық елдердің әлеуметтік- реформистік ұйымдарының теориясы мен практикасында кең пайда- ланылды. Венгриядан шыққан американдық философ, «сыни рационализмнің» жарқын өкілдерінің бірі имре лакатосқа да Поппердің ықпалы зор болды.
Ол ғылыми рационализм теориясының әдістемелік негізі ретінде бұрмалау ұстанымын жаңа мазмұнмен толықтырды. Ғылымның дамуы тарихын зерттей келе, ол «ғылыми-зерттеу бағдарламасының» танымдық-әдістемелік тұжырымдамасын алға шығарды. Кез келген жетілген ғылымда мейлінше терең теориялық құрылымдарды алға шығару орын алады және олар бір-бірлерін бірізділікпен ауыстырып отырады. Бірақ ол кезде олар осы ғылымда қабылданған «зерттеу ережелеріне» байланысты. Егер бір ере- же келешегі зор бағыттарды көрсетсе (оң эвристика), ал екіншілері тығырыққа тірелген, олардан аулақ болуды қажет ететін бағыттарды (теріс эвристика) көрсетеді. Кез келген ғылыми-зерттеу бағдарламасының өзіне тән ішкі өзегі бар. Оған жүзжылдықтар бойы жасалған, шынайылығына ешкім күмән келтірмейтін барлық түсініктер кіреді. Өзекті айнала саны көп болжам- дардан тұратын, ғылым өзегін қорғауға арналған «қорғаныс белдігі» байланады. Қорғаныс белдігінің ерекшелігі – ғылымда ашылған жаңа фактілердің қысымымен кез келген теорияның бұрмалауға ұшырауы мүмкін екендігі. Сол кезде ескі болжамдардың орнына, ғылым жаңа, үндестіруге бағытталған, табиғатты түсіну және жаңа теорияларды жасау үшін жаңа фактілерді бере алатын сызбанұсқалар әзірлейді. Бір немесе басқа ғылыми-зерттеу бағдарламасының келешектегі табыстылығын қалай айқындауға болады? И.Лакатостың пікірінше, егер бағдарламаның теориялық тұжырымдамалары тәжірибе дерек- терін басып озса, онда теориялық тұрғыда бір немесе басқа фактілердің болашақта ашылуы мүмкіндігі жорамалданады, сонда бағдарлама биікке өрлейді. Бірақ егер ғылымда ашылған жаңа фактілер теориялық деңгейде әрең-әрең түсіндірілсе, ол бұл бағдарламаның күні біткенін көрсетеді. Сол кезде ғалымдар ескі бағдарламаларды ғылым 256 мұрағатына жөнелтіп, жаңа ғылыми-зерттеу бағдарламасын құруды жанталаса қолға алады. Ғылым дамуының тарихы – ол әртүрлі бағдарламалардың бәсекелестігі, олардың эвристикалық мүмкіндіктерінің ашылуы. Ғылымның өзінің ішкі және сыртқы тарихы бар. Ғылымның ішкі та- рихы – бұл идеялар мен әдістемелік ұстанымдардың жүйелі ауысымы, ал ол кезде оның сыртқы тарихы ғылымның ұйымдастырушылық фор- маларын және ұлы тұлғалардың қызметін ауыстырумен айналысады. Лакатостың әдістемесі ғылымды ұтымды талдаудың құралы, XX ғасыр ғылымының аса маңызды жетістіктерінің бірі болды. Постпозитивизмнің көрнекті өкілі, ғылым философиясындағы тарихи-эволюциялық бағыттың көшбасшыларының бірі – американдық тарихшы және философ томас кун болып табылады. Ол ғылыми ұтымдылық теориясының негізіне алынған, ғылым ту- ралы логикалық-позитивистік және «сыни-рационалистік» көзқарастан түбегейлі айырмашылығы бар ғылыми білімнің тарихи серпіні
жүктеу/скачать 2,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|